ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

[[ਤਸਵੀਰ:Karl Marx_001.jpg|thumb|right|ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ]]

 

 

== ਜਨਮ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ==

 

 

== ਇਨਕਲਾਬੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਜਨਮ ==

ਮਾਰਕਸ ਦੀ ਜਨਮ ਧਰਤੀ ਸੂਬਾ ਰਾਏਨ ਸਨਅਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਬਹੁਤ ਵਿਕਸਿਤ ਸੀ। ਅਠਾਰਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੇ ਬੁਰਜ਼ਵਾਜ਼ੀ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਉਥੇ ਜਾਗੀਰਦਾਰੀ ਹੱਕ ਅਤੇ ਟੈਕਸ ਮਨਸੂਖ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਕੋਇਲੇ ਦੇ ਜ਼ਖੀਰਿਆਂ ਨਾਲ ਹਾਸਲ ਸ਼ੁਦਾ ਵੱਡੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਰਕਮਾਂ ਨੇ ਸਨਅਤੀ ਤਰਕੀ ਦੇ ਲਈ ਹਾਲਾਤ ਸਾਜ਼ਗਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੂਬਾ ਰਾਏਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਦੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਸਨਅਤ ਲੱਗ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਤਬਕਾ ਯਾਨੀ ਪਰੋਲਤਾਰੀਆ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

 

 

ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਖਿਆਲ ਨੁਮਾਇਆਂ ਤੌਰ ਤੇ ਉਸ ਵਕਤ ਰੂਪਵਾਨ ਹੋਏ ਜਦੋਂ ਜਰਮਨੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਯੂਰਪੀ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜ਼ੀਮ ਇਤਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਹਮਵਾਰ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦੇ ਤਰਕੀ ਕਰ ਜਾਣ ਨਾਲ ਯੂਰਪ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਗੀਰਦਾਰੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਾਕਾਬਲੇ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਜ਼ਹੂਰ ਅਤੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਨਾ ਸਨਅਤ ਦੀ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਤਰਕੀ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਦਸਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਰਬਾਦ ਕਰਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਪਰੋਲਤਾਰੀਆ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਸੂਰਤ ਇਕ ਅਜਿਹੇ ਤਬਕੇ ਵਰਗੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਤਮਾਮ ਵਸੀਲਿਆਂ ਤੋਂ ਮਹਿਰੂਮ ਹੋ ਚੁਕਾ ਸੀ। ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ ਦੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦੀ ਉਠਾਨ ਨੇ ਜਮਾਤੀ ਜੰਗ ਦੇ ਆਸਾਰ, ਬੂਰਜ਼ਵਾ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਨੁਮਾਇਆਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰੋਲਤਾਰੀਆ ਇਤਹਾਸਕ ਤਾਕਤ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਆਈ ਜੋ ਹੁਣੇ ਤੱਕ ਅਰੰਭਕ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਨਾ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਸਿਤਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਗ਼ੈਰ ਚੇਤਨ ਇਹਤਜਾਜ ਸੀ। ਅਰਧ ਜਾਗੀਰਦਾਰਾਨਾ ਪਸਮਾਂਦਾ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ ਤੇ ਗ਼ੈਰ ਮੁਤਹਿਦਾ ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਇਕ ਬੁਰਜ਼ਵਾ ਜਮਹੂਰੀ ਇਨਕਲਾਬ ਪਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਜਾਗੀਰਦਾਰੀ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ, ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਲੋਕ ਦੋਹਰੇ ਜਬਰ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਸਨ। 1830 ਵਾਲੀ ਦਹਾਈ ਦੇ ਆਖ਼ਰ ਵਿੱਚ1840 ਵਾਲੀ ਦਹਾਈ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰ ਜਨਤਾ ਵਿੱਚ ਬੇਚੈਨੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਘਰ ਕਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਮਾਜੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁਖ਼ਤਲਿਫ਼ ਵਿਰੋਧ ਜਨਮ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ। ਬੁਰਜ਼ਵਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਦਾਨਸ਼ਵਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਫ਼ਬੰਦੀਆਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।

ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਖਿਰ ਵਿੱਚ ਫਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਬਰਪਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਬੁਰਜ਼ਵਾ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਵਕਤ ਸਰਫ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨੇ ਖਾਸਕਰ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਇਤਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਵੇਖਿਆ। ਫ੍ਰਾਂਸੀਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਜਦੋਜਹਦ ਨਾਲ ਤਾਜ਼ਾ ਆਸ਼ਨਾਈ, ਬੁਰਜ਼ਵਾ ਅਰਥ ਸਾਸ਼ਤਰੀਆਂ ਦੇ ਆਲੋਚਨਾਤਮਿਕ ਅਧਿਅਨ ਅਤੇ ਖ਼ਿਆਲੀ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟਾਂ ਦੇ ਲੇਖਾਂ ਨੇ ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਵਿਚਾਰਵਾਦ ਤੋਂ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਤੋਂ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਸਮਾਜਵਾਦ ਦੀ ਤਰਫ਼ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਰਕਸ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾਕੁਨ ਮੋੜ ਉਸ ਦੇ Deutsch - Franzosische Jahrbucher ਵਿੱਚ ਛਪਣ ਵਾਲੇ ਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਖ਼ਬਾਰ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਆਰਨਲਡ ਰੋਜ ਦੀ ਸੰਪਾਦਕੀ ਵਿੱਚ ਫਰਵਰੀ 1844 ਵਿੱਚ ਪੈਰਿਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ। ਆਪਣੇ ਇਕ ਮਜ਼ਮੂਨ ‘ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦਾ ਮਸਲਾ ‘ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਹੀਗਲ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਬਰੂਨੋ ਬਾਇਰ ਦੇ ਕੌਮੀ ਮਸਲਿਆਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰਵਾਦੀ ਨਜ਼ਰੀਆ ਰੱਖਣ ਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬੁਰਜ਼ਵਾ ਇਨਕਲਾਬ ਅਤੇ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਫਰਕ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟ ਤਾਰੀਫ਼ ਕੀਤੀ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਮਜ਼ਮੂਨ ‘[[ਹੀਗਲ ਦੇ ਹੱਕ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਤੇ ਆਲੋਚਨਾ, ਇਕ ਤਾਆਰੁਫ਼’]] ਆਪਣੀ ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਅੰਤਰਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਧਿਆਨਯੋਗ ਹੈ। ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਅਹਿਮੀਅਤ ਕਬੂਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਰਕੀ ਪਸੰਦ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਕੰਮ ਧਰਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜਦੋਜਹਿਦ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਹਾਲਤਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜਦੋਜਹਿਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ ਜੋ ਧਰਮ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਯਾਨੀ ਅਰਸ਼ ਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਤੇ ਆਲੋਚਨਾ, ਧਰਮ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ, ਅਤੇ ਦੀਨੀਅਤ ਤੇ ਨੁਕਤਾਚੀਨੀ ਨੂੰ ਸਿਆਸਤ ਤੇ ਨੁਕਤਾਚੀਨੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣਾ ਹੈ। ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਆਲੋਚਨਾ ਨਿਹਾਇਤ ਮੁਅਸਰ ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਹਥਿਆਰ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਜਦੋਜਹਦ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ। ਪਦਾਰਥਕ ਤਾਕਤ ਦਾ ਜਵਾਬ ਪਦਾਰਥਕ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਵਿਚਾਰ ਜਿਉਂ ਹੀ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗਰਿਫ਼ਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਪਦਾਰਥਕ ਤਾਕਤ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

 

 

ਉਸ ਵਕਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਇੰਦਾ ਉਸ ਦੀ ਤਮਾਮ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਬੁਧੀ ਦੀਆਂ ਤਮਾਮਤਰ ਤਾਕਤਾਂ ਪਰੋਲਤਾਰੀਆ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਦੇ ਤਾਈਂ ਵਕਫ਼ ਹੋ ਗਈਆਂ ਜੋ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰਕੀਪਸੰਦ, ਮੁਕੰਮਲ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਬਕਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਨੂੰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਬਦੀਲੀ ਨਾਲ ਹਮਕਨਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਪਰੋਲਤਾਰੀਆ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਦੀ ਅਜ਼ਮ ਜਦੋਜਹਿਦ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸ ਨੂੰ ਫ਼ਰੈਡਰਿਕ ਏਂਗਲਜ਼ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਕ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਦੋਸਤ ਅਤੇ ਕਾਮਰੇਡ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਹ ਦੋਨਾਂ 1942 ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਜਦੋਂ ਏਂਗਲਜ਼ ਨੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਕੋਲੋਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਫ਼ਰ ਤੋਂ ਦਮ ਲਿਆ ਅਤੇ ਰੀਨਸ਼ੇ ਜੇਤੁੰਗ Rheinische Zeitung ਦੇ ਸੰਪਾਦਕੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਆ। ਏਂਗਲਜ਼ ਦੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਕਿਆਮ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਦੋਨਾਂ ਦਾਨਸ਼ਵਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਖ਼ਤੋ ਕਤਾਬਤ ਦਾ ਸਿਲਸਲਾ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਏਂਗਲਜ਼ ਨੇ ਇਕ ਨਿਬੰਧ ’ ਸਿਆਸੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਤੇ ਆਲੋਚਨਾਤਮਿਕ ਲੇਖਾਂ ‘ ਲਿਖਿਆ ਜੋ Deutsch - Franzosische Jahrbucher ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਆਸੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦੁਗਣੀ ਹੋ ਗਈ.

ਅਗਸਤ 1844 ਦੇ ਆਖ਼ਿਰ ਵਿੱਚ ਏਂਗਲਜ਼ ਪੈਰਿਸ ਆਇਆ ਜਿਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨੋਂ ਹਸਤੀਆਂ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋਈ ਔਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਜ਼ੀਮ ਚਿੰਤਕਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕੰਮਲ ਇੱਕਸੁਰਤਾ ਪਾਈ ਗਈ। ਇਹ ਮੁਲਾਕਾਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿਰਜਨਾ ਦੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਆਗ਼ਾਜ਼ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮਸਾਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। [[ਲੈਨਿਨ]] ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ: ਪੁਰਾਣੇ ਕਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦੋਸਤੀ ਦੀਆਂ ਭਾਂਤ ਭਾਂਤ ਦੀਆਂ ਮੁਤਾਸਿਰਕੁਨ ਮਸਾਲਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ (ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਏਂਗਲਜ਼ ਔਰ ਪਰੋਲਤਾਰੀਆ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਵੀ ਤਸਲੀਮ ਮਗਰ) ਯੂਰਪੀ ਪਰੋਲਤਾਰੀਆ ਬਜਾ ਤੌਰ ਪਰ ਕਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਸਾਇੰਸ ਦੋ ਦਾਨਸ਼ਵਰਾਂ ਔਰ ਜਾਨਬਾਜ਼ਾਂ ਨੇ ਰਚੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਸ਼ਤਾ ਮੁਹੱਬਤ ਦੀਆਂ ਕਦੀਮ ਇੰਤਹਾਈ ਅਸਰ ਅੰਗੇਜ਼ ਇਨਸਾਨ ਦੋਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

 

==ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==