ਫ਼ਰੀਡਰਿਸ਼ ਐਂਗਲਸ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

| ਨਾਮ = '''ਫਰੈਡਰਿਕਫ਼ਰੀਡਰਿਸ਼ ਏਂਗਲਜ਼ਐਂਗਲਸ'''

| ਚਿੱਤਰ_ਸੁਰਖੀ = '''ਫਰੈਡਰਿਕਫ਼ਰੀਡਰਿਸ਼ ਏਂਗਲਜ਼ਐਂਗਲਸ'''

| ਪੂਰਾ_ਨਾਮ ='''ਫਰੈਡਰਿਕਫ਼ਰੀਡਰਿਸ਼ ਏਂਗਲਜ਼ਐਂਗਲਸ'''

'''ਫਰੈਡਰਿਕਫ਼ਰੀਡਰਿਸ਼ ਏਂਗਲਜ਼ਐਂਗਲਸ''' (ਜਰਮਨ : [ˈfʁiːdʁɪç ˈɛŋəls]; 29 ਨਵੰਬਰ 1820 – 5 ਅਗਸਤ 1895) ਇੱਕ [[ਜਰਮਨ]] ਸਮਾਜਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਕ ਸਨ। ਏਂਗਲਜ਼ਐਂਗਲਸ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ [[ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ]] ਨੂੰ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਦੇ ਸਿੱਧਾਂਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਪਾਦਨ ਦਾ ਸੇਹਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਏਂਗਲਜ਼ਐਂਗਲਸ ਨੇ ੧੮੪੫ ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਮਜਦੂਰ ਵਰਗ ਦੀ ਹਾਲਤ ਉੱਤੇ ‘[[ਦ ਕੰਡੀਸ਼ਨ ਆਫ ਵਰਕਿੰਗ ਕਲਾਸ ਇਨ ਇੰਗਲੈਂਡ]]’ ਨਾਮਕ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ 1848 ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਉਨਿਸਟਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਮੈਨੀਫੈਸਟੋ]] ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਭੂਤਪੂਰਵ ਕਿਤਾਬ [[ਦਾਸ ਕੈਪੀਟਲ|‘ਪੂੰਜੀ’]] ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਮਾਰਕਸ ਦੀ ਆਰਥਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਮਾਰਕਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਏਂਗਲਜ਼ ਨੇ 'ਪੂੰਜੀ' ਦੇ ਦੂਜੇ ਅਤੇ ਤੀਸਰੇ ਖੰਡ ਦਾ ਸੰਪਾਦਨ ਵੀ ਕੀਤਾ। ਏਂਗਲਜ਼ ਨੇ ਸਰਪਲੱਸ ਪੂੰਜੀ ਦੇ ਨਿਯਮ ਉੱਤੇ ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਲੇਖਾਂ ਨੂੰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਾਂਭਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰੀ ਵੀ ਬਖੂਬੀ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਪੂੰਜੀ ਦੇ ਚੌਥੇ ਖੰਡ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।<ref>The "Theories of Surplus Value" are contained in the''Collected Works of Marx and Englels: Volumes 30, 31 and 32'' (International Publishers: New York, 1988).</ref>

===ਅਰੰਭਕਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ===

ਏਂਗਲਜ਼ਐਂਗਲਸ ਦਾ ਜਨਮ ੨੮ ਨਵੰਬਰ ੧੮੨੦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ੀਆ ਦੇ ਬਾਰਮੇਨ (ਹੁਣ ਜਰਮਨੀ ਦਾ ਵੁਪ‍ਪੇਟਰਲ) ਨਾਮਕ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।<ref>A copy of Frederick Engels' birth certificate is located on page 577 of the ''Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 2'' (New York: International Publishers, 1975).</ref> ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਾਰਮੇਨ ਇੱਕ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਉਦਯੋਗਕ ਨਗਰ ਸੀ। ਏਂਗਲਜ਼ ਦੇ ਪਿਤਾ ਫਰੈਡਰਿਕ ਸੀਨੀਅਰ ਇੱਕ ਧਨੀ ਕਪਾਹ ਵਪਾਰੀ ਸਨ। ਏਂਗਲਜ਼ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ [[ਪ੍ਰੋਟੈਸਟੈਂਟ]] ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਸ਼ਰਧਾ ਸੀ ਅਤੇ ਏਂਗਲਜ਼ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਵੀ ਬੇਹੱਦ ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਏਂਗਲਜ਼ ਦੇ [[ਨਾਸਤਿਕ]] ਅਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਤੇ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਅਣਬਣ ਵਧਦੀ ਹੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਏਂਗਲਜ਼ ਦੀ ਮਾਂ ਅਲਿਜਾਬੈਥ ਏਂਗਲਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1848 ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਇੱਕ ਖਤ ਤੋਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਲਿਜਾਬੇਥ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਅੱਗੇ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਅੱਗੇ ਨਾ ਵਧ ਕੇ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਕੋਲ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਤ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ, “ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਇੰਨੀ ਦੂਰ ਚਲੇ ਗਏ ਹੋ ਬੇਟੇ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਅਜਨ‍ਬੀਆਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਤਕਲੀਫ ਦੀ ਜਿਆਦਾ ਚਿੰਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਂ ਦੇ ਹੰਝੂਆਂ ਦੀ ਜਰਾ ਵੀ ਫਿਕਰ ਨਹੀਂ। ਈਸ਼‍ਵਰ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਕੀ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਅੱਜ ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਤੇਰਾ ਗਿਰਫਤਾਰੀ ਵਾਰੰਟ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਕੰਬਣ ਲੱਗੇ।” ਏਂਗਲਜ਼ ਨੂੰ ਇਹ ਖਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੈਲਜੀਅਮ ਦੇ ਬਰਸੇਲਸ ਵਿੱਚ ਭੂਮੀਗਤ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਏਂਗਲਜ਼ ਸਿਰਫ਼ 18 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਰਵਾਰ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਹੀ ਛੱਡ ਦੇਣੀ ਪਈ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਈ ਬਰੇਮੇਨ ਦੇ ਇੱਕ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਆਨਰੇਰੀ ਕਲਰਕ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਏਂਗਲਜ਼ ਦੇ ਪਰਿਜਨਾਂ ਦਾ ਸੋਚਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸਦੇ ਜਰੀਏ ਏਂਗਲਜ਼ ਵਿਵਹਾਰਕ ਬਣਨਗੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਖੂਬ ਨਾਮ ਕਮਾਉਣਗੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਏਂਗਲਜ਼ ਦੀਆਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਡੂੰਘੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੋਈ ਸੀ। ਬਰੇਮੇਨ ਪਰਵਾਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਏਂਗਲਜ਼ ਨੇ ਜਰਮਨ ਦਾਰਸ਼ਨਕ [[ਹੀਗਲ]] ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਅਧਿਅਨ ਕੀਤਾ। ਹੀਗਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਵਾਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਸਨ। ਏਂਗਲਜ਼ ਨੇ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਦਿਖਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1838 ਦੇ ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ ਦ ਬੇਡੂਇਨ ਨਾਮਕ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ। ਏਂਗਲਜ਼ 1841 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ੀਆ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਰਲਿਨ ਜਾ ਪੁੱਜੇ। ਬਰਲਿਨ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਵਿਦਿਆਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਧਿਅਨ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਉਹ ਹੀਗਲਵਾਦੀ ਯੁਵਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਦਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਚਾਣ ਗੁਪਤ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਜਦੂਰਾਂ ਦੀ ਅਸਲੀ ਸਥਿੱਤੀਆਂ ਉੱਤੇ ਰੀਨਸ਼ੇ ਜੇਤੁੰਗ ਨਾਮਕ ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਈ ਲੇਖ ਲਿਖੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ [[ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ]] ਸਨ। ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਏਂਗਲਜ਼ ਦੀ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੋਈ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਨਵੰਬਰ 1842 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਦੋਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਏਂਗਲਜ਼ ਜੀਵਨਭਰ ਜਰਮਨ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕ੍ਰਿਤਗ ਰਹੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਇਸ ਪਰਿਵੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੌਧਿਕ ਵਿਕਾਸ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਿਆ।