ਕਿਰਿਆ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

ਜਿਸ ਵਾਕੰਸ਼ (ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ - ਸਮੂਹ) ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਕਾਰਜ ਦੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਬੋਧ ਹੋਵੇ ਉਸਨੂੰ '''ਕਿਰਿਆ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]]: verb) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।ਹਨ। ਜਿਵੇਂ -

*ਕਾਕਾ ਦੁੱਧ ਪੀ ਰਿਹਾ ਹੈ ।ਹੈ।

*ਸੁਰੇਸ਼ ਕਾਲਜ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ।ਸੀ।

*ਮੀਰਾ ਬਹੁਤ ਸੂਝਵਾਨ ਹੈ ।ਹੈ।

*ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਵੱਡੇ ਕਵੀ ਸਨ ।ਸਨ।

ਇਹਨਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਖੇਡ ਰਹੇ ਹਨ’, ‘ਪੀ ਰਿਹਾ ਹੈ’, ‘ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ’ ਅਤੇ ‘ਹੈ’ ਆਦਿ ਵਾਕੰਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਕਾਰਜ - ਵਪਾਰ ਦਾ ਬੋਧ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ।ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹਨ ।ਹਨ।

ਕਿਰਿਆ ਸਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅੱਠ ਭੇਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਭੇਦ ਹੈ ।ਹੈ।

ਵਿਆਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਿਰਿਆ ਇੱਕ ਵਿਕਾਰੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ।ਹੈ।

ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਮੂਲ ਰੂਪ ਧਾਤੂ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।ਹੈ। ਜਿਵੇਂ - ਲਿਖ, ਪੜ੍ਹ, ਜਾ, ਖਾ, ਗਾ, ਰੋ, ਆਦਿ ।ਆਦਿ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਾਤੂਆਂ ਤੋਂ ਲਿਖਦਾ, ਪੜ੍ਹਦਾ, ਆਦਿ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ ।ਹਨ।

*ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ।ਕਿਰਿਆ।

*ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ।ਕਿਰਿਆ।

ਜਿਹਨਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਰਤਾ ਉੱਤੇ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।ਹਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਕਰਮ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।ਹੁੰਦੀ। ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਹਨ –

#ਰਾਮੇਸ਼ ਰੋਂਦਾ ਹੈ ।ਹੈ।

#ਸੱਪ ਰੀਂਗਦਾ ਹੈ ।ਹੈ।

#ਬਸ ਚੱਲਦੀ ਹੈ ।ਹੈ।

ਜਿਹਨਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਰਤਾ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਕਰਮ ਉੱਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਨ -

* ਮੈਂ ਲੇਖ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ ।ਹਾਂ।

* ਮੋਹਣ ਮਠਿਆਈ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ।ਹੈ।

* ਮੀਰਾ ਫਲ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ ।ਹੈ।

* ਭੌਰਾ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਰਸ ਪੀਂਦਾ ਹੈ ।ਹੈ।

ਜਿਹਨਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਦੋ ਕਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ -

* ਮੈਂ ਰਾਮ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬ ਦਿੱਤੀ ।ਦਿੱਤੀ।

* ਸ਼ਿਆਮ ਨੇ ਰਾਧਾ ਨੂੰ ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ।ਦਿੱਤੇ।

ਉੱਪਰਲੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਦੇਣਾ’ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਦੋ ਕਰਮ ਹਨ ।ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਦੇਣਾ’ ਦੋਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ।ਹੈ।

ਜਿੱਥੇ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਆਮ ਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।ਹੈ। ਜਿਵੇਂ –

*ਤੁਸੀਂ ਆਏ ।ਆਏ।

*ਉਹ ਨਹਾਇਆ ਆਦਿ ।ਆਦਿ।

*ਮੀਰਾ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗੀ ।ਲੱਗੀ।

*ਉਹ ਖਾ ਚੁੱਕਿਆ ।ਚੁੱਕਿਆ।

ਨਾਂਵ , ਪੜਨਾਂਵ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਬਣੇ ਕਿਰਿਆ ਪਦ ਨੂੰ ਨਾਮਧਾਤੂ ਕਿਰਿਆ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।ਹਨ। ਜਿਵੇਂ - ਹਥਿਆਉਣਾ, ਸ਼ਰਮਾਉਣਾ, ਅਪਨਾਉਣਾ, ਝੁਠਲਾਉਣਾ ਆਦਿ ।ਆਦਿ।

ਜਿਸ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਕਰਤਾ ਆਪ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਨਾ ਕਰ ਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪ੍ਰੇਰਣਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ ।ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਦੋ ਕਰਤਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ -

*ਪ੍ਰੇਰਕ ਕਰਤਾ - ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਣ ਵਾਲਾ ।ਵਾਲਾ।

*ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਤਾ - ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ।ਵਾਲਾ।

ਸ਼ਿਆਮ ਰਾਣੋ ਤੋਂ ਪੱਤਰ ਲਿਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰ ਤਾਂ ਰਾਣੋ ਲਿਖਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਹਨੂੰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸ਼ਿਆਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਲਿਖਵਾਉਣਾ’ ਕਿਰਿਆ ਪ੍ਰੇਰਣਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ।ਹੈ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਆਮ ਪ੍ਰੇਰਕ ਕਰਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਣੋ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਤਾ ।ਕਰਤਾ।

ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਵਤੋਂ ਪੂਰਵ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਦੂਜੀ ਕਿਰਿਆ ਪ੍ਰਯੁਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਪੂਰਵਕਾਲਿਕ ਕਿਰਿਆ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ ।ਹੈ।

ਜਿਵੇਂ - ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਸੌਂ ਕੇ ਉਠਿਆ ਹਾਂ ।ਹਾਂ। ਇਸ ਵਿੱਚ ‘ਉੱਠਿਆ ਹਾਂ’ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਪੂਰਵ ‘ਸੌਂ ਕੇ’ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਇਆ ਹੈ ।ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ‘ਸੌਂ ਕੇ’ ਪੂਰਵਕਾਲਿਕ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ।ਹੈ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ - ਪੂਰਵਕਾਲਿਕ ਕਿਰਿਆ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਆਮ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯੁਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਧਾਤੂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ‘ਕੇ’ ਅਤੇ ‘ਕਰ ਕੇ’ ਲਗਾ ਦੇਣ ਨਾਲ ਪੂਰਵਕਾਲਿਕ ਕਿਰਿਆ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।ਹੈ। ਜਿਵੇਂ –

*ਰਾਕੇਸ਼ ਦੁੱਧ ਪੀਂਦੇ ਹੀ ਸੌਂ ਗਿਆ ।ਗਿਆ।

*ਲੜਕੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਕੇ ਜਾਣਗੀਆਂ ।ਜਾਣਗੀਆਂ।