ਰੋਮਨ ਸਮਰਾਜ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ
ਸਮੱਗਰੀ ਮਿਟਾਈ ਸਮੱਗਰੀ ਜੋੜੀ
No edit summary |
copied from duplicated article |
||
ਲਾਈਨ 1:
[[File:Severus210AD.png|thumb|right|400px|ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ 210 AD ਵਿਚ]]
ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ (ਲੈਟਿਨ:Imperium Romanum, ਈਸਾਪੂਰਵ ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ - ੧੪੫੩ ) ਯੂਰੋਪ ਦੇ ਰੋਮ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਤ ਇੱਕ ਸਾਮਰਾਜ ਸੀ । ਇਸ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਪੂਰੇ ਦੱਖਣ ਯੂਰੋਪ ਦੇ ਅਲਾਵੇ ਉੱਤਰੀ ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਅਨਾਤੋਲਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਸਨ । ਫਾਰਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਤੀਦਵੰਦੀ ਸੀ ਜੋ ਫੁਰਾਤ ਨਦੀ ਦੇ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ । ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਲਾਤੀਨੀ ਅਤੇ ਯੂਨਾਨੀਭਾਸ਼ਾਵਾਂਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸੰਨ ੧੩੦ ਵਿੱਚ ਇਸਨੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਨੂੰ ਰਾਜਧਰਮ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । <br>
ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਭਤੋਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਾੰਮ੍ਰਿਾਜੋਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ । ਇਵੇਂ ਤਾਂ ਪੰਜਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੱਕ ਇਸ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਤਾਂਬੁਲ ( ਕਾਂਸਟੇਂਟਿਨੋਪਲ ) ਇਸਦੇ ਪੂਰਵੀ ਸ਼ਾਖਾ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬੰਨ ਗਈ ਸੀ ਉੱਤੇ ਸੰਨ ੧੪੫੩ ਵਿੱਚ ਉਸਮਾਨੋਂ ( ਆਟੋਮਨ ਤੁਰਕ ) ਨੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਵੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ । ਇਹ ਯੂਰੋਪ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅੰਗ ਹੈ । <br>
==ਸਾਮਰਾਜ ਉਸਾਰੀ==
ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਰੋਮਨ ਗਣਤੰਤਰ ਦਾ ਪਰਵਰਤੀ ਸੀ । ਆਕਟੇਵਿਅਨ ਨੇ ਜੂਲਿਅਸ ਸੀਜਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸੰਤਾਨੋਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਉਸਨੇ ਮਾਰਕ ਏੰਟੋਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਹਰਾਇਆ ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ ਮਾਰਕ ਨੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ । ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਆਕਟੇਵਿਅਨ ਨੂੰ ਰੋਮਨ ਸੀਨੇਟ ਨੇ ਆਗਸਟਸ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ । ਉਹ ਆਗਸਟਸ ਸੀਜਰ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਸੱਤਾਰੂਢ਼ ਹੋਇਆ । ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਸੀਜਰ ਨਾਮ ਇੱਕ ਪਰਵਾਰਿਕ ਉਪਨਾਮ ਵਲੋਂ ਵਧਕੇ ਇੱਕ ਪਦਵੀ ਸਵਰੂਪ ਨਾਮ ਬੰਨ ਗਿਆ । ਇਸਤੋਂ ਨਿਕਲੇ ਸ਼ਬਦ ਜਾਰ ( ਰੂਸ ਵਿੱਚ ) ਅਤੇ ਕੈਜਰ ( ਜਰਮਨ ਅਤੇ ਤੁਰਕ ) ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ । <br>
ਗ੍ਰਹਿਉੱਧੋਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਰਾਮਨ ਪ੍ਰਾਤਾਂ ( ਲੀਜਨ ) ਦੀ ਗਿਣਤੀ 50 ਵਲੋਂ ਘੱਟਕੇ 28 ਤੱਕ ਆ ਗਈ ਸੀ । ਜਿਸ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੀ ਵਫਾਦਾਰੀ ਉੱਤੇ ਸ਼ਕ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਸਾਮਰਾਜ ਵਲੋਂ ਸਿੱਧੇ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਡੈਨਿਊਬ ਅਤੇ ਏਲਬੇ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਤੈਅ ਕਰਣ ਲਈ ਆਕਟੇਵਿਅਨ ( ਆਗਸਟਸ ) ਨੇ ਇੱਲੀਰਿਆ , ਮੋਏਸਿਆ , ਪੈੰਨੋਨਿਆ ਅਤੇ ਜਰਮੇਨਿਆ ਉੱਤੇ ਚੜਾਈ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ । ਉਸਦੇ ਕੋਸ਼ਸ਼ਾਂ ਵਲੋਂ ਰਾਇਨ ਅਤੇ ਡੈਨਿਊਬ ਨਦੀਆਂ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਸਾੰਮ੍ਰਿਾਜੋਂ ਦੀ ਸੀਮਾ ਬੰਨ ਗਈਆਂ । <br>
ਆਗਸਟਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਟਾਇਬੇਰਿਅਸ ਸੱਤਾਰੂਢ਼ ਹੋਇਆ । ਉਹ ਜੂਲਿਅਸ ਦੀ ਤੀਜੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵਿਆਹ ਵਲੋਂ ਹੋਇਆ ਪੁੱਤ ਸੀ । ਉਸਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਰਿਹਾ । ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਕੈਲਿਗੁਲਾ ਆਇਆ ਜਿਸਦੀ ਸੰਨ 41 ਵਿੱਚ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਰਫ ਵਾਰਿਸ ਕਲਾਉਡਿਅਸ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਾ । ਸੰਨ 43 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਬਰੀਟੇਨ ( ਦਕਸ਼ਿਣਾਰਧ ) ਨੂੰ ਰੋਮਨ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ । ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਨੀਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਆਇਆ ਜਿਨ੍ਹੇ ਸੰਨ 58 - 63 ਦੇ ਵਿੱਚ ਪਾਰਥਿਅਨੋਂ ( ਫਾਰਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ) ਦੇ ਨਾਲ ਸਫਲਤਾ ਭਰਿਆ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਮੱਝੌਤਾ ਕਰ ਲਿਆ । ਉਹ ਰੋਮ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਇੱਕ ਅੱਗ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ । ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਨ 64 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਰੋਮ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਬੰਸਰੀ ਵਜਾਉਣੇ ਵਿੱਚ ਵਿਅਸਤ ਸੀ । ਸੰਨ 68 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ । ਸੰਨ 68 - 69 ਤੱਕ ਰੋਮ ਵਿੱਚ ਅਰਾਜਕਤਾ ਛਾਈ ਰਹੀ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਯੁੱਧ ਹੋਏ । ਸੰਨ 69 - 96 ਤੱਕ ਫਲਾਵ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਆਇਆ । ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਾਸਕ ਵੇਸਪੇਸਿਅਨ ਨੇ ਸਪੇਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸੁਧਾਰ ਪਰੋਗਰਾਮ ਚਲਾਏ । ਉਸਨੇ ਕੋਲੋਸਿਅਮ ( ਏੰਫੀਥਿਏਟਰੰ ਫਲਾਵਿਅਨ ) ਦੇ ਉਸਾਰੀ ਦੀ ਆਧਾਰਸ਼ਿਲਾ ਵੀ ਰੱਖੀ । <br>
ਸੰਨ 96 - 180 ਦੇ ਕਾਲ ਨੂੰ ਪੰਜ ਚੰਗੇ ਸਮਰਾਟਾਂ ਦਾ ਕਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਾਜਾਵਾਂ ਨੇ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਢੰਗ ਵਲੋਂ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ । ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਪਾਰਥਿਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵਲੋਂ ਵੀ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਸੰਬੰਧ ਰਹੇ । ਹੰਲਾਂਕਿ ਫਾਰਸੀਆਂ ਵਲੋਂ ਅਰਮੇਨਿਆ ਅਤੇ ਮੇਸੋਪੋਟਾਮਿਆ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੜਾਈ ਹੋਏ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਤਹਿ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਮਝੌਤੀਆਂ ਵਲੋਂ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਬਣਾ ਰਿਹਾ । ਸੰਨ 180 ਵਿੱਚ ਕਾਮੋਡੋਸ ਜੋ ਮਾਰਕਸ ਆਰੇਲਿਅਸ ਜਿਹਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਾ । ਉਸਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਰਿਹਾ ਉੱਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਖਿਲਾਫ ਬਗ਼ਾਵਤ ਅਤੇ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਜਤਨ ਹੋਏ । ਇਸਤੋਂ ਉਹ ਭੈਭੀਤ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਕਾਰਮ ਅਤਿਆਚਾਰੀ ਬਣਦਾ ਗਿਆ । <br>
ਸੇਰੇਵਨ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਰੋਮ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਤਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਮਨ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਸੰਨ 235 ਤੱਕ ਇਹ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਰੋਮ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸੰਕਟ ਦਾ ਕਾਲ ਆਇਆ । ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਫਾਰਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਗ੍ਰਹਿ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸੀ ਹਾਲਤ ਆ ਗਈ ਸੀ । ਸੰਨ 305 ਵਿੱਚ ਕਾਂਸਟੇਂਟਾਇਨ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਆਇਆ । ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਣਕਾਲ ਵਿੱਚ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵੰਡਿਆ ਹੋ ਗਿਆ । ਸੰਨ 360 ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਾਮਰਾਜ ਹੌਲੀ - ਹੌਲੀ ਕਮਜੋਰ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ । ਪਾਂਚਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋਣ ਲਗਾ ਅਤੇ ਪੂਰਵੀ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1453 ਤੱਕ ਬਣਾ ਰਿਹਾ । <br>
== ਸ਼ਾਸਕ ਸੂਚੀ==
* ਆਗਸਟਸ ਸੀਜਰ ( 27 ਈਸਾਪੂਰਵ - 14 ਇਸਵੀ )
* ਟਾਇਬੇਰਿਅਸ ( 14 - 37 )
* ਕੇਲਿਗੁਲਾ ( 37 - 41 )
* ਕਲਾਡਿਅਸ ( 41 - 54 )
* ਨੀਰਾਂ ( 54 - 68 )
* ਫਲਾਵੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ( 69 - 96 )
* ਨੇਰਵਾ ( 96 - 98 )
* ਟਰਾਜਨ ( 98 - 117 )
* ਹੈਡਰਿਅਨ ( 117 - 138 )
* ਏੰਟੋਨਯੋ ਪਿਏਸ
* ਮਾਰਕਸ ਆਰੇਲਿਅਸ ( 161 - 180 )
* ਕਾਮੋਡੋਸ ( 180 - 192 )
* ਸੇਵੇਰਨ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ( 193 - 235 )
* ਕਾਂਸੇਂਟਾਇਨ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ( 305 - 363 )
* ਵੇਲੇਂਟਾਇਨਿਅਨ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ( 364 - 392 )
* ਥਯੋਡੋਸਿਅਨ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ( 379 - 457 )
* ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ - ( 395 - 476 )
* ਪੂਰਵੀ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ( 393 - 1453 )
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਮਰਾਜ ]]
| |||