ਗੁਰੂਤਾ ਖਿੱਚ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ
ਸਮੱਗਰੀ ਮਿਟਾਈ ਸਮੱਗਰੀ ਜੋੜੀ
ਵਿਸਤਾਰ ਕਿਤਾ |
No edit summary |
||
ਲਾਈਨ 2:
[[File:GPB circling earth.jpg|thumb|300px|right|ਇੱਕ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਦਰਵਿਅਮਾਨ ਵਲੋਂ ਅੰਤਰਿਕਸ਼-ਸਮਾਂ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਕਿਤੇ ਵਿਰੂਪਣ ਦਾ ਦੋ ਆਯਾਮੀ ਸਾਦ੍ਰਸ਼ਿਅ]]
[[File:Sir Isaac Newton (1643-1727).jpg|thumb|250px|ਸਰ ਆਇਜੈਕ ਨਿਊਟਨ ਨੇ ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ]]
[[file:Solar sys.jpg|350px|thumb|[[ਗੁਰੁਤਵਾਕਰਸ਼ਕ]] ਗ੍ਰਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਹੀ ਜਗਾਹ ਤੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।]]
ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ ਪਦਾਰਥ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਦੂੱਜੇ ਦੇ ਵੱਲ ਆਕ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵ੍ਰਤੀ ਹੈ । ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕੋਈ ਗਣਿਤੀਏ ਨਿਯਮ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਆਇਜਕ ਨਿਊਟਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜੋ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਠੀਕ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ ਸਿੱਧਾਂਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਪਾਦਨ ਕੀਤਾ । ਨਿਊਟਨ ਦੇ ਸਿੱਧਾਂਤ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਲਬਰਟ ਆਇੰਸਟਾਇਨ ਦੁਆਰਾ ਸਾਪੇਖਤਾ ਸਿੱਧਾਂਤ ਵਲੋਂ ਬਦਲਾ ਗਿਆ ।
==ਇਤਹਾਸ==
==== ਭਾਸ਼ਕਰਾਚਾਰਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ====
ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ : ਪਿਤਾਜੀ , ਇਹ ਧਰਤੀ , ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਅਸੀ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ , ਕਿਸ ਉੱਤੇ ਟਿਕੀ ਹੋਈ ਹੈ ? ਲੀਲਾਵਤੀ ਨੇ ਸ਼ਤਾਬਦੀਆਂ ਪੂਰਵ ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਭਸਕਰਆਚਾਰੀਆ ਵਲੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ । ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਭਸਕਰਆਚਾਰੀਆ ਨੇ ਕਿਹਾ , ਬਾਲੇ ਲੀਲਾਵਤੀ ! , ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਜੋ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਧਰਤੀ ਸ਼ੇਸ਼ਨਾਗ , ਕੱਛੂ ਜਾਂ ਹਾਥੀ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਗਲਤ ਕਹਿੰਦੇ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਇਹ ਮਾਨ ਮਾਨ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਉੱਤੇ ਟਿਕੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਬਣਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਕਿਸ ਉੱਤੇ ਟਿਕੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਾਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸਦਾ ਕਾਰਨ . . . ਇਹ ਕ੍ਰਮ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ , ਤਾਂ ਨੀਆਂ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਅਨਵਸਥਾ ਦੋਸ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ । <br>
ਲੀਲਾਵਤੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਬਣਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਪਿਤਾਜੀ ਕਿ ਧਰਤੀ ਕਿਸ ਚੀਜ ਉੱਤੇ ਟਿਕੀ ਹੈ ? <br>
