ਸੁਕਰਾਤ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

Content deleted Content added
ਛੋ clean up using AWB
No edit summary
ਲਾਈਨ 13:
|birth_date = '''ਅੰਦਾਜ਼ਨ 469-470 ਈ ਪੂ'''
|birth_place = '''[[ਐਥਨਜ਼ ]]'''
|death_date = 399 ਈ ਪੂ (ਉਮਰ ਲਗਪਗਤਕਰੀਬਨ 71) <!--PLEASE SEE TALK BEFORE CHANGING DATE-->
|death_place = '''[[ਐਥਨਜ਼ ]]'''
|school_tradition = '''[[ਯੂਨਾਨੀ ਫਲਸਫਾ]]'''
ਲਾਈਨ 20:
|Influenced_by = [[ਪਰਮਾਨਾਈਡਜ]]
|influenced = ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ [[ਪੱਛਮੀ ਫਲਸਫਾ]]; ਖਾਸ ਕਰ, [[ਪਲੈਟੋ]], [[ਅਰਸਤੂ]], [[ਅਰਿਸਟੀਪਸ]], [[ਐਂਟੀਸਥੀਨਜ]]
|notable_ideas = [[Socraticਸੁਕਰਾਤੀ method]]ਤਰੀਕਾ, [[irony#Socraticਸੁਕਰਾਤੀ irony|Socratic irony]]ਵਿਅੰਗ
}}
 
'''ਸੁਕਰਾਤ''' (/ˈsɒkrətiːz/; ਯੂਨਾਨੀ : Σωκράτης, 469 ਈ ਪੂ - 399 ਈ ਪੂ<ref name="ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼"/>) [[ਯੂਨਾਨ]] ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫ਼ਲਸਫ਼ਈ -ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਅਜ਼ੀਮ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਧਿਆਪਕ,ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਵੀਂ ਸਦੀ ਈ. ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ [[ਯੂਨਾਨ]] ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖੀ। ਉਹ [[ਯੂਨਾਨ]] ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ [[ਐਥਨਜ਼]] ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੀ ਮੁਢਲੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਤੀ ਗਵਾਹੀਆਂ ਗਾਇਬ ਹਨ। ਐਪਰ [[ਅਫਲਾਤੂਨ]] ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਮੁਜੱਸਮਾ ਸਾਜ਼ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਜਜ਼ਬੇ ਨਾਲ ਸਰਸ਼ਾਰ ਹੋਕੇ ਕਈ ਯੂਨਾਨੀ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਐਪਰ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਅਕ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਉਸ ਕੋਲ ਘਰ ਵਾਰ ਲਈ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੁਭਾ ਵਜੋਂ ਸੁਕਰਾਤ ਨਿਹਾਇਤ ਉੱਚੇ ਅਖ਼ਲਾਕੀ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਧਾਰਨੀ, ਹਕਪਰਸਤ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਪਸੰਦ ਉਸਤਾਦ ਸੀ।
 
== ਗਿਆਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ==
 
ਸੁਕਰਾਤ ਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਬਹਿਸ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਬਹਿਸ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਵਿਵਾਦੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਸੀ, ਮਗਰ ਉਸਨੂੰ ਸਾਸ਼ਤਾਰਥ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਬਹਿਸ ਤੋਂ ਅਖ਼ਲਾਕੀ ਨਤੀਜੇ ਤੱਕ ਪੁੱਜਦਾ ਅਤੇ ਹਕੀਕਤ ਸਾਬਤ ਕਰਦਾ। ਉਹ ਧੜਾਧੜ ਸਵਾਲ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਇਵੇਂ ਮਸਲਿਆਂ ਦੀ ਤਹਿ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਮੰਤਕੀ ਜਵਾਬ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ।
 
Line 40 ⟶ 39:
[[File:David&nbsp;- The Death of Socrates.jpg|thumb|left|''[[ਸੁਕਰਾਤ ਦੀ ਮੌਤ]]'', [[ਜ਼ਾਕ-ਲੂਈ ਡੈਵਿਡ]] (1787)]]
== ਜ਼ਹਿਰ ਦਾ ਪਿਆਲਾ ==
ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਣ, ਦੇਵਤਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਨਕਰ ਹੋਣ ਅਤੇ ਨਾਸਤਿਕ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਸੁਕਰਾਤ ਉੱਤੇ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇਕੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜਾਸਜ਼ਾ<ref name="ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼">{{cite book | title=ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ - ਜਿਲਦ ਪਹਿਲੀ | publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ | author=ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ | year=2009 | pages=482 | isbn=81-302-0075-9}}</ref> [[ਐਥਨਜ਼]] ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਲੋਂ 399 ਈ ਪੂ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਜ਼ਹਿਰ ਦਾ ਪਿਆਲਾ ਖੁਸ਼ੀ - ਖੁਸ਼ੀ ਪੀਤਾ ਅਤੇ ਜਾਨ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਭੱਜ ਜਾਣ ਦਾ ਆਗਰਹ ਉਸਦੇ ਚੇਲਿਆਂ ਅਤੇ ਸਨੇਹੀਆਂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਪਰ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ :-
'''ਭਰਾਵੋ, ਤੁਹਾਡੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਾ ਮੈਂ ਆਦਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਇੱਥੋਂ ਭੱਜ ਜਾਵਾਂ। ਹਰ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਣ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਮੋਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਲਾ ਪ੍ਰਾਣ ਦੇਣਾ ਕੌਣ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਪਰ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਧਾਰਣ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕ ਇਸ ਨਸ਼ਵਰ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਹੀ ਸਭ ਕੁੱਝ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਆਤਮਾ ਅਮਰ ਹੈ ਫਿਰ ਇਸ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਕੀ ਡਰਨਾ? ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜੋ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕੀ ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਕੁੱਝ ਵਿਗਾੜ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਆਤਮਾ ਅਜਿਹੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਵਾਰ ਵਾਰ ਧਾਰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਵਕਤੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਭੱਜਣਾ ਉਚਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੀ ਮੈਂ ਕੋਈ ਅਪਰਾਧ ਕੀਤਾ ਹੈ? ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਪਰਾਧ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੁੱਧੀ ਉੱਤੇ ਅਗਿਆਨ ਦਾ ਕਹਿਰ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਿਹਾ ਸੀ - ਸੰਸਾਰ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਹੀ ਸਿੱਧਾਂਤ ਦੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਮਨੁੱਖੀ ਦਿਮਾਗ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀ ਸੀਮਾਵਾਂ ਹਨ। ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਅੰਤਰੀਵ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਇਹ ਨਸ਼ਵਰ ਕਾਇਆਮਾਤਰ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਜਾਗਰੁਕ ਅਤੇ ਚੇਤਨ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਡਾ ਰੁਝਾਨ ਆਤਮਢੂੰਡ ਵੱਲ ਹੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸੱਚ , ਇਨਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਈਏ। ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਮੰਨ ਕੇ ਹੀ ਅੱਗੇ ਵਧਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰੀਰ ਨਸ਼ਵਰ ਹੈ। ਅੱਛਾ ਹੈ, ਨਸ਼ਵਰ ਸਰੀਰ ਆਪਣੀ ਸੀਮਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ। ਮੈਂ ਟਹਿਲਦੇ - ਟਹਿਲਦੇ ਥੱਕ ਚੁੱਕਿਆ ਹਾਂ। ਹੁਣ ਸੰਸਾਰ ਰੂਪੀ ਰਾਤ ਵਿੱਚ ਲਿਟਕੇ ਆਰਾਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਸੌਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਚਾਦਰ ਤਾਣ ਦੇਣਾ।'''
 
...ਪਿਆਲਾ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜ ਕੇ ਸੁਕਰਾਤ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦਾਂ ਨਾਲ ਫਿਰ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਤਾਂ ਜੇਲ੍ਹਰ ਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ‘‘ਸੁਕਰਾਤ ਨੂੰ ਕਹੋ ਹੁਣ ਗੱਲਾਂਬਾਤਾਂ ਨਾ ਕਰੇ ਕਿਉਂਕਿ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਖ਼ੂਨ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੰਜ ਜ਼ਹਿਰ ਦਾ ਅਸਰ ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਫਿਰ ਜ਼ਹਿਰ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।’’ ਸੁਕਰਾਤ ਦਾ ਜੁਆਬ ਸੀ, ‘‘ਜੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜ਼ਹਿਰ ਪੀ ਲਿਆ ਤਾਂ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਪੀਣ ਵਿੱਚ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ?’’<ref>[http://punjabitribuneonline.com/2012/10/%E0%A9%9B%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A8%B0-%E0%A8%AA%E0%A9%80-%E0%A8%95%E0%A9%87-%E0%A8%85%E0%A8%AE%E0%A8%B0-%E0%A8%B9%E0%A9%8B%E0%A8%87%E0%A8%86-%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%95%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%A4/ ਜ਼ਹਿਰ ਪੀ ਕੇ ਅਮਰ ਹੋਇਆ ਸੁਕਰਾਤ]</ref>
 
...ਪਿਆਲਾ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜ ਕੇ ਸੁਕਰਾਤ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦਾਂ ਨਾਲ ਫਿਰ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਤਾਂ ਜੇਲ੍ਹਰ ਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ‘‘ਸੁਕਰਾਤ ਨੂੰ ਕਹੋ ਹੁਣ ਗੱਲਾਂਬਾਤਾਂ ਨਾ ਕਰੇ ਕਿਉਂਕਿ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਖ਼ੂਨ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੰਜ ਜ਼ਹਿਰ ਦਾ ਅਸਰ ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਫਿਰ ਜ਼ਹਿਰ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।’’ ਸੁਕਰਾਤ ਦਾ ਜੁਆਬ ਸੀ, ‘‘ਜੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜ਼ਹਿਰ ਪੀ ਲਿਆ ਤਾਂ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਪੀਣ ਵਿੱਚ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ?’’<ref>[http://punjabitribuneonline.com/2012/10/%E0%A9%9B%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A8%B0-%E0%A8%AA%E0%A9%80-%E0%A8%95%E0%A9%87-%E0%A8%85%E0%A8%AE%E0%A8%B0-%E0%A8%B9%E0%A9%8B%E0%A8%87%E0%A8%86-%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%95%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%A4/ ਜ਼ਹਿਰ ਪੀ ਕੇ ਅਮਰ ਹੋਇਆ ਸੁਕਰਾਤ]</ref>
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
ਲਾਈਨ 50:
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਯੂਨਾਨੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਯੂਨਾਨੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸੁਧਾਰੇ ਸਫ਼ੇ]]