ਮੇਘਦੂਤਮ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

▲ਮੇਘਦੂਤ ਦੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅਤਾ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਤਰਫ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਟੀਕਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਟੀਕੇ ਲਿਖੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਅਨੇਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਕੇ ਅਤੇ ਇਸਨ੍ਹੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾਕੇ ਕਈ ਦੂਤਕਾਵ ਲਿਖੇ। ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਕਲਪਨਾ ਦਾ ਜੋ ਉਦਾੱਤ ਪ੍ਰਸਾਰ ਮੇਘਦੂਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਨਾਗਾਰਜੁਨ ਨੇ ਮੇਘਦੂਤ ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਅਨੁਵਾਦ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਨੂਪਮ ਅੰਸ਼ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਮੇਘਦੂਤੰ ਕਵਿਤਾ ਦੋ ਖੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਹੈ। ਪੂਰਵਮੇਘ ਵਿੱਚ ਯਕਸ਼ ਬੱਦਲ ਨੂੰ ਮਧ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਮਗਿਰੀ ਤੋਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਉੱਤੇ ਅਲਕਾਪੁਰੀ ਤੱਕ ਦੇ ਰਸਤੇ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ.<ref>Wilson (1813), page xxi.</ref> ਅਤੇ ਉੱਤਰਮੇਘ ਵਿੱਚ ਯਕਸ਼ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਿਰਹਾਕੁਲ ਸੁਨੇਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਕਾਲੀਦਾਸ ਨੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਹਿਰਦੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਰੰਗ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਵੀ ਦੀ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਅੰਜਕ (ਆਤਮਪਰਕ) ਰਚਨਾ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਮੇਘਦੂਤ ਵਿੱਚ ਲੱਗਭੱਗ 115 ਪਦ ਹਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸੰਸਕਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਦਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੇਰ - ਫੇਰ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਜਿਆਦਾ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਡਾ. ਐੱਸ. ਕੇ. ਡੇ ਦੇ ਮਤਾਨੁਸਾਰ ਮੂਲ ਮੇਘਦੂਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ 111 ਪਦ ਹਨ, ਬਾਕੀ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪਰਖੇਪ ਜੋੜੇ ਗਏ ਲਗਦੇ ਹਨ।