ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਅੱਜ ਜੋ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਹੈ ਉਸਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਉਨ੍ਹੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਤੈਅ ਹੋਇਆ। ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਸ਼ਬਦ ਕਿੰਨਾ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ ਇਸ ਉੱਤੇ ਤਾਂ ਵਿਵਾਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਉੱਤੇ ਇੰਨਾ ਤੈਅ ਹੈ ਕਿ 1700 ਇਸਵੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਨਾਮ ਦਾ ਕੋਈ ਰਾਜ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਸਿਕੰਦਰ ਦਾ ਹਮਲਾ 328 ਈਪੂਃ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਇੱਥੇ ਅਕਸਰ ਫਾਰਸ ਦੇ ਹਖਾਮਨੀ ਸ਼ਾਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਗਰੇਕੋ-ਬੈਕਟਰਿਅਨ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਬੋਧੀ ਧਰਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਹੋਇਆ। ਈਰਾਨ ਦੇ ਪਾਰਥੀਅਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ੱਕਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਭੂਭਾਗ ਉੱਤੇ ਸਾਸਾਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਆਇਆ। ਫਾਰਸ ਉੱਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਫਤਿਹ ਦਾ ਸਮਾਂ ਕਈ ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਦਾ ਰਿਹਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਬਗਦਾਦ ਸਥਿਤ ਅੱਬਾਸੀ ਖਿਲਾਫਤ, ਫਿਰ ਖੋਰਾਸਾਨ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਤ ਸਾਮਾਨੀ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਗਜਨਾ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ। ਗਜਨਾ ਉੱਤੇ ਗੋਰ ਦੇ ਫਾਰਸੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਅਧਿਕਾਰ ਜਮਾਂ ਲਿਆ ਤਾਂ ਇਹ ਗੌਰੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣ ਗਿਆ। ਮੱਧ-ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅਫਗਾਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸੱਤਾ ਉੱਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂ ਕਰਨ ਦਾ ਜਤਨ ਕੀਤਾ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਧੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਵੀ ਕਈ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਮਲਾਵਾਰਾਂ ਨੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਸ਼ਾਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਦਦ ਨਾਲ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਬਰ, ਨਾਦਿਰ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁੱਝ ਖੇਤਰ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਅੰਗ ਸਨ।

ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਉੱਤੇ ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਅਫਗਾਨ ( ਯਾਨੀ ਪਸ਼ਤੂਨ ) ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਏ ਕਈ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਰਹੱਦ ਉਂਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਤੈਅ ਕੀਤੀ। 1933 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1973 ਤੱਕ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਉੱਤੇ ਸਾਫ਼ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਰਿਹਾ ਜੋ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਰਿਹਾ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਦਾਖਲ ਹੋਏ। 1979 ਵਿੱਚ ਸੋਵੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਜਾਣਾ ਪਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭਜਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮੁਜਾਹਿਦੀਨ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੱਥ ਰਿਹਾ ਸੀ। 1997 ਵਿੱਚ ਤਾਲਿਬਾਨ ਜੋ ਸੁੰਨੀ ਕੱਟੜਵਾਦੀ ਸਨ ਨੇ ਸੱਤਾ ‘ਤੇ ਕਾਬਜ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਬੇਦਖ਼ਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਸਾਥ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਹੋ ਗਏ। 2001 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇੱਥੇ ਨਾਟੋ ਦੀ ਫੌਜ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।