ਗੋਦੋ ਦੀ ਉਡੀਕ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

ਸਮੱਗਰੀ ਮਿਟਾਈ ਸਮੱਗਰੀ ਜੋੜੀ
No edit summary
ਛੋ clean up using AWB
ਲਾਈਨ 3:
| title_orig = '''En attendant Godot'''
| translator = ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ: ਸੈਮੂਅਲ ਬਰਕਲੇ ਬੈਕਟ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦ : ਬਲਰਾਮ
| image = [[ਤਸਵੀਰ:Waiting for Godot in Doon School.jpg|thumb|200px|]]
| image_caption = '''ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਅਤੇ ਐਸਟਰਾਗਨ – (ਜੂਨ 2010 ਪ੍ਰੋਡਕਸਨ - ਡੂਨ ਸਕੂਲ, ਇੰਡੀਆ)'''
| author = [[ਸੈਮੂਅਲ ਬੈਕਟ]]
ਲਾਈਨ 27:
ਵੇਟਿੰਗ ਫਾਰ ਗੋਦੋ ਦੋਨੋਂ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਦੋਨੋਂ ਕਿਸੇ ਗੋਦੋ ਨਾਮ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦੀ ਵਿਅਰਥ ਅਤੇ ਨਿਸਫਲ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਪਰ ਆਪ ਹੀ ਕਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਗੇ, ਇਸਤੋਂ ਸਾਬਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣਦੇ। ਇਸ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵਿਅਸਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਹ ਖਾਣਾ, ਸੌਣਾ, ਵਾਦ-ਵਿਵਾਦ ਕਰਨਾ, ਖੇਲ - ਖੇਡਣਾ, ਕਸਰਤ ਕਰਨਾ, ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਹੈਟ ਬਦਲਨਾ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਕਿ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਵਰਗੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਰਥਾਤ ਅਜਿਹਾ ਕੁੱਝ ਵੀ ਕਾਰਜ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਭਿਆਨਕ ਸੰਨਾਟੇ ਨੂੰ ਦੂਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। <ref>''[[The Times]]'', 31 December 1964. Quoted in Knowlson, J., ''Damned to Fame: The Life of Samuel Beckett'' (London: [[Bloomsbury Publishing]], 1996), p. 57.</ref>
===ਭਾਗ ਇੱਕ===
ਡਰਾਮਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਵਿੱਚ ਅਸਟਰਾਗਨ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਨਾਲ ਜੁੱਤਾ ਕੱਢਣ ਦੀ ਅਸਫਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਾਰ ਕੇ ਉਹ ਬੁੜਬੁੜਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਰਨ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਕ ਨੂੰ ਫੜਕੇ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਕਾਰਜ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਡਰਾਮੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ।<ref>Beckett objected strongly to the sentence being rendered: "Nothing Doing". (Knowlson, J., ''Damned to Fame: The Life of Samuel Beckett'' (London: [[Bloomsbury Publishing]], 1996), p. 567)</ref> ਜਦੋਂ ਅਸਟਰਾਗਨ ਜੁੱਤਾ ਕੱਢਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ ਝਾਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦਾ। ਇਸਤੋਂ ਠੀਕ ਪਹਿਲਾਂ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਆਪਣੇ ਹੈਟ ਵਿੱਚ ਝਾਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਮਾਨ ਸਾਰੇ ਡਰਾਮੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਦੁਹਰਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
 
ਦੋਨੋਂ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਡਰਾਮੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪਸ਼ਚਾਤਾਪ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਯੀਸ਼ੂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਾਸ ਉੱਤੇ ਟੰਗੇ ਗਏ ਦੋਨੋਂ ਚੋਰਾਂ ਦਾ ਜਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਵੀ ਚਰਚਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਚਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਅਵੇਂਜਲਿਸਟ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਦੋ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਚੋਰ ਨੂੰ ਬਚਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਚਰਚਾ ਡਰਾਮੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਬਾਈਬਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਅਨੇਕ ਚਰਚਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜੋ ਡਰਾਮੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਤੋਂ ਇਹ ਆਭਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਡਰਾਮੇ ਦਾ ਮੂਲ ਅਤੇ ਲੁੱਕਿਆ ਵਿਸ਼ਾ ਰੱਬ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਅਤੇ ਨਿਰਵਾਣ ਹੈ। ਜਦ - ਜਦ ਦੋਨੋਂ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਗੋਦੋ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਚੀਖ ਉਠਦੇ ਹਨ, ਅਸੀ ਬੱਚ ਗਏ।
 
ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਉੱਤੇ ਅਸਟਰਾਗਨ ਦੀ ਸੰਵਾਦ ਅਕੁਸ਼ਲਤਾ ਤੇ ਨਰਾਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਓਏ ਗੋਗਾਂ ਤੂੰ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਗੇਂਦ ਵਾਪਸ ਮੇਰੀ ਵੱਲ ਭੇਜ ਸਕਦਾ ਹੈਂ? ਉਹ ਅਸਟਰਾਗਨ ਅਤੇ ਗੋਗਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੰਵਾਦ ਕਲ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੋਗਾਂ ਸਾਰੇ ਡਰਾਮੇ ਵਿੱਚ ਸੰਵਾਦ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ, ਦੋਨੋਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸੰਵਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਤੋਂ ਆਗੂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਵਿੱਚ - ਵਿੱਚ ਚ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਗੋਗਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣਾ ਵੱਡਾ ਭਾਈ ਵੀ ਖੋਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜਿਆਦਾਤਰ ਦੋਨੋਂ ਵਿੱਚ ਨੇੜਤਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੈਤਰੀਪੂਰਨ ਗਲਵੱਕੜੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੱਖ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
 
ਅਸਟਰਾਗਨ ਦਰਸ਼ਕ ਦੀਰਘਾ ਦੇ ਵੱਲ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਆ ਬੇਰੰਗ ਮਾਹੌਲ ਹੈ। ਉਹ ਉੱਥੋਂ ਦੂਰ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਯਾਦ ਦਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੋਨੋਂ ਪਾਤਰ ਇਸ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾਂਦੇ ਕਿ ਗੋਦੋ ਦੇ ਮਿਲਣ ਦਾ ਨਿਅਤ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਅੱਜ ਅਤੇ ਹੁਣ ਹੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਕਿਹੜਾ ਦਿਨ ਹੈ। ਪੂਰੇ ਡਰਾਮੇ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਜਾਂ ਤਾਂ ਰੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਾਂ ਖੰਡਿਤ, ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਅਸਤਿਤਵ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। <ref>The character Pozzo, however, prominently wears and takes note of a watch that he is wearing.</ref> ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਗੱਲ ਦਾ ਪੂਰਨਗਿਆਨ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਦਰਖਤ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਉਹ ਦਰਖਤ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।
 
ਅਸਟਰਾਗਨ ਸੌਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਉਸਨੂੰ ਨਹੀਂ ਉਠਾਉਂਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਗੋਗਾਂ ਉਠ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੇ ਸਮਾਚਾਰ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਬੋਰ ਕਰੇ। ਅਸਟਰਾਗਨ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੇਸ਼ਿਆਘਰ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਪੁਰਾਣਾ ਹਾਸੇ ਭਰਿਆ ਕਿੱਸਾ ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਸੁਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਧਨ ਨਿਯਮ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਉੱਤੇ ਉਹ ਇਹ ਕਿੱਸਾ ਵਿੱਚ ਵਿਚਕਾਰ ਹੀ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸਟਰਾਗਨ ਨਾਲ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਰ ਕੀ ਕਰੋ। ਅਸਟਰਾਗਨ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੂਲੀ ਉੱਤੇ ਲਟਕ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਦੋਨੋਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬੱਚ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇੱਕ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤਿ ਕਸ਼ਟਮਈ ਹੋਵੇਗਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਦੋਨੋਂ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਸਤਾ ਚੁਣਦੇ ਹਨ। ਅਸਟਰਾਗਨ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਇਹੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਸਤਾ ਹੈ,<ref name="Beckett 1988, p. 18">Beckett 1988, p. 18.</ref> ਅਤੇ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਗੋਦੋ ਆਏਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਕੀ ਕਰੇਗਾ। ਇਸ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਲਈ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਸੁਝਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਕੇਵਲ ਇੰਨਾ ਹੀ ਕਹਿ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ: ਕੁੱਝ ਪੱਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।<ref name="Beckett 1988, p. 18" /> ਜਦੋਂ ਅਸਟਰਾਗਨ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਭੁੱਖ ਲੱਗੀ ਹੈ ਤਾਂ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਗਾਜਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਸਟਰਾਗਨ ਨੂੰ ਉਹ ਜਿਆਦਾ ਪਸੰਦ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਪਰ ਖਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇਹ ਉਪਾਅ ਵੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸਟਰਾਗਨ ਕਹਿ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਕਰਨ ਨੂੰ ਹੁਣ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਹੈ।
 
