ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ, ਆਰਾ
ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਆਰਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਆਰਾ, ਭੋਜਪੁਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਦਾ ਨਾਂ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਥਾਪਿਤ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦੇਵਤਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਦੇਵੀ ਹੈ।[2]
| ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ | |
|---|---|
ਮਾਂ ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ | |
 Maa Aranya Devi | |
| ਧਰਮ | |
| ਮਾਨਤਾ | Hinduism |
| ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ | Bhojpur |
| Deity | Aranyani (believed)[1] |
| ਟਿਕਾਣਾ | |
| ਟਿਕਾਣਾ | ਆਰਾ |
| ਰਾਜ | ਬਿਹਾਰ |
| ਦੇਸ਼ | ਭਾਰਤ |
  Position in Bihar | |
| ਗੁਣਕ | 25°34′04″N 84°40′23″E / 25.5678967°N 84.6729917°E |
| ਵੈੱਬਸਾਈਟ | |
| Aranya Devi Temple Official Website | |
ਦੇਵੀ ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਮੰਦਿਰ, ਸਤਯੁਗ ਤੋਂ ਕਲਿਯੁਗ ਤੱਕ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ, 108 ਸ਼ਕਤੀਪੀਠਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਿੱਧ ਪੀਠ ਵੀ ਹੈ।[3] ਮੰਦਰ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪੂਜਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। 2005 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਇਸ ਮੰਦਰ ਬਾਰੇ ਕਈ ਕਥਾਵਾਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹਨ। ਇਹ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਕਾਲ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਦੀ ਜਨਕਪੁਰ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।[4]
ਇਸ ਸਮੇਂ ਮੰਦਰ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਖਸਤਾ ਹਾਲਤ ਕਾਰਨ ਪੁਰਾਣੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਢਾਹ ਕੇ ਨਵੀਂ ਬਹੁ-ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਇਮਾਰਤ ਉਸਾਰੀ ਅਧੀਨ ਹੈ।[5][6]
ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਕਥਾਵਾਂ ਸੋਧੋ
2005 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਮੰਦਿਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਸਿਰੇ 'ਤੇ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਮੁੱਖ ਦੇਵਤਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ, ਲਕਸ਼ਮਣ ਅਤੇ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਧਨੁੱਸ਼ ਯੱਗ ਲਈ ਬਕਸਰ ਦੇ ਰਸਤੇ ਜਨਕਪੁਰ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਆਦਿਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸੋਨਭਦਰ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ।[7]
ਕਥਾ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਉਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਕੇਵਲ ਆਦਿਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਜੰਗਲ ਸੀ। ਪਾਂਡਵ ਆਪਣੇ ਜਲਾਵਤਨ ਦੌਰਾਨ ਆਰਾ ਵਿੱਚ ਰਹੇ। ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਆਦਿਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ। ਦੇਵੀ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪਾਂਡਵ ਧਰਮਰਾਜ ਯੁਧਿਸ਼ਠਿਰ ਨੂੰ ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਮਾਂ ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰੇ। ਫਿਰ ਧਰਮਰਾਜ ਯੁਧਿਸ਼ਠਿਰ ਨੇ ਇੱਥੇ ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ।[8] ਦਵਾਪਰ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਮਯੂਰਧਵਾਜ ਇਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਾਂਡੂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਰਜੁਨ ਨਾਲ ਇੱਥੇ ਆਏ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਦਾਨ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਰਾਜੇ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਸੱਜੇ ਅੰਗ ਦਾ ਮਾਸ ਆਪਣੇ ਸ਼ੇਰ ਦੇ ਭੋਜਨ ਲਈ ਮੰਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਰਾਣੀ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਆਰੇ ਨਾਲ ਮਾਸ ਲਈ ਵੱਖ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਦੇਵੀ ਨੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ।[9]
ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਸਰਸਵਤੀ ਦਾ ਰੂਪ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਛੋਟੀ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਦਾ ਰੂਪ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[10] ਇਸ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਸਾਲ 1953 ਵਿਚ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ, ਲਕਸ਼ਮਣ, ਸੀਤਾ, ਭਰਤ, ਸ਼ਤਰੂਘਨ ਅਤੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।
ਹਵਾਲੇ ਸੋਧੋ
- ↑ Dalal, Roshen (2010). The Religions of India: A Concise Guide to Nine Major Faiths. India: Penguin Books India. p. 28. ISBN 9780143415176.
- ↑ "मां आरण्य देवी मंदिर का अद्भुत है इतिहास, देखें Video:रामायण काल से जुड़ी है कहानी, देवी के नाम पर ही रखा गया शहर का नाम; मन्नत पूरी होने तक घी के बड़े दीये जलाते हैं श्रद्धालु". Dainik Bhaskar (in Hindi). 2021.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ "माता का वो शक्तिपीठ जहां पूरी होती है अधूरी मनोकामना, मत्स्य पुराण में भी स्वरूप का वर्णन". Zee News (in Hindi). 22 Sep 2020.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ "VIDEO:यहां 'आरण्य' देवी की पूजा करके भगवान राम ने तोड़ा था धनुष, पढ़ें रोचक मान्यताएं". Dainik Bhaskar (in Hindi). 27 Sep 2017.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ "Bihar: Ara's 2 oldest landmarks to get a facelift". The Times of India (in English). 10 Nov 2022.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ "सार्वजनिक प्रदर्शन:108 फीट ऊंचा बनेगा आरण्य देवी का नया मंदिर". Dainik Bhaskar (in Hindi). 2022.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ "Arrah: Aranya Devi Mandir की कहानी, जहां सीता वरण से पहले राम ने की थी शक्ति पूजा". News18 (in Hindi). 9 April 2022.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ "आरा शहर की अधिष्ठात्री हैं आरण्य देवी, महाभारतकाल से हो रही पूजा". Dainik Jagran (in Hindi). 6 Oct 2022.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ "Navratri: यहां के राजा मयूरर्ध्वज के सामने प्रकट हुईं थी देवी". Hindustan (in Hindi). 28 Sep 2022.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ "आरा में आरण्य देवी मंदिर का जीर्णोद्धार, जीयर स्वामी ने किया शिलान्यास, बोले- सौभाग्य की बात". Navbharat Times (in Hindi). 10 Jun 2022.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ਸੋਧੋ
- ਬਿਹਾਰ ਟੂਰਿਜ਼ਮ ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ Archived 17 June 2023 at the Wayback Machine.</link>
- ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ Archived 2023-06-17 at the Wayback Machine.