ਸੰਗੀਤ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ
ਸਮੱਗਰੀ ਮਿਟਾਈ ਸਮੱਗਰੀ ਜੋੜੀ
#ai16 |
#ai16 |
||
ਲਾਈਨ 8:
==ਵਿਉਂਤਪੱਤੀ==
ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਆਦਮ ਚਸ਼ਮਾ ਕੁਦਰਤੀ ਧਵਨੀਆਂ ਹੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਗੀਤ-ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀਆਂ ਧਵਨੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਏ ਨੂੰ ਸੱਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਧਵਨੀਆਂ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਆਧਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ, ਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਣ ਵਾਲੀ ਧਵਨੀਆਂ ਨੂੰ ਪਰਖ ਕੇ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਏ ਵਿੱਚ ਬੰਨਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਟੀ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ। ਕੁਦਰਤ ਦੀਆਂ ਉਹ ਧਵਨੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ-ਮਸਤਸ਼ਕ ਨੂੰ ਛੋਹ ਕੇ ਉੱਲਸਿਤ ਕੀਤਾ, ਉਹੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਿਚਾਰਕਾਂ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਦੇ ਮਤ ਹਨ। ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਨੇ ਨਾਦ ਦੇ ਚਾਰ ਭੱਜਿਆ ਪਰਿਆ, ਪਸ਼ਿਅੰਤੀ, ਮਧਿਅਮਾ ਅਤੇ ਵੈਖਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਮਧਿਅਮਾ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਯੋਗੀ ਆਵਾਜ਼ ਦਾ ਆਧਾਰ ਮੰਨਿਆ। ਡਾਰਵਿਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਸ਼ੁ ਰਤੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਮਧੁਰ ਆਵਾਜ ਕਰਦੇ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਜਦੋਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਆਵਾਜ ਦੀ ਨਕਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਉਦਭਵ ਹੋਇਆ। ਕਾਰਲ ਸਟੰਫ ਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਉਤਪੱਤੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਆਵਾਜ ਦੀ ਏਕਤਾਰਤਾ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਮੰਨਿਆ। ਉਨਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਉੱਤਰਾਰੱਧ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੇਂਦੁ ਹਰਿਸ਼ਚੰਦਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਮਾਨਵੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਗਾਨੇ, ਵਜਾਉਣੇ, ਦੱਸਣ (ਕੇਵਲ ਨਾਚ ਮੁਦਰਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ) ਅਤੇ ਨੱਚਣ ਦਾ ਸਮੁੱਚਏ ਦੱਸਿਆ।
ਪੂਰਬ ਦੇ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅਨੇਕ ਰੋਚਕ ਕਥਾਵਾਂ ਹਨ। ਇੰਦਰ ਦੀ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਗਾਇਕ, ਵਾਦਕ ਅਤੇ ਨਾਚ ਹੋਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਗੰਧਰਵ ਗਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਅਪਸਰਾਵਾਂ ਨਾਚ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿੰਨਰ ਵਾਜਾ ਵਜਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਗਾਂਧਰਵ-ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਗੀਤ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਗਾਨ ਸੀ, ਵਾਦੀ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਪਿੱਛੋਂ ਹੋਈ। ਗੀਤ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਤਾ ਰਹੀ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਚਾਹੇ ਗੀਤ ਹੋ, ਚਾਹੇ ਵਾਜਾ ਸਭ ਦਾ ਨਾਮ ਸੰਗੀਤ ਪੈ ਗਿਆ । ਪਿੱਛੇ ਤੋਂ ਨਾਚ ਦਾ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚਅੰਤਰਭਾਵ ਹੋ ਗਿਆ। ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਜਿੰਨੀ ਆਰਿਆ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਬਦ ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਤੋਂ ਗਾਨੇ ਦੇ ਮਤਲਬ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਬਦ ‘ਸੰ+ਗਰ’ ਧਾਤੁ ਤੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਸਂ’ ਦਾ ‘ਸਿੰ’ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ‘ਗੈ’ ਜਾਂ ‘ਗਾ’ ਧਾਤੁ (ਜਿਸਦਾ ਵੀ ਮਤਲਬ ਗਾਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮਤਲਬ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਰਤਮਾਨ ਹੈ। ਐਂਗਲੋਸੈਕਸਨ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਰੂਪਾਂਤਰ ਹੈ ‘ਸਿੰਗਨ’ (singan) ਜੋ ਆਧੁਨਿਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ‘ਸਿੰਗ’ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਆਇਸਲੈਂਡ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਰੂਪ ਹੈ ‘ਸਿਗਜਾ’ (singja), (ਕੇਵਲ ਵਰਣ ਵਿਨਿਆਸ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਆ ਗਿਆ ਹੈ,) ਡੈਨਿਸ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੈ ‘ਸਿੰਗ (Synge), ਡੱਚ ਵਿੱਚ ਹੈ ‘ਤਸਿੰਗਨ’ (tsingen), ਜਰਮਨ ਵਿੱਚ ਹੈ ‘ਸਿੰਗੇਨ’ (singen)। ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ‘ਗਨਾ’ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜੋ ‘ਗਾਨ’ ਤੋਂ ਪੂਰਣ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਸਰਵਪ੍ਰਥਮ ‘ਸੰਗੀਤਰਤਨਾਕਰ’ ਗਰੰਥ ਵਿੱਚ ਗਾਨ, ਵਾਜਾ ਅਤੇ ਨਾਚ ਦੇ ਮੇਲ ਨੂੰ ਹੀ ‘ਸੰਗੀਤ’ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ‘ਗੀਤ’ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ‘ਸੰ’ ਜੋੜ ਕੇ ‘ਸੰਗੀਤ’ ਸ਼ਬਦ ਬਣਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ‘ਗਾਨ ਸਹਿਤ’। ਨਾਚ ਅਤੇ ਵਾਜੇ ਦੇ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗਾਨ ‘ਸੰਗੀਤ’ ਹੈ। ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਸਾਧਨਾ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
==ਹਵਾਲੇ==
| |||