ਅਸਟਰਾਗਨ ਸੌਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਉਸਨੂੰ ਨਹੀਂ ਉਠਾਉਂਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਗੋਗਾਂ ਉਠ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੇ ਸਮਾਚਾਰ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਬੋਰ ਕਰੇ। ਅਸਟਰਾਗਨ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੇਸ਼ਿਆਘਰ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਪੁਰਾਣਾ ਹਾਸੇ ਭਰਿਆ ਕਿੱਸਾ ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਸੁਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਧਨ ਨਿਯਮ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਉੱਤੇ ਉਹ ਇਹ ਕਿੱਸਾ ਵਿੱਚ ਵਿਚਕਾਰ ਹੀ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸਟਰਾਗਨ ਨਾਲ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਰ ਕੀ ਕਰੋ। ਅਸਟਰਾਗਨ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੂਲੀ ਉੱਤੇ ਲਟਕ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਦੋਨੋਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬੱਚ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇੱਕ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤਿ ਕਸ਼ਟਮਈ ਹੋਵੇਗਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਦੋਨੋਂ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਸਤਾ ਚੁਣਦੇ ਹਨ। ਅਸਟਰਾਗਨ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਇਹੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਸਤਾ ਹੈ,<ref name="Beckett 1988, p. 18">Beckett 1988, p. 18.</ref> ਅਤੇ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਗੋਦੋ ਆਏਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਕੀ ਕਰੇਗਾ। ਇਸ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਲਈ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਸੁਝਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਕੇਵਲ ਇੰਨਾ ਹੀ ਕਹਿ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ: ਕੁੱਝ ਪੱਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।<ref name="Beckett 1988, p. 18" /> ਜਦੋਂ ਅਸਟਰਾਗਨ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਭੁੱਖ ਲੱਗੀ ਹੈ ਤਾਂ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਗਾਜਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਸਟਰਾਗਨ ਨੂੰ ਉਹ ਜਿਆਦਾ ਪਸੰਦ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਪਰ ਖਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇਹ ਉਪਾਅ ਵੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸਟਰਾਗਨ ਕਹਿ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਕਰਨ ਨੂੰ ਹੁਣ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਹੈ।
 
[[ਤਸਵੀਰ:Poster for drama performance of "Waiting for Godot".jpg|thumb|240px|ਲੱਕੀ ਅਤੇ ਪੋਜੋ]]
ਦੋਨੋਂ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਇੰਤਜਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪੋਜੋ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਭਾਰ ਨਾਲ ਲੱਦਿਆ ਦਾਸ ਲੱਕੀ ਉਥੋਂ ਗੁਜਰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਦਰਦਪੂਰਨ ਰੁਦਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਕੀ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।<ref>Beckett 1988, p. 21.</ref> ਉਸਦੀ ਗਰਦਨ ਵਿੱਚ ਰੱਸੀ ਬੱਝੀ ਹੈ। ਉਹ ਅੱਧੀ ਸਟੇਜ ਪਾਰ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ ਦੂਜਾ ਨੋਕ ਫੜੇ ਪੋਜੋ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਪੋਜੋ ਆਪਣੇ ਦਾਸ ਲੱਕੀ ਉੱਤੇ ਖੂਬ ਚੀਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸੂਰ ਕਹਿਕੇ ਪੁਕਾਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਅਸਟਰਾਗਨ ਅਤੇ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਸਕਾਰੀ/ਸਭਿਆਚਾਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੋਜੋ ਨੂੰ ਹੀ ਗੋਦੋ ਸਮਝ ਬੈਠਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਹਠੀ ਅਤੇ ਅਸਭਿਅ ਵਰਤਾਉ ਦੇ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ। ਗੋਦੋ ਸਮਝੇ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਪੋਜੋ ਥੋੜ੍ਹਾ ਚਿੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਨ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।<ref>Beckett 1988, p. 23.</ref>
 
ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਪੋਜੋ ਚਿਕਨ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਕੇ ਅਰਾਮ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਖਾਕੇ ਹੱਡੀਆਂ ਸੁੱਟਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸਟਰਾਗਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਲਪਕਦਾ ਹੈ। ਇਸਤੋਂ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਅਤਿਅੰਤ ਗਿਲਾਨੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੋਜੋ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਹੱਡੀਆਂ ਲੱਕੀ ਲਈ ਹਨ ਅਤੇ ਅਸਟਰਾਗਨ ਨੂੰ ਲੱਕੀ ਤੋਂ ਪੁੱਛਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਸਟਰਾਗਨ ਲੱਕੀ ਤੋਂ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੱਕੀ ਚੁਪ ਰਹਿਕੇ ਮੁੰਹ ਝੁੱਕਿਆ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਨਾ ਮੰਨ ਕੇ ਅਸਟਰਾਗਨ ਹੱਡੀਆਂ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
 
ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਪੋਜੋ ਨੂੰ ਲੱਕੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਨਿਰਦਈਪੂਰਨ ਵਰਤਾਉ ਲਈ ਪ੍ਰਤਾੜਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਪੋਜੋ ਉਸ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਦੋਨੋਂ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਲੱਕੀ ਤੋਂ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਪੋਜੋ ਉਸਤੋਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕਾਰਜ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਲੱਕੀ ਆਪਣਾ ਬੋਝ ਹੇਠਾਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਦਿੰਦਾ। ਇਹ ਸੁਣਕੇ ਪੋਜੋ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੱਕੀ ਉਸਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਤਾਂਕਿ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਫੇਰ ਨਾ ਵੇਚ ਦੇਵੇ। ਇਹ ਸੁਣਕੇ ਲੱਕੀ ਰੋਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਪੋਜੋ ਉਸਨੂੰ ਰੁਮਾਲ ਥਮਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਸਟਰਾਗਨ ਉਸਦੇ ਹੰਝੂ ਪੂੰਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਲੱਕੀ ਉਸਦੇ ਟਖਨਿਆਂ ਉੱਤੇ ਚੋਟ ਮਾਰਦਾ ਹੈ।
 
ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੋਜੋ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦਾ ਮਨ ਬਹਿਲਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਸਟਰਾਗਨ ਪੈਸਾ ਮੰਗ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਨਰਾਜ ਹੋਕੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੋਜੋ ਲੱਕੀ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਨਾਚ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਵੇ।
 
ਲੱਕੀ ਦਾ ਨਾਚ ਸਾਰਾ ਅਤੇ ਅੱਗੜ ਦੁਗੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਦੁਆਰਾ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਟੋਪੀ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਉਸਦੀ ਸੋਚ - ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਅਚਾਨਕ ਨੀਂਦ ਨਾਲ ਜਾਗ੍ਰਤ ਹੋਏ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਵਿਅਰਥ ਸੰਵਾਦ ਹੈ।<ref>[[Roger Blin]], who acted in and directed the premier of ''Waiting for Godot'', teasingly described Lucky to [[Jean Martin]] (who played him) as "a one-line part". (Cohn, R., ''From Desire to Godot'' (London: [[Calder Publishing|Calder Publications]]; New York: Riverrun Press, 1998), p. 151)</ref> ਲੱਕੀ ਦਾ ਏਕਾਲਾਪ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਠੀਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਸਮਝ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਦੋਂ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਆਪਣੀ ਹੈਟ ਉਸਦੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਹਟਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
 
ਲੱਕੀ ਵਾਪਸ ਦਾਸ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਦੇਸ਼ਾਨੁਸਾਰ ਸਾਮਾਨ ਸਮੇਟਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਪੋਜੋ ਅਤੇ ਲੱਕੀ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਡਰਾਮੇ ਦੇ ਦੋਨੋਂ ਭਾਗਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੰਡਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਗੋਦੋ ਦਾ ਦੂਤ ਆਦਰ ਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੋਦੋ ਅੱਜ ਸ਼ਾਮ ਨਹੀਂ ਪਰ ਕੱਲ ਜ਼ਰੂਰ ਆਵੇਗਾ। <ref>Beckett 1988, p. 50.</ref> ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਵਿੱਚ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਮੁੰਡੇ ਤੋਂ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਕੱਲ ਵੀ ਆਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋਨੋਂ ਪਾਤਰ ਅਨੰਤ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਗੋਦੋ ਦੇ ਇੰਤਜਾਰ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਨੰਤ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਇਹ ਚੱਲਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਵੀ ਜਾਣ ਦਾ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਕੋਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਅਜਿਹਾ ਦੋਨੋਂ ਭਾਗਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰਦਾ ਡਿੱਗਦਾ ਹੈ।
==ਭਾਗ ਦੋ==
ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਦੁਆਰਾ ਗੀਤ ਗੁਨਗੁਨਾਣ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਕੁੱਤੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਡਰਾਮੇ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਦਾ ਵਿਆਪਕ ਗਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੀਤ ਨਾਲ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਡਰਾਮੇ ਵਿੱਚ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਸੰਗੀਤ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਉਤਸਵ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਹੈ। ਇਸ ਡਰਾਮੇ ਵਿੱਚ ਕੁਕਕੁਰ ਜਾਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੰਦਰਭਾਂ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਸਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਨੂੰ ਇਸ ਆਸ਼ੇ ਦਾ ਆਭਾਸ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਉਲਝਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਉਤਸਵਮਈ ਹੈ (ਜਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਉਤਸਵਾਂ ਦਾ ਆਭਾਸ ਹੈ)। ਉਹ ਇਹ ਸਮਝਾਉਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਲਕੀਰੀ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ ਤਦ ਵੀ ਉਹ ਮੂਲ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਜੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦਿਵਸਾਂ ਨੂੰ ਤਥਾਵਤ ਦੋਹਰਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਦੇ ਗੀਤ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਯੂਜੀਨ ਵੇਬ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ<ref>See Clausius, C., 'Bad Habits While Waiting for Godot' in Burkman, K. H., (Ed.) ''Myth and Ritual in the Plays of Samuel Beckett'' (London and Toronto: Fairleigh Dickinson University Press, 1987), p 139</ref>: ਗੀਤ ਦਾ ਕਾਲ ਲਕੀਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਉਸ ਅੰਤਹੀਨ ਹਾਲਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਕੇਤਕ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਇੱਕਮਾਤਰ ਸਦੀਵੀ ਅੰਤ ਹੈ: ਮੌਤ।<ref>Webb, E., ''[http://www.drama21c.net/newadds/webb01.htm The Plays of Samuel Beckett]'' (Seattle: University of Washington Press, 1974)</ref>
 
ਇੱਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਅਸਟਰਾਗਨ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਰਾਤ ਇੱਕ ਖਾਈ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਾਰੀ ਅਤੇ 10 ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਝੰਬਿਆ <ref>Beckett, S., ''Waiting for Godot'', (London: Faber and Faber, [1956] 1988), p 59</ref>- ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਚੋਟ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਉਹਨੂੰ ਰੁੱਖ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੇ ਮੌਸਮੀ ਬਦਲਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਪਰ ਅਸਟਰਾਗਨ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਜਿਆਦਾ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਪੋਜੋ ਅਤੇ ਲੱਕੀ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅਸਟਰਾਗਨ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਹੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਟਖਨੇ ਦਾ ਦਰਦ ਹੀ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਨੂੰ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸਟਰਾਗਨ ਆਪਣੀ ਟੰਗ ਦਿਖਾਏ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਯਾਦ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵੱਡੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਅਸਟਰਾਗਨ ਟੰਗ ਦਿਖਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਜਖਮ ਹੁਣ ਗਹਿਰਾ ਹੋ ਚਲਿਆ ਹੈ। ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸਟਰਾਗਨ ਨੇ ਕੋਈ ਜੁੱਤੇ ਨਹੀਂ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ।
 
ਗਾਜਰ ਤਾਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਚੱਲੀ ਹੈ ਸੋ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਅਸਟਰਾਗਨ ਨੂੰ ਸ਼ਲਗਮ ਅਤੇ ਮੂਲੀ ਵਿੱਚੋਂ ਚੋਣ ਕਰਨ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਸਟਰਾਗਨ ਮੂਲੀ ਚੁਣਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਾਲੀ ਹੋਣ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਮੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਅਸਟਰਾਗਨ ਸੌਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਠੀਕ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨ ਵਾਲੀ ਭਰੂਣ ਦੇ ਸਮਾਨ ਦਸ਼ਾ ਵਿੱਚ। ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਉਸਨੂੰ ਲੋਰੀ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
 
ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਨੂੰ ਲੱਕੀ ਵਾਲੀ ਹੈਟ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਪਹਿਨਣ ਦੀ ਸੋਚਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਹੈਟ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਪੋਜੋ ਅਤੇ ਲੱਕੀ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਅਸਟਰਾਗਨ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਵੀ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਕਿ ਉਹ ਪੋਜੋ ਅਤੇ ਲੱਕੀ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਬਸ ਕੇਵਲ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਦੋਨੋਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਗਾਲਾਂ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸੁਲਹ ਵੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕੁੱਝ ਸਰੀਰਕ ਝਟਕੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਯੋਗ ਆਸਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਦੋਨੋਂ ਅਸਫਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
 
