ਪਾਣੀ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

'''''ਪਾਣੀ''''' ਜਾਂ ਜਲ ਇੱਕ ਆਮ ਰਾਸਾਇਣਕ ਪਦਾਰਥ ਹੈ [[ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ]] ਅਤੇ [[ਆਕਸੀਜਨ]] ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਰਲ ਰੂਪ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਠੋਸ (ਬਰਫ਼) ਅਤੇ ਗੈਸ (ਵਾਸ਼ਪ ਜਾਂ ਭਾਫ਼) ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਦਾ ਤਕਰੀਬਨ 71 % ਹਿੱਸਾ ਪਾਣੀ ਨਾਲ਼ ਢਕਿਆ ਹੈ <ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html#Geo|title=CIA- The world fact book|publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ (96.5%)ਮਹਾਸਾਗਰਾਂ ਅਤੇ 1.7% ਪਾਣੀ ਜ਼ਮੀਨਦੋਜ ਪਾਣੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਇਸਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਤੇ 0.001% ਜਲ-ਵਾਸ਼ਪ ਅਤੇ ਬੱਦਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।.<ref name=b1>{{cite book|title=Water in Crisis: A Guide to the World's Freshwater Resources|editor=Gleick, P.H.|publisher=Oxford University Press|year=1993|page=13, Table 2.1 "Water reserves on the earth"|url=http://www.oup.com/us/catalog/general/subject/EarthSciences/Oceanography/?view=usa&ci=9780195076288}}</ref>

ਪਾਣੀ ਲਗਾਤਾਰ ਇੱਕ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰਜਿਸ ਨੂੰ ਜਲਚਕਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਟਰਾਂਸਪਾਏਰੇਸ਼ਨ, ਵਰਖਾ ਅਤੇ ਵਗ ਕੇ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਹਵਾ ਜਲ ਵਾਸ਼ਪ ਨੂੰ ਥਾਂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਉਸੇ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ਼ ਉਡਾ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ਼ ਇਹ ਰੁੜ੍ਹਕੇ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ, ਤਕਰੀਬਨ 47 Tt (10¹²;ਕਿੱਲੋਗ੍ਰਾਮ) ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ। ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ 107 Tt ਵਰਖਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ 71 Tt ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

<br>ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਭਿਆਨਕ ਜਲ ਸੰਕਟ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ੨੦੨੫2025 ਤੱਕ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਅੱਧੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਇਸ ਜਲਸੰਕਟ ਨਾਲ ਦੋ-ਚਾਰ ਹੋਵੇਗੀ।

[[ਤਸਵੀਰ:Label for dangerous goods - class 4.3.svg|right|thumb|ਏਡੀਆਰ ਲੇਬਲ , ਪਾਣੀ ਵਲੋਂ ਭਿਆਨਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਆ ਕਰਣ ਵਾਲੀ ਵਸਤਾਂ ਦੇ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਹੇਤੁ]]

ਪਾਣੀ ਦੀ ਤਿੰਨ ਅਵਸਥਾਵਾਂ: ਤਰਲ, ਠੋਸ (ਬਰਫ), ਅਤੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ (ਅਦ੍ਰਿਸ਼) ਵਾਸ਼ਪ। ਬੱਦਲ ਜਲ ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਪੀੜਤ ਬੂੰਦਾਂ ਨਾਲ ਬਣਦੇ ਹਨ।

ਪਾਣੀ ਤਿੰਨ ਦਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਪਦਾਰਥਾਂ ਹਨ ਜੋ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਤਿੰਨ ਦਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਪਾਣੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਕਈ ਵੱਖ ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ : ਅਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਜਲ ਵਾਸ਼ਪ ਅਤੇ ਬੱਦਲ ; ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰੀ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ; ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਅਤੇ ਨਦੀਆਂ; ਅਤੇ ਤਰਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭੂਮੀ ਉੱਤੇ ਏਕੁਆਫਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ।

ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਘੋਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖ ਸਵਾਦ ਅਤੇ ਦੁਰਗੰਧ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ, ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਨਜ਼ਰ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਉਹ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪੀਣਯੋਗਤਾ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਮਰੱਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਬਹੁਤ ਨਮਕੀਨ ਜਾਂ ਸੜਿਆ ਹੋਇਆ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਪੀਂਦੇ। ਮਨੁੱਖ ਠੰਡੇ ਤੋਂ ਥੋੜਾ ਨਿੱਘਾ ਪਾਣੀ ਪੀਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ; ਠੰਡੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰੋਗਾਣੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ H₂O ਸਵਾਦ ਵਿੱਚ ਬੇਰਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਝਰਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਮਿਨਰਲ ਵਾਟਰ ਦਾ ਸਵਾਦ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਖਣਿਜ ਲੂਣਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਝਰਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਲਵਣਿਤ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਤੋਂ ਭਾਵ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੈਲੇ ਤੱਤਾਂ, ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕਾਂ ਅਤੇ ਰੋਗਾਣੂਆਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਤੋਂ ਹੈ।

ਪਾਣੀ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਕ ਪਦਾਰਥ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਰਸਾਇਣਕ ਨਿਯਮ H₂O ਹੈ: ਪਾਣੀ ਦੇ ਇੱਕ ਅਣੂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਦੇ ਪਰਮਾਣੁ ਸਹਿਸੰਯੋਜਕ ਬੰਧਨ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਆਕਸੀਜਨ ਦੇ ਪਰਮਾਣੁ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

* ਪਾਣੀ ਦਾ ਉਬਾਲ ਦਰਜਾ (ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਵੀ) ਸਿੱਧੇ ਬੈਰੋਮੀਟਰ ਦੇ ਦਬਾਅ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਲਈ, ਐਵਰੇਸਟ ਪਹਾੜ ਦੇ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ, ਪਾਣੀ 68&nbsp;°C ਉੱਤੇ ਉਬਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਉੱਤੇ ਇਹ 100&nbsp;°C ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇਇਸ ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ ਡੂੰਘੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਭੂ – ਊਸ਼ਮੀ ਛਿਦਰਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਅਣਗਿਣਤ ਡਿਗਰੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਤਰਲ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

* ਪਾਣੀ ਦਾ ਉੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਟ ਤਣਾਉ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਅਣੂਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕਮਜੋਰ ਅੰਤਰ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਧਰੁਵੀ ਅਣੂ ਹੈ। ਪ੍ਰਸ਼ਟ ਤਨਾਵ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਇਹ ਆਭਾਸੀ ਲੋਚ, ਕੇਸ਼ਿਕਾ ਤਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਚਲਾਂਦੀ ਹੈ।

* ਪਾਣੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਬਲ ਘੋਲਕ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰਜਿਸ ਨੂੰ ਸਰਵ - ਘੋਲਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਜੋ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਭਲੀ ਭਾਂਤੀ ਘੁਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਲੂਣ, ਕਾਰਬੋਹਾਈਡ੍ਰੇਟਸ, ਤੇਜਾਬ, ਖਾਰ, ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਗੈਸਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਆਕਸੀਜਨ, ਕਾਰਬਨ ਡਾਇਆਕਸਾਈਡ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਈਡਰੋਫਿਲਿਕ (ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜੋ ਪਦਾਰਥ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਘੁਲ ਸਕਦੇ ਜਿਵੇਂ ਚਰਬੀ ਅਤੇ ਤੇਲ, ਹਾਈਡਰੋਫੋਬਿਕ (ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਡਰਨ ਵਾਲੇ) ਕਹਾਂਦੇ ਹਨ।

* ਅਮੋਨੀਆ ਦੇ ਇਲਾਵਾ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟ ਊਸ਼ਮਾ ਸਮਰੱਥਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਗਿਆਤ ਰਸਾਇਣ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਉੱਚ ਵਾਸਪੀਕਰਨ ਊਸ਼ਮਾ (40.65 kJ mol−1) ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਦੋਨਾਂ ਇਸਦੇਇਸ ਦੇ ਅਣੂਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਹਾਇਡਰੋਜਨ ਬੰਧਨਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਦੇ ਇਹ ਦੋ ਗ਼ੈਰ-ਮਾਮੂਲੀ ਗੁਣ ਇਸਨੂੰ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਉਤਾਰ - ਚੜਾਵ ਦਾ ਬਫਰਣ ਕਰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਨੂੰ ਨਿਯਮਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।

* ਪਾਣੀ ਦਾ ਘਣਤਵ ਅਧਿਕਤਮ 3.98&nbsp;°C ਉੱਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੰਮਣ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘਣਤਵ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਇਸਦਾਇਸ ਦਾ ਆਇਤਨ 9 % ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਣ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਮਾਮੂਲੀ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਜਿਸਦੇ ਕਾਰਨ ਬਰਫ ਪਾਣੀ ਦੇ ਉਪਰਉੱਪਰ ਤੈਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ ਤੇ ਜਮੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਤਾਲਾਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਤਾਲਾਬ ਦੇ ਤਲ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 4&nbsp;°C ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

* ਪਾਣੀ ਕਈ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਸ਼ਰਣ ਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਈਥੇਨਾਲ, ਸਾਰੇ ਅਨੁਪਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਏਕਲ ਸਮਰੂਪ ਤਰਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਤਰਫ਼, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਤੇਲ ਅਮਿਸ਼ਰਣਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਿਸ੍ਰਤ ਤੈਹਾਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉਪਰਉੱਪਰ ਵਾਲੀ ਤਹਿ ਦਾ ਘਣਤਵ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੈਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਜਲ ਵਾਸ਼ਪ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਵਾ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

* ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਦੀ ਇੱਕ ਆਕਸਾਈਡ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਜਾਂ ਹਾਈਡਰੋਜਨ - ਯੌਗਿਕਾਂ ਜਲਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਆਕਸੀਜਨ ਜਾਂ ਆਕਸੀਜਨ - ਯੌਗਿਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੱਦ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸਿਰਜਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਇੱਕ ਬਾਲਣ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਹਾਇਡਰੋਜਨ ਦੇ ਦਹਨ ਦਾ ਅੰਤਮ ਉਤਪਾਦ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਅਪਘਟਨ ਦੁਆਰਾ ਵਾਪਸ ਹਾਇਡਰੋਜਨ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਵਿੱਚ ਵਿਭਾਜਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਊਰਜਾ, ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਦੇ ਪੁਨਰਸੰਯੋਜਨ ਦੁਆਰਾ ਉਤਸਰਜਿਤ ਊਰਜਾ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

* ਉਹ ਤੱਤ ਜੋ ਹਾਇਡਰੋਜਨ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਬਿਜਲਈਧਨਾਤਮਕ (electropositive) ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ [[ਲੀਥੀਅਮ]], [[ਸੋਡੀਅਮ]], [[ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ]], [[ਪੋਟੇਸ਼ੀਅਮ]] ਅਤੇ ਸੀਜੈਮ, ਉਹ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਹਾਇਡਰੋਜਨ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਹਾਈਡਰੋਕਸਾਈਡ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਜਲਨਸ਼ੀਲ ਗੈਸ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਦਾ ਉਤਸਰਜਨ ਖਤਰਨਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਇਸ ਬਿਜਲਈਧਨਾਤਮਕ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਆ ਬਹੁਤ ਵਿਸਫੋਟਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।