[[ਤਸਵੀਰ:Conficker.svg|thumb| ਕਨਫਿੱਕਰ ਕੀੜੇ ਦਾ ਫੈਲਣਾ ]] ▼'''ਕੰਪਿਊਟਰ''' '''ਵਾੱਮ''' ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ [[ਮਾਲਵੇਅਰ|ਮਾਲਵੇਅਰ ਕੰਪਿਊਟਰ]] ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਦੂਜੇ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/webwise/guides/internet-worms|title=What is an internet worm?|last=Barwise|first=Mike|publisher=BBC|access-date=9 September 2010}}</ref> ਅਕਸਰ, ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਕੰਪਿਊਟਰ [[ਕੰਪਿਊਟਰੀ ਜਾਲ|ਨੈਟਵਰਕ ਦੀ]] ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰਨ ਲਈ ਟੀਚੇ ਵਾਲੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵਾੱਮ ਲਗਭਗ ਹਮੇਸ਼ਾਂਹਮੇਸ਼ਾ ਨੈਟਵਰਕ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਚਾਹੇ ਸਿਰਫ ਬੈਂਡਵਿਡਥ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਕੇ ਹੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ [[ ਕੰਪਿੳੂਟਰਕੰਪਿਊਟਰ ਵਾੲਿਰਸਵਾਇਰਸ|ਵਾਇਰਸ]] ਲਗਭਗ ਹਮੇਸ਼ਾਂਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਫਾਈਲਾਂ ਨੂੰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਜਾਂ ਸੰਸ਼ੋਧਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ▼
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਾੱਮ ਸਿਰਫ ਫੈਲਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਜਿੰਨਾ ਦੁਆਰਾ ਲੰਘਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੌਰਿਸ ਵਾੱਮ ਅਤੇ [[ ਮਾੲੀਮਾਈ ਡੂਮ|ਮਾਈਡੂਮ]] ,ਇਹ " ਪੇ -ਲੋਡ-ਮੁਕਤ" ਵਾੱਮ ਨੈੱਟਵਰਕ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਣਜਾਣਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਵੱਡਾ ਵਿਘਨ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ▼▲[[ਤਸਵੀਰ:Conficker.svg|thumb| ਕਨਫਿੱਕਰ ਕੀੜੇ ਦਾ ਫੈਲਣਾ ]]
▲'''ਕੰਪਿਊਟਰ''' '''ਵਾੱਮ''' ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ [[ਮਾਲਵੇਅਰ|ਮਾਲਵੇਅਰ ਕੰਪਿਊਟਰ]] ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਦੂਜੇ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/webwise/guides/internet-worms|title=What is an internet worm?|last=Barwise|first=Mike|publisher=BBC|access-date=9 September 2010}}</ref> ਅਕਸਰ, ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਕੰਪਿਊਟਰ [[ਕੰਪਿਊਟਰੀ ਜਾਲ|ਨੈਟਵਰਕ ਦੀ]] ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰਨ ਲਈ