ਪੋਜੋ ਅਤੇ ਲੱਕੀ ਦਾ ਆਗਮਨ ਫਿਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੋਜੋ ਅੰਨ੍ਹਾ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੱਕੀ ਗੂੰਗਾ ਹੈ। ਰੱਸੀ ਹੁਣ ਕਾਫ਼ੀ ਛੋਟੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਪੋਜੋ ਦੀ ਬਜਾਏ ਹੁਣ ਲੱਕੀ ਰਹਿਨੁਮਾ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੋਜੋ ਸਮੇਂ ਦਾ ਆਭਾਸ ਖੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਨਹੀਂ ਯਾਦ ਕਿ ਉਹ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨ ਅਸਟਰਾਗਨ ਅਤੇ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਨਾਲ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਕੱਲ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਰਹੇਂਗੀ।
 
ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਇੱਕ ਦੇ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਡਿੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਅਸਟਰਾਗਨ ਸੋਚਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੋਰ ਖਾਣਾ ਨਿਕਲਵਾਉਣ ਜਾਂ ਲੱਕੀ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦਾ ਇਹੀ ਮੌਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੇ ਲੰਮੀ ਚਰਚਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੋਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੈਸਾ ਦੇਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਸੋਚਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨੋਂ (ਪੋਜੋ ਅਤੇ ਲੱਕੀ) ਦੇ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਮਨ ਵੱਡੀ ਇਲਾਇਚੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਦੋਨੋਂ ਵੀ ਗੋਦੋ ਦੀ ਲੰਮੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਸਾਥ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਭ ਉਠ ਖੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
 
ਭਾਗ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਪੋਜੋ ਇੱਕ ਦੰਭੀ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਅੰਨ੍ਹੇਪਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਥੋੜ੍ਹਾ ਪਰਿਪੱਕ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਉਸਦੇ ਅੰਤਮ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ: ਜਨਮ ਦਾ ਸਥਾਨ ਵੀ ਕਿਸੇ ਸ਼ਵਗ੍ਰਹ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਪਲ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਫਿਰ ਰਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।<ref>Beckett, S., ''Waiting for Godot'', (London: Faber and Faber, [1956] 1988), p 89</ref>
ਲਾਈਨ 71 ⟶ 70:
ਜਦੋਂ ਬੈਕਟ ਨੇ ਡਰਾਮਾ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤੱਦ ਉਸਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਅਤੇ ਅਸਟਰਾਗਨ ਦਾ ਕੋਈ ਬਿੰਬ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਨਾ ਹੀ ਉਸਨੇ ਕਿਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਮਨ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂ ਵਖਾਇਆ ਹੈ। ਰੋਜਰ ਬਲਿਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: "ਬੈਕਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਂ ਸੁਣਦਾ ਸੀ, ਮਗਰ ਆਪਣੇ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਵਰਣਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ: 'ਮੈਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਗੱਲ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋਨੋਂ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਬਾਲਰ ਹਨ।'"<ref>Quoted in ''[[Le Nouvel Observateur]]'' (26 September 1981) and referenced in Cohn, R., ''From Desire to Godot'' (London: Calder Publications; New York: Riverrun Press), 1998, p 150</ref> "ਬਾਲਰ ਹੈਟ ਬੈਕਟ ਦੇ ਘਰ ਨਗਰ ਫਾਕਸਰਾਕ ਵਿੱਚ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਵਸਤਰ ਸੀ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਉਹਨੂੰ ਬੇਰੇਟ (ਚਪਟੀ ਗੋਲ ਟੋਪੀ) ਪਹਿਨਣ ਤੋਂ ਟੋਕਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਲਰ ਹੈਟ ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਸੀ ਜੋ ਬੈਕਟ ਦੇ ਪਿਤਾ ਵੀ ਪਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।"<ref>Cronin, A., ''Samuel Beckett The Last Modernist'' (London: Flamingo, 1997), p 382</ref>
 
