ਚੀਨ ਦੀ ਮਹਾਨ ਦੀਵਾਰ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

[[ਤਸਵੀਰ:Greatwall large.jpg|thumb|right|250px|ਚੀਨ ਦੀ ਮਹਾਨ ਦਿਵਾਰ]]

 

 

ਚੀਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮਹਾਨ ਰਾਜ-ਘਰਾਣੇ ‘ਕਿਨ, ਹੈਨ ਅਤੇ ਮਿੰਗ’ ਹੋਏ ਹਨ। ਚੀਨ ਦੀ ਇਹ ਮਹਾਨ ਦਿਵਾਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਉਪਰੋਕਤ ਰਾਜ-ਘਰਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਮੁੱਢ-ਕਦੀਮ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਿਵਾਰ ਐਨੀ ਲੰਮੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਦਿਵਾਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਪੱਕੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਹਿ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਹਾਂ, ਇਹ ਗੱਲ ਆਮ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ‘ਜ਼੍ਹਾਓ’ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਉੱਤਰੀ ਸਰਹੱਦ ਵੱਲੋਂ ਦੁਸ਼ਮਨ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਇਸ ਦਿਵਾਰ ਦੇ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਮੁੱਢ ਅਰੰਭ ਹੋਇਆ। ਫਿਰ 770 ਪੂਰਵ ਈਸਵੀ ਤੋਂ 476 ਪੂਰਵ ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਮਿੱਤਰ ਰਾਜਾਂ ਨੇ ਦੂਜੇ ਦੁਸ਼ਮਨ-ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕ-ਥਾਮ ਲਈ ਆਪਣੀ ਰੱਖਿਆ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਇਸ ਦਿਵਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਹੋਰ ਵਧਾਇਆ। ‘ਕਿਨ’ ਖ਼ਾਨਦਾਨ (221–206 ਪੂਰਵ ਈਸਵੀ) ਦੇ ਸਮਰਾਟ ‘ਕਿਨ ਸ਼ੀ ਹੁਆਂਗ’ ਨੇ ‘ਕਿਨ, ਯੈਨ ਅਤੇ ਜ਼੍ਹਾਓ’ ਰਾਜਾਂ ਵੱਲੋਂ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਬਣਾਈਆਂ ਦਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਉੱਤਰੀ ਸਰਹੱਦ ਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਰੱਖਿਆ-ਦਿਵਾਰ ਬਣਾ ਲਈ। ਇਹ ਸਮਰਾਟ ਚੀਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ 214 ਪੂਰਵ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਲਿੱਨਜ਼੍ਹਾਓ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਜਕਲ੍ਹ ਗੈਨਸੂ ਸੂਬਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ) ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਲਿਉਡੋਂਗ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਜੀਲਿਨ ਸੂਬਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ) ਤੱਕ ਦਿਵਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿਤਾ। ਇਸ ਦਿਵਾਰ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ 10 ਸਾਲ ਲੱਗੇ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਦਿਵਾਰ ਸਮਰਾਟ ‘ਕਿਨ ਸ਼ੀ ਹੁਆਂਗ’ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਚਿੰਨ ਬਣ ਗਈ।

 

 

‘ਮਿੰਗ’ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਨੇ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1368 ਤੋਂ ਸੰਨ 1644 ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਇਸੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਮਹਾਨ ਦਿਵਾਰ ਨੇ ਵਰਤਮਾਨ ਸ਼ਕਲ ਅਖ਼ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਬੀਜਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਬਣੀ ਦਿਵਾਰ ਦੇ ਬਚੇ-ਖੁਚੇ ਖੰਡਰਾਤ ਉਪਰੋਕਤ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਈ ਦਿਵਾਰ ਦੇ ਸਬੂਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਜਿਹੜੀ ਦਿਵਾਰ ਬਣਾਈ ਗਈ ਉਸ ਦੀ ਨੀਂਹ ਵਿੱਚ ਇੱਟਾਂ ਅਤੇ ਗਰੇਨਾਈਟ (ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਪੱਥਰ) ਵਰਤੇ ਗਏ। ਫ਼ੌਜੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਨ ਤੋਂ ਨਵੀਨ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਦੇ ਦੱਰਰੇ ਅਤੇ ਚੌਕਸੀ-ਬੁਰਜ ਬਣਾਏ ਗਏ। ਇਸ ਦਿਵਾਰ ਨੇ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਪਰ ਜਦ ਰਾਜ-ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਕਮਜ਼ੋਰ ਪੈ ਗਿਆ, ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗ਼ਰੀਬੀ ਵੱਧ ਗਈ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਵਿਦਰੋਹ ਵੱਧ ਗਿਆ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੰਗੋਲੀਆ ਦੇ ‘ਕੁਆਨ’ ਖ਼ਾਨਦਾਨ (ਸੰਨ 1271-1368) ਅਤੇ ਮਾਨਚੋਰੀਆ ਦੇ ‘ਕੁਇੰਗ’ ਖ਼ਾਨਦਾਨ (ਸੰਨ 1644-1911) ਨੇ ਦਿਵਾਰ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਰਾਜ ਖੋਹ ਲਿਆ। ਇਹ ਦਿਵਾਰ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਰਾਜ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਸੀ।