ਉਲਕਾ ਪਿੰਡ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

ਸਮੱਗਰੀ ਮਿਟਾਈ ਸਮੱਗਰੀ ਜੋੜੀ
ਛੋ Bot: Migrating 68 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q60186 (translate me)
No edit summary
ਲਾਈਨ 1:
[[ਤਸਵੀਰ:Meteor burst.jpg|right|thumb|300px|ਅਕਾਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਉਲਕਾ ਡਿੱਗਣ ਦਾ ਦ੍ਰਸ਼ਿਅ ; ਇਹ ਦ੍ਰਸ਼ਿਅ ਏਕਸੋਜਰ ਸਮਾਂ ਕਬੜਾਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ]]
[[File:Bolide.jpg|thumb||right|250px|ਉਲਕਾ]]
 
ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਦੇ - ਕਦੇ ਇੱਕ ਤਰਫ ਵਲੋਂਤੋਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇਦੂਜੀ ਅਤਿਅੰਤ ਵੇਗ ਵਲੋਂਨਾਲ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗਦੇ ਹੋਏ ਜੋ ਪਿੰਡ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਉਲਕਾ ( meteor ) ਅਤੇ ਸਧਾਰਣ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਵਿੱਚ ਟੁੱਟਦੇ ਹੋਏ ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਬਲਦੀਲੱਕੜਬਲਦੀ ਲੱਕੜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਉਲਕਾਵਾਂ ਦਾ ਜੋ ਅੰਸ਼ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਜਲਣ ਵਲੋਂਤੋਂ ਬਚਕੇ ਧਰਤੀ ਤੱਕ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਉਲਕਾਪਿੰਡ ( meteorite ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਆਮਤੌਰਆਮ :ਤੌਰ ਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਰਾਤ ਨੂੰ ਉਲਕਾਵਾਂ ਅਣਗਿਣਤ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵੇਖੀਵੇਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ , ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਗਿਰਨੇਵਾਲੇਗਿਰਨ ਵਾਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਅਤਿਅੰਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਵਿਗਿਆਨੀਵਿਗਿਆਨਕ ਨਜ਼ਰ ਵਲੋਂਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਤਾਂ ਇਹ ਅਤਿ ਅਨੋਖਾਅਨੋਖੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ , ਦੂੱਜੇਦੂਜੇ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹੋਏ ਵੱਖਰਾਵੱਖ ਗਰਹੋਂਵੱਖ ਇਤਆਦਿਗ੍ਰਿਹਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਸੰਰਚਨਾ ( ਸਟਰਕਚਰ ) ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਸਰੋਤ ਕੇਵਲ ਇਹ ਹੀ ਪਿੰਡ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੜ੍ਹਾਈਅਧਿਅਨ ਵਲੋਂਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਬੋਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭੂਮੰਡਲੀਏਭੂਮੰਡਲੀ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਅਕਾਸ਼ ਵਲੋਂਤੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਪਦਾਰਥ ਉੱਤੇ ਕੀ - ਕੀ ਪ੍ਰਤੀਕਰਿਆਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਪਿੰਡ ਬਰਹਮਾਂਡਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਭੂਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸੰਪਰਕ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ । <br />
 