ਦੋਨੋਂ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਸੰਰਚਨਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ; ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜਿਆਦਾ ਭਾਰੀ ਸੀ। ਬਾਲਰ ਹੈਟ ਅਤੇ ਹੋਰ ਹਾਸਰਸੀ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਧੁਨਿਕ ਦਰਸ਼ਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ਲਾਰੇਲ ਅਤੇ ਹਾਰਡੀ ਨਾਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ‘ਦ ਕਾਮਿਕ ਮਾਇੰਡ: ਕਾਮੇਡੀ ਐਂਡ ਦ ਮੂਵੀਜ’ (ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਦੂਸਰਾ ਸੰਸਕਰਨ 1979) ਨਾਮਕ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਗੇਰਾਲਡ ਮਾਸਟ ਨੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਪਰੋਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਖਾਉਣ ਲਈ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਾਰੂਪ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬੈਕਟ ਦੇ 1953 ਵਿੱਚ ਛਪੇ ਆਪਣੇ ਹੋਰ ਨਾਵਲ ਵਾਟ ਵਿੱਚ ਲਾਰੇਲ ਅਤੇ ਹਾਰਡੀ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਬੈਕਟ ਨੇ ਇੱਕ ਤੰਦੁਰੁਸਤ ਝਾੜੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਾਰਡੀ ਲਾਰੇਲ ਜਾਂ ਇੱਕ ਮਜਬੂਤ ਲਾਰੇਲ ਕਹਿ ਕਰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ।
 
ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਲਗਪਗ ਸਾਰੇ ਡਰਾਮੇ ਵਿੱਚ ਖੜਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਸਟਰਾਗਨ ਅਕਸਰ ਬੈਠ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੌਂ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। "ਅਸਟਰਾਗਨ ਸ਼ਾਂਤ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਬੇਚੈਨ।"<ref name="Alan Schneider 1998 p 6">Letter to Alan Schneider, 27 December 1955 in Harmon, M., (Ed.) ''No Author Better Served: The Correspondence of Samuel Beckett and Alan Schneider'' (Cambridge: Harvard University Press, 1998), p 6</ref> ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਆਕਾਸ਼ ਦੇ ਵੱਲ ਵੇਖਕੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਕ ਮਜ਼ਮੂਨਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਸੋਚਦਾ ਹੈ। ਉੱਧਰ "ਅਸਟਰਾਗਨ ਪੱਥਰ ਵਰਗਾ ਹੈ"<ref>Kalb, J., ''[http://samuel-beckett.net/Penelope/staging.html Beckett in Performance]'' (Cambridge: Cambridge University Press, 1989), p 43</ref>, ਸਧਾਰਨ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੋਜ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਲਝਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਖਾਣ ਅਤੇ ਦਰਦ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਪਾਉਂਦਾ। ਉਹ ਥੋੜ੍ਹਾ ਭੁਲੱਕੜ ਵੀ ਹੈ ਪਰ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਦੇ ਯਾਦ ਦਵਾਉਣ ਉੱਤੇ ਉਸਨੂੰ ਯਾਦ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਨੇ ਉਸਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ: "ਕੀ ਤੈਨੂੰ ਗਾਸਪੇਲ ਯਾਦ ਹੈ?"<ref>Beckett, S., ''Waiting for Godot'', (London: Faber and Faber, [1956] 1988), p 12</ref> ਇਸ ਉੱਤੇ ਅਸਟਰਾਗਨ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਉਸ ਪਵਿਤਰ ਸਥਾਨ ਦੇ ਰੰਗੀਨ ਨਕਸ਼ੇ ਯਾਦ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣਾ ਮ੍ਰਿਤ ਸਾਗਰ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਹਨੀਮੂਨ ਮਨਾਉਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਲਘੂ ਮਿਆਦ ਦੀ ਸਿਮਰਤੀ ਕਮਜੋਰ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਅਲਜਹਾਈਮਰ ਤੋਂ ਪੀੜਿਤ ਹੋਵੇ।<ref>See Brown, V., ''[http://etd.unisa.ac.za/ETD-db/theses/available/etd-03022006-154713/unrestricted/thesis.pdf Yesterday's Deformities: A Discussion of the Role of Memory and Discourse in the Plays of Samuel Beckett]'', pp 35–75 for a detailed discussion of this.</ref> ਉੱਧਰ ਅਲ ਅਲਵਾਰੇਜ ਲਿਖਦਾ ਹੈ: "ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੀ ਭੁਲੱਕੜਪਨ ਦੋਨਾਂ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੋਇਆ। ਅਸਟਰਾਗਨ ਭੁੱਲਦਾ ਹੈ, ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਯਾਦ ਦਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।"<ref>Alvarez, A. ''Beckett'' 2nd Edition (London: Fontana Press, 1992)</ref> ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਪੰਜਾਹ ਸਾਲ ਤੋਂ ਇਕਠੇ ਹਨ ਪਰ ਪੋਜੋ ਦੇ ਪੁੱਛਣ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਦੱਸਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
 
ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਨੇਕ ਕਸ਼ਟ ਹਨ ਪਰ ਉਹ ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਖ਼ਤ ਜਾਨ ਹੈ। ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਦਾ ਦਰਦ ਹਾਲਾਂਕਿ ਮਾਨਸਿਕ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਲੱਕੀ ਨਾਲ ਵੀ ਆਪਣਾ ਹੈਟ ਬਦਲ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਿਮਰਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।<ref name="themodernword.com">Gurnow, M., ''[http://www.themodernword.com/beckett/paper_gurnow.html No Symbol Where None Intended: A Study of Symbolism and Allusion in Samuel Beckett's Waiting for Godot]''</ref>
 
ਪੂਰ ਡਰਾਮੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਦੋਨੋਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਡੀਡੀ ਅਤੇ ਗੋਗਾਂ ਕਹਿ ਕਰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇੱਕ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਨੂੰ ਵੀ ਸ੍ਰੀਮਾਨ ਅਲਬੇਅਰ ਕਹਿ ਕੇ ਪੁੱਕਾਰਿਆ। ਬੈਕਟ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਸਟਰਾਗਨ ਲਈ ਲੇਵੀ ਨਾਮ ਚੁਣਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਪੋਜੋ ਦੇ ਪੁੱਛਣ ਉੱਤੇ ਉਹ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਮਾਗਰਾਗੋਰ ਆਦਰੇ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਨਾਮ ਕਟੂਲੇ ਜਾਂ ਕਟੂਲਸ ਨਾਲ ਵੀ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ, ਖਾਸਕਰ ਪਹਿਲਾਂ ਫਾਬਰ ਸੰਸਕਰਨ ਵਿੱਚ। ਅਮਰੀਕੀ ਸੰਸਕਰਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਐਡਮ ਬਣ ਗਿਆ। ਬੈਕਟ ਨੇ ਕੇਵਲ ਇੰਨਾ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਕਟੂਲਸ ਤੋਂ ਅੱਕ ਗਏ ਸਨ। .<ref>Duckworth, C., (Ed.) 'Introduction' to ''En attendant Godot'' (London: George Harrap, 1966), pp lxiii, lxiv. Quoted in Ackerley, C. J. and Gontarski, S. E., (Eds.) ''The Faber Companion to Samuel Beckett'', (London: Faber and Faber, 2006), p 183</ref>
ਲਾਈਨ 87 ⟶ 85:
ਜਦੋਂ ਬੈਕਟ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਲਕੀ ਦਾ ਨਾਮ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਲਕੀ (ਭਾਗਸ਼ਾਲੀ) ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀਆਂ ਕੋਈ ਅਕਾਂਖਿਆਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ।
<ref>Duckworth, C., ''The Making of Godot'', p 95. Quoted in Bair, D., ''Samuel Beckett: A Biography'' (London: Vintage, 1990), p 407</ref>
ਕੁੱਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਉਂਕਿ ਡੀਡੀ ਅਤੇ ਗੋਗੋ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੰਤੁਲਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਲਕੀ ਅਤੇ ਪੋਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਵਿਸਤਾਰ ਹਨ। <ref>Friedman, N., 'Godot and Gestalt: The Meaning of Meaningless' in ''The American Journal of Psychoanalysis'' 49(3) p 277</ref> ਐਪਰ ਪੋਜੋ ਅਤੇ ਲਕੀ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਪੋਜੋ ਦਾ ਪ੍ਰਭੁਤਵ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਬੇਮਾਅਨੀ ਸੀ। "ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖਣ ਉੱਤੇ ਗਿਆਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਕੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇਸ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਜਿਆਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਨੱਚਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਨੌਕਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੋਜੋ ਦੇ ਖਾਲੀਪਣ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸੋਚਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਪੋਜੋ "ਲਈ" ਹੀ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮੰਚ ਤੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਹੀ ਪੋਜੋ ਹੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਲਕੀ ਦਾ ਗੁਲਾਮ ਸੀ।<ref name="themodernword.com" /> ਇਹ ਗੱਲ ਪੋਜੋ ਸਵੀਕਾਰ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਕੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਸੁਹਜ ਸ਼ਾਲੀਨਤਾ ਅਤੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ-ਕਲਾ ਸਭ ਰੱਟੇਬਾਜ਼ੀ ਸੀ। ਪੋਜੋ ਦਾ ਆਕਾਸ਼ ਬਾਰੇ "ਪਾਰਟੀ ਪੀਸ" ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ: ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਸਿਮਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਚਾਲੂ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਨਾਕਾਮ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
 
 
 
 
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
 
[[Categoryਸ਼੍ਰੇਣੀ: ਵਿਸ਼ਵ ਸਾਹਿਤ]]
[[Categoryਸ਼੍ਰੇਣੀ: ਨਾਟਕ]]