ਪੰਜਾਬੀ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਾਤਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਬਦਲਦੇ ਰੂਪ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਾਤਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਮਾਜਿਕਸਮਾਜ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਜਾਲ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਹਿੱਸਾ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਹਨ|ਇਹ ਆਰੰਭ ਤੋਂ ਹੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਮੱਹਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਰਿਹਾ ਹੈ|ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚਲੀ ਰਿਸ਼ਤਾ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਧਰਾਤਲ ਭੂਮੀ ਪਰਿਵਾਰ ਹੈ|ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਵਿਵਿਧ ਕਿਸਮ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਪਨਪਦੇ,ਪਲਦੇ ਅਤੇ ਵਿਗਸਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਵਾਨ ਚੜ੍ਹਦੇ ਹਨ|ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਰਿਸ਼ਤੇ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ,ਪਿਉ-ਪੁੱਤਰ,ਪਿਉ-ਧੀ,ਮਾਂ-ਪੁੱਤਰ,ਮਾਂ-ਧੀ,ਭਰਾ-ਭਰਾ,ਭੈਣ-ਭੈਣ,ਭੈਣ-ਭਰਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉੱਘੜਦੇ ਹਨ|ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਅਥਵਾ ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਤੀ ਦੀ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀ ਸਾਕਾਦਾਰੀ ਇਹਨਾਂ ਮੁੱਖ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਤੰਦਾਂ ਉਪਰ ਸਿਰਜੀ ਹੋਈ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ|ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਜੋ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਵਿਵਿਸਥਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲਤਾ ਹੈ ਉਹ ਹੋਰ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ|ਪੱਛਮੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ-ਨਾਤਿਆਂ ਦੇ ਪੱਖੋ ਬਹੁਤ ਸੰਕੁਚਿਤ ਅਤੇ ਕੋਰਾ ਹੈ|

== ਪ੍ਰਾਹੁਣਚਾਰੀ== ==

ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਵਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ- ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿਚ ਦੋਸਤ-ਮਿੱਤਰ, ਸਹਿ-ਕਰਮੀ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ- ਅਧਿਆਪਕ, ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ ਆਦਿ ਦੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਆਪਸੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਵਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਦੋਸਤਾਂ ਮਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਿਸ਼ਤਾ ਵੀ ਬਚਿਆ ਨਹੀਂ, ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੋਸਤ ਜਿੰਨਾ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋਵੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਦੀ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜਿਹੜੀ ਦੋਸਤੀ ਤਿੰਨ ਦਿਨ, ਤਿੰਨ ਹਫਤੇ, ਜਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਨਿਭ ਜਾਵੇ ਉਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਭਰ ਨਹੀਂ ਟੁੱਟਦੀ ਪਰ ਅੱਜ ਇਹ ਤੱਥ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਲਤ ਸਾਬਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਤੀਹ ਸਾਲ ਤੱਕ ਵੀ ਇੱਕਠੇ ਰਹਿ ਰਹੇ ਮਿੱਤਰ ਕਿਸੇ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਮੁਫ਼ਾਦ ਤੇ ਟੁੱਟਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਇਹ ਜਿਗਰੀ ਰਿਸ਼ਤਾ, ਜਾਨੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀਆਂ ਵਿਚ  ਬਦਲਦੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਵਿਆਪਕਚੋਰੀ-ਯਾਰੀ ਘਰ-ਸਮਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਨਾ ਮਿਲਣੇ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ  ਗਿਆ ਹੈ।ਵਿਆਪਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਵਰਗ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਿਆਰ ਨਾਲੋਂ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅਹਿਮ ਤੇ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਰਗ ਪਿਆਰ-ਚੇਤਨਾ ਹੀ ਖੋ ਬੈਠਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਰਗ ਲਈ ਪਿਆਰ ਜਾਂ ਸੈਕਸ ਸੰਬੰਧ ਸਿਰਫ਼ ਵਕਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਟਾਈਮ ਪਾਸ ਕਰਨ ਦਾ ਸਾਧਨ-ਮਾਤਰ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਨੇ ਪ੍ਰੇਮ-ਮਿਲਣੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਤੇ ਹੀ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਉਹ ਤ੍ਰਿਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਰਥਕ ਮੰਦਹਾਲੀ ਨੇ ਇਸ ਵਰਗ ਦੀਆਂ ਜਵਾਨੀਆਂ ਹੀ ਖੋਹ ਲਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜੋ ਬਚੀਆਂ ਹਨ ਉਹ ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੇ ਗਾਲ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਆਰਥਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਨੇ ਦੰਪਤੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪਿਆਰ-ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।