 
==ਸੰਖੇਪ ਇਤਹਾਸ==
ਹਾਲਾਂਕਿ ਮਨੁੱਖ ਇਸ ਟੁੱਟਦੇ ਹੋਏ ਤਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਅਤਿਅੰਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮਾਂ ਵਲੋਂ ਵਾਕਫ਼ ਸੀ , ਤਦ ਵੀ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸਿਉਗ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਲਗਾ ਕਿ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪਾਏ ਗਏ ਇਹ ਪਿੰਡ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਅਕਾਸ਼ ਵਲੋਂ ਆਏ ਹਨ । 18ਵੀਆਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਡੀ . ਟਰੌਇਲੀ ਨਾਮਕ ਦਾਰਸ਼ਨਕ ਨੇ ਇਟਲੀ ਵਿੱਚ ਅਲਬਾਰੇਤੋ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਗਿਰੇ ਹੋਏ ਉਲਕਾਪਿੰਡ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਖਮੰਡਲ ਵਲੋਂ ਟੁੱਟਦੇ ਹੋਏ ਤਾਰੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੋਵੇਗਾ , ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ । ਸੰਨ 1768 ਈ . ਵਿੱਚ ਫਾਦਰ ਬਾਸਿਲੇ ਨੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਲੂਸ ਨਾਮਕ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਉਲਕਾਪਿੰਡ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਆਪ : ਵੇਖਿਆ । ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਉਸਨੇ ਪੇਰੀਸ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਰਾਇਲ ਅਕੈਡਮੀ ਦੇ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਮਾਚਾਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹਿਆ । ਅਕੈਡਮੀ ਨੇ ਸਮਾਚਾਰ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਘਟਨਾ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਣ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਿਸਦੇ ਪ੍ਰਤੀਵੇਦਨ ਵਿੱਚ ਫਾਦਰ ਬਾਸਿਲੇ ਦੇ ਸਮਾਚਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਭਰਿਆ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਇਹ ਮੰਤਵ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਬਿਜਲੀ ਡਿੱਗ ਜਾਣ ਵਲੋਂ ਪਿੰਡ ਦਾ ਵਰਕੇ ਕੁੱਝ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੱਚ ਯੋਗ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਬਾਸਿਲੇ ਨੂੰ ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਹ ਪਿੰਡ ਧਰਤੀ ਦਾ ਅੰਸ਼ ਨਹੀਂ ਹਨ । ਤਦਨੰਤਰ ਜਰਮਨ ਦਾਰਸ਼ਨਕ ਕਲਾਡਨੀ ਨੇ ਸੰਨ 1794 ਈ . ਵਿੱਚ ਸਾਇਬੀਰਿਆ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਇੱਕ ਉਲਕਾਪਿੰਡ ਦਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਹ ਸਿੱਧਾਂਤ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਪਿੰਡ ਖਮੰਡਲ ਦੇ ਪ੍ਰਤਿਨਿੱਧੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਤੁਰੰਤ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ , ਫਿਰ ਵੀ ਕਲਾਡਨੀ ਨੂੰ ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਣ ਦਾ ਪੁੰਨ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਵਿਗਿਆਨੀ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਉੱਤੇ ਜਿਆਦਾ ਧਿਆਨਯੋਗ ਦੇਣ ਲੱਗੇ । ਸੰਨ 1803 ਈ . ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਐਗਿਲ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਉਲਕਾਪਿੰਡੋਂ ਦੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਮੀਂਹ ਹੋਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਣਗਿਣਤ ਛੋਟੇ - ਵੱਡੇ ਪੱਥਰ ਗਿਰੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਆਮਤੌਰ : ਦੋ - ਤਿੰਨ ਹਜਾਰ ਇੱਕਠੇ ਵੀ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕੇ । ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਅਕੈਡਮੀ ਨੇ ਉਸ ਮੀਂਹ ਦੀ ਪੂਰੀ ਛਾਨਬੀਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਲਕਾਪਿੰਡ ਵਾਕਈ : ਖਮੰਡਲ ਵਲੋਂ ਹੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹੈ । <br />
 
 
==ਵਰਗੀਕਰਣ==
 
ਉਲਕਾਪਿੰਡੋਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਵਰਗੀਕਰਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਪਿੰਡ ਅਧਿਕਾਂਸ਼ਤ : ਲੋਹੇ , ਨਿਕਲ ਜਾਂਮਿਸ਼ਰਧਾਤੁਵਾਂਵਲੋਂ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਸਿਲਿਕੇਟ ਖਨਿਜੋਂ ਵਲੋਂ ਬਣੇ ਪੱਥਰ ਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਪਹਿਲਾਂ ਵਰਗਵਾਲੋਂ ਨੂੰ ਧਾਤਵੀ ਅਤੇ ਦੂੱਜੇ ਵਰਗਵਾਲੋਂ ਨੂੰ ਆਸ਼ਮਿਕ ਉਲਕਾਪਿੰਡ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕੁੱਝ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਧਾਤਵੀ ਅਤੇ ਆਸ਼ਮਿਕ ਪਦਾਰਥ ਆਮਤੌਰ : ਸਮਾਨ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ , ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਧਾਤਵਾਸ਼ਮਿਕ ਉਲਕਾਪਿੰਡ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਵਾਕਈ : ਪੂਰਾ ਧਾਤਵੀ ਅਤੇ ਪੂਰਾ ਆਸ਼ਮਿਕ ਉਲਕਪਿੰਡੋਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਅੰਤ : ਹਾਜ਼ਰ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਉਲਕਾਪਿੰਡ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵਰਗ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰਣਾ ਬਹੁਤ ਕਰਕੇ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । <br />
 
ਸੰਰਚਨਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਤਿੰਨਾਂ ਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਭੇਦ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਆਸ਼ਮਿਕ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੁੱਖ ਉਪਭੇਦ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਨੂੰ ਕੌਂਡਰਾਇਟ ਅਤੇ ਦੂੱਜੇ ਨੂੰ ਅਕੌਂਡਰਾਇਟ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਪਹਿਲਾਂ ਉਪਵਰਗ ਦੇ ਪਿੰੜੋਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਲੱਛਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵ੍ਰੱਤਾਕਾਰ ਦਾਣੇ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੌਂਡਰਿਊਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ , ਮੌਜੂਦ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰੜੋਂ ਵਿੱਚ ਕੌਂਡਰਿਊਲ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਅਕੌਂਡਰਾਇਟ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਧਾਤਵੀ ਉਲਕਾਪਿੰੜੋਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੋ ਮੁੱਖ ਉਪਭੇਦ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਰਮਸ਼ : ਅਸ਼ਟਾਨੀਕ ( ਆਕਟਾਹੀਡਰਾਇਟ ) ਅਤੇ ਸ਼ਸ਼ਠਾਨੀਕ ( ਹੇਕਸਾਹੀਡਰਾਇਟ ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਨਾਮ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਅੰਤਰਰਚਨਾ ਵਿਅਕਤ ਕਰਦੇ ਹਨ , ਅਤੇ ਵਰਗਾ ਇਸ ਨਾਮਾਂ ਵਲੋਂ ਵਿਅਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ , ਪਹਿਲਾਂ ਫਰਕ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਧਾਤਵੀ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਬੰਨ ( ਪਲੇਟ ) ਅਸ਼ਟਾਨੀਕ ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਦੂੱਜੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਸ਼ਠੀਨੀਕ ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ ਥਾਪਿਆ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਵਿਡਾਮਨਸਟੇਟਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਪਿੰੜੋਂ ਦੇ ਮਾਰਜਿਤ ਵਰਕੇ ਉੱਤੇ ਵੱਡੀ ਸੁਗਮਤਾ ਵਲੋਂ ਸਿਆਣੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।<br />
ਧਾਤਵਾਸ਼ਮਿਕ ਉਲਕਾਪਿੰਡੋਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੋ ਮੁੱਖ ਉਪਵਰਗ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਰਮਅਨੁਸਾਰ ਪੈਲੇਸਾਇਟ ਅਤੇ ਅਰਧਧਾਤਵਿਕ ( ਮੀਜੋਸਿਡਰਾਇਟ ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਪਵਰਗ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਆਸ਼ਮਿਕ ਅੰਗ ਮੁੱਖਤ : ਔਲੀਵੀਨ ਖਣਿਜ ਵਲੋਂ ਬਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਸਫਟ ਆਮਤੌਰ : ਵ੍ਰੱਤਾਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੋ ਅਲੌਹ - ਨਿਕਲ ਧਾਤਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤੰਤਰ ਵਿੱਚ ਸਮਾਵ੍ਰੱਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਅਰਧਧਾਤਵਿਕ ਉਲਕਾਪਿੰਡੋਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖਤ : ਪਾਇਰੌਕਸੀਨ ਅਤੇ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਏਨੌਰਥਾਇਟ ਫੇਲਸਪਾਰ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।