ਤੱਦ ਭਸਕਰਆਚਾਰੀਆ ਨੇ ਕਿਹਾ , ਕਿਉਂ ਅਸੀ ਇਹ ਨਹੀਂ ਮਾਨ ਸੱਕਦੇ ਕਿ ਧਰਤੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ । . . . . . ਜੇਕਰ ਅਸੀ ਇਹ ਕਹੋ ਕਿ ਧਰਤੀ ਆਪਣੇ ਹੀ ਜੋਰ ਵਲੋਂ ਟਿਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ ਸ਼ਕਤੀ ਕਹਿ ਦਿਓ ਤਾਂ ਕੀ ਦੋਸ਼ ਹੈ ? <br>
ਇਸ ਉੱਤੇ ਲੀਲਾਵਤੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਸੰਭਵ ਹੈ । ਤੱਦ ਭਸਕਰਆਚਾਰੀਆ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵੱਡੀ ਵਚਿੱਤਰ ਹੈ । <br>
ਮਰੁਚਲੋ ਭੂਰਚਲਾ ਸਵਭਾਵਤੋ ਯਤੋ<br>
'''ਵਿਚਿਤਰਾਵਤਵਸਤੁ ਸ਼ਕਤਿਅ : ।।''' <br>
'''- ਸਿੱਧਾਂਤਸ਼ਿਰੋਮਣਿ ਗੋਲਾਧਿਆਏ - ਭੁਵਨਕੋਸ਼'''<br>
ਅੱਗੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ - <br>
'''ਆਕ੍ਰਿਸ਼ਟਿਸ਼ਕਤੀਸ਼ਚ ਧਰਤੀ ਤਿਆ ਯਤ ਖਸਥਂ'''<br>
'''ਗੁਰੁਸਵਾਭਿਮੁਖਂ ਸਵਸ਼ਕਤਤਿਆ ।''' <br>
'''ਆਕ੍ਰਿਸ਼ਿਅਤੇ ਤਤਪਤਤੀਵ ਭਾਤੀ'''<br>
'''ਸਮੇਸਮੰਤਾਤ ਕਵ ਪਤਤਵਿਅਂ ਖੇ । ।''' <br>
'''- ਸਿੱਧਾਂਤਸ਼ਿਰੋਮਣਿ ਗੋਲਾਧਿਆਏ - ਭੁਵਨਕੋਸ਼'''<br>
ਅਰਥਾਤ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਖਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ । ਧਰਤੀ ਆਪਣੀ ਖਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਵਲੋਂ ਭਾਰੀ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵੱਲ ਖਿੱਚਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖਿੱਚ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗਦੇ ਹਨ । ਉੱਤੇ ਜਦੋਂ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨ ਤਾਕਤ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਵਲੋਂ ਲੱਗੇ , ਤਾਂ ਕੋਈ ਕਿਵੇਂ ਗਿਰੇ ? ਅਰਥਾਤ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਹਿ ਨਿਰਾਵਲੰਬ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਵਿਧ ਗਰਹੋਂ ਦੀ ਗੁਰੁਤਵ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਏ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹੈ । <br>
ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਅਸੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਨਿਊਟਨ ਨੇ ਹੀ ਸਰਵਪ੍ਰਥਮ ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ , ਪਰ ਉਸਦੇ 550 ਸਾਲ ਪੂਰਵ ਭਸਕਰਆਚਾਰੀਆ ਨੇ ਧਰਤੀ ਦੀ ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਸੱਮਝਿਆ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । <br>
====ਗੈਲੀਲਯੋ====
ਕੋਈ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਉੱਤੇ ਵਲੋਂ ਡਿੱਗਣ ਉੱਤੇ ਸਿੱਧੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵੱਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ , ਮੰਨ ਲਉ ਕੋਈ ਅਲਕਸ਼ਿਅ ਅਤੇ ਅਗਿਆਤ ਸ਼ਕਤੀ ਉਸਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚ ਰਹੀ ਹੈ । ਇਟਲੀ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀ , ਗੈਲਿਲੀਯੋ ਗੈਲਿਲੀਆਈ ਨੇ ਸਰਵਪ੍ਰਥਮ ਇਸ ਸਚਾਈ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਪਿੰਡ ਜਦੋਂ ਉੱਤੇ ਵਲੋਂ ਡਿੱਗਦਾ ਹੈ ਤੱਦ ਉਹ ਇੱਕ ਨਿਅਤ ਤਵਰਣ ( constant acceleration ) ਵਲੋਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵੱਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਤਵਰਣ ਦਾ ਇਹ ਮਾਨ ਮਾਨ ਵਸਤਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਜਿਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਆਪਣੇ ਇਸ ਸਿੱਟਾ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਅਤੇ ਗਣਿਤੀਏ ਵਿਵੇਚਨੋਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਹੈ । <br>
