ਰਹੱਸਵਾਦ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਉਸ ਪ੍ਰਭਾਵਿਕ ਭਾਵ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਰਹੱਸਵਾਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਾਵੁਕ ਕਵੀ ਅਗਿਆਤ, ਅਗੋਚਰ ਅਤੇ ਅਗਿਆਤ ਸੱਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੇਮ ਉਦਗਾਰ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਆਚਾਰੀਆ ਰਾਮਚੰਦਰ ਸ਼ੁਕਲ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ - ਜਿੱਥੇ ਕਵੀ ਉਸ ਅਨੰਤ ਅਤੇ ਅਗਿਆਤ ਪਤੀ ਨੂੰ ਆਲੰਬਨ ਬਣਾਕੇ ਅਤਿਅੰਤ ਚਿਤਰਾਮਈ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਵਿਅੰਜਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਰਹੱਸਵਾਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।<ref>ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ੍ਯ ਕਾ ਇਤਹਾਸ, ਪੰਨਾ 668</ref> ਡਾ. ਸ਼ਿਆਮ ਸੁੰਦਰ ਦਾਸ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ - ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦਾ ਬ੍ਰਹਮਵਾਦ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਕਲਪਨਾ ਅਤੇ ਭਾਵੁਕਤਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਪਾਕੇ ਰਹੱਸਵਾਦ ਦਾ ਰੂਪ ਫੜਦਾ ਹੈ।<ref>ਕਬੀਰ - ਗਰੰਥਾਵਲੀ ( ਭੂਮਿਕਾ ), ਪੰਨਾ 56</ref> ਮਹਾਕਵੀ ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ - ਰਹੱਸਵਾਦ ਵਿੱਚ ਅਪ੍ਰੋਖ ਅਨੁਭਵ, ਇੱਕਰੂਪਤਾ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੁਹੱਪਣ ਦੁਆਰਾ ਅਹਂ ਦਾ ਇਦਂ ਨਾਲ ਸੰਜੋਗ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁੰਦਰ ਜਤਨ ਹੈ। <ref>ਕਾਵ੍ਯ ਕਲਾ ਔਰ ਅਨ੍ਯ ਨਿਬੰਧ, ਪੰਨਾ 69</ref> ਮਹਾਦੇਵੀ ਵਰਮਾ ਨੇ - ਆਪਣੀ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਅਸੀਮ ਤੱਤ ਵਿੱਚ ਖੋਹ ਦੇਣ ਨੂੰ ਰਹੱਸਵਾਦ ਕਿਹਾ ਹੈ।<ref>ਮਹਾਦੇਵੀ ਕਾ ਵਿਵੇਚਨਾਤ੍ਮਕ ਗਦ੍ਯ , ਪੰਨਾ 132</ref> ਡਾ. ਰਾਮਕੁਮਾਰ ਵਰਮਾ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ - ਰਹੱਸਵਾਦ ਜੀਵ ਆਤਮਾ ਦੀ ਉਸ ਅੰਤਰਨਹਿਤ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਨਿਰਾਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਨਿਰਛਲ ਸੰਬੰਧ ਜੋੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸੰਬੰਧ ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਵੀ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ।<ref>ਕਬੀਰ ਕਾ ਰਹਸ੍ਯਵਾਦ, ਪੰਨਾ 7</ref> ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਹੱਸਵਾਦ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਕ ਕਵੀ ਉਸ ਅਗਿਆਤ ਅਤੇ ਅਸੀਮ ਸੱਤਾ ਨਾਲ ਅਤਿਅੰਤ ਘਨਿਸ਼ਠ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੇ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰੇਮ ਉਦਗਾਰ ਵਿਅਕਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੁਖ - ਦੁੱਖ, ਖੁਸ਼ੀ - ਦੁੱਖ, ਸੰਜੋਗ - ਜੁਦਾਈ, ਰੁਦਨ - ਹਸ ਆਦਿ ਘੁਲੇ ਮਿਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਅਖੀਰ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਸੱਤਾ ਨੂੰ ਅਨੰਤ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਲੀਨ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ।

 

{{ਹਵਾਲੇ}}

{{ਅਧਾਰ}}