ਚੀਨ ਦੀ ਮਹਾਨ ਦੀਵਾਰ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

'''ਚੀਨ ਦੀ ਮਹਾਨ ਦਿਵਾਰ''' (ਗਰੇਟ ਵਾਲ ਆਫ਼ ਚਾਇਨਾ) ਚੀਨ ਦੇ ਪੂਰਬ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਪੱਛਮ ਤੱਕ ਮਾਰੂ ਥਲਾਂ, ਚਰਾਂਦਾਂ, ਪਹਾੜਾਂ ਅਤੇ ਪਠਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੀ ਸੱਪ ਵਾਂਗ ਮੇਲ੍ਹਦੀ ਹੋਈ ਤਕਰੀਬਨ 6700 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ 2000 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸੇ ਖੰਡਰ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤਕਰੀਬਨ ਅਲੋਪ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਨਿਰਮਾਣ-ਕਲਾ ਦਾ ਇੱਕ ਉੱਘਾ ਅਜੂਬਾ ਹੈ।

 

 

ਮੁੱਢ-ਕਦੀਮ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਿਵਾਰ ਐਨੀ ਲੰਮੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਦਿਵਾਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਪੱਕੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਹਿ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਹਾਂ, ਇਹ ਗੱਲ ਆਮ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ‘ਜ਼੍ਹਾਓ’ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਉੱਤਰੀ ਸਰਹੱਦ ਵੱਲੋਂ ਦੁਸ਼ਮਨ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਇਸ ਦਿਵਾਰ ਦੇ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਮੁੱਢ ਅਰੰਭ ਹੋਇਆ। ਫਿਰ 770 ਪੂਰਵ ਈਸਵੀ ਤੋਂ 476 ਪੂਰਵ ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਮਿੱਤਰ ਰਾਜਾਂ ਨੇ ਦੂਜੇ ਦੁਸ਼ਮਨ-ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕ-ਥਾਮ ਲਈ ਆਪਣੀ ਰੱਖਿਆ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਇਸ ਦਿਵਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਹੋਰ ਵਧਾਇਆ। ‘ਕਿਨ’ ਖ਼ਾਨਦਾਨ (221–206 ਪੂਰਵ ਈਸਵੀ) ਦੇ ਸਮਰਾਟ ‘ਕਿਨ ਸ਼ੀ ਹੁਆਂਗ’ ਨੇ ‘ਕਿਨ, ਯੈਨ ਅਤੇ ਜ਼੍ਹਾਓ’ ਰਾਜਾਂ ਵੱਲੋਂ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਬਣਾਈਆਂ ਦਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਉੱਤਰੀ ਸਰਹੱਦ ਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਰੱਖਿਆ-ਦਿਵਾਰ ਬਣਾ ਲਈ। ਇਹ ਸਮਰਾਟ ਚੀਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ 214 ਪੂਰਵ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਲਿੱਨਜ਼੍ਹਾਓ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਜਕਲ੍ਹ ਗੈਨਸੂ ਸੂਬਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ) ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਲਿਉਡੋਂਗ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਜੀਲਿਨ ਸੂਬਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ) ਤੱਕ ਦਿਵਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿਤਾ। ਇਸ ਦਿਵਾਰ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ 10 ਸਾਲ ਲੱਗੇ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਦਿਵਾਰ ਸਮਰਾਟ ‘ਕਿਨ ਸ਼ੀ ਹੁਆਂਗ’ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਚਿੰਨ ਬਣ ਗਈ।

 

 

 

ਇਹ ਮਹਾਨ ਦਿਵਾਰ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਬਾਤ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਜੰਗੀ ਹੱਥਿਆਰ: ਤਲਵਾਰਾਂ, ਭਾਲੇ, ਛੱਵ੍ਹੀਆਂ, ਤੀਰ ਕਮਾਨ ਆਦਿ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਦਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਦੱਰਰੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਦਿਵਾਰ ਉੱਤੇ ਚੌਕਸੀ-ਬੁਰਜ ਆਦਿ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਦਿਵਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਖਾਈ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਮਹਾਨ ਦਿਵਾਰ ਔਸਤਨ 10 ਮੀਟਰ ਉੱਚੀ ਅਤੇ 5 ਮੀਟਰ ਚੌੜੀ ਸੀ। ਦਿਵਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਪਿੱਠਾਂ ਤੇ, ਟੋਕਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਵਹਿੰਗੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਕਤਾਰਾਂ ਬਣਾਕੇ ਹੱਥੋ-ਹੱਥੀ ਲੈ ਜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਕਈ ਮਾਧਿਅਮਾਂ: ਹੱਥ-ਗੱਡੀਆਂ, ਕੇਬਲਾਂ, ਖੋਤਿਆਂ, ਭੇਡਾਂ ਅਤੇ ਭੌਣੀਆਂ ਉੱਤੇ ਲੱਜਾਂ (ਰੱਸੇ) ਵਗ੍ਹਾ ਕੇ, ਦੀ ਵੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇੱਟਾਂ, ਪੱਥਰਾਂ, ਟਾਈਲਾਂ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਕੰਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਹੀ ਨਤੀਜਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਕਈ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇਸ ਦਿਵਾਰ ਦੇ ਖੰਡਰਾਤ ਬਣੇ ਮਲ਼ਬੇ ਨੂੰ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵਰਤ ਰਹੇ ਹਨ।

* [http://www.powerhousemuseum.com/greatwall/overview.php Panoramic images of the Great Wall] from the [[Powerhouse Museum]]

{{ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸੱਤ ਅਜੂਬੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੱਭਿਆਚਾਰ]]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਚੀਨ]]