====ਕੇਪਲਰ ਦੀ ਗਰਹੀਏ ਰਫ਼ਤਾਰ ਦੇ ਨਿਯਮ====
ਜਰਮਨ ਖਗੋਲਵਿਦ ਕੇਪਲਰ ਨੇ ਗਰਹੋਂ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਦਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਕੇ ਤਿੰਨ ਨਿਯਮ ਦਿੱਤੇ । <br>
ਵੇਖੀਏ ਕੇਪਲਰ ਦੀ ਗਰਹੀਏ ਰਫ਼ਤਾਰ ਦੇ ਨਿਯਮ<br>
==== ਨਿਊਟਨ ਦਾ ਸਾਰਵਤਰਿਕ ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ ਦਾ ਨਿਯਮ====
ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਸਰ ਆਇਜਕ ਨਿਊਟਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੌਲਕ ਕਾਢਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੇਵਲ ਧਰਤੀ ਹੀ ਨਹੀਂ , ਅਪਿਤੁ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਹਰ ਇੱਕ ਕਣ ਹਰ ਇੱਕ ਦੂੱਜੇ ਕਣ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਦੋ ਕਣਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਕਰਨਵਾਲਾ ਖਿੱਚ ਜੋਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਣਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਹਤੀਯੋਂ ਦੇ ਗੁਣਨਫਲ ਦਾ ( ਪ੍ਰਤੱਖ ) ਸਮਾਨੁਪਾਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦੀ ਦੂਰੀ ਦੇ ਵਰਗ ਦਾ ਵਿਉਤਕਰਮਾਨੁਪਾਤੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕਣਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਕਰਨਵਾਲੇ ਆਪਸ ਦਾ ਖਿੱਚ ਨੂੰ ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ ( Gravitation ) ਅਤੇ ਉਸਤੋਂ ਪੈਦਾ ਜੋਰ ਨੂੰ ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ ਜੋਰ ( Force of Gravitation ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਨਿਊਟਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਤੀਪਾਦਿਤ ਉਪਰੋਕਤ ਨਿਯਮ ਨੂੰ ਨਿਊਟਨ ਦਾ ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ ਨਿਯਮ ( Law of Gravitation ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਕਦੇ - ਕਦੇ ਇਸ ਨਿਯਮ ਨੂੰ ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਲੋਮ ਵਰਗ ਨਿਯਮ ( Inverse Square Law ) ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । <br>
ਉਪਰੋਕਤ ਨਿਯਮ ਨੂੰ ਨਿਯਮ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵਿਅਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ : ਮਾਨ ਲਿਆ m1 ਅਤੇ ਸੰਹਤੀ ਵਾਲੇ m2 ਦੋ ਪਿੰਡ ਆਪਸ ਵਿੱਚ d ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਕਰਨਵਾਲੇ ਜੋਰ f ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਹੋਵੇਗਾ : <br>
F = G m1 m2 / d^2 ...................(੧) <br>
ਇੱਥੇ G ਇੱਕ ਸਮਾਨੁਪਾਤੀ ਨਿਅਤਾਂਕ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਮਾਨ ਮਾਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਰਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਗੁਰੁਤਵ ਨਿਅਤਾਂਕ ( Gravitational Constant ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਨਿਅਤਾਂਕ ਦੀ ਵਿਮਾ ( dimension ) ਹੈ ਅਤੇ ਆਂਕਿਕ ਮਾਨ ਪ੍ਰਿਉਕਤ ਇਕਾਈ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਨਿਯਮ ( ੧ ) ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਉੱਤੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲਗਨੇਵਾਲੇ ਖਿੱਚ ਜੋਰ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।<br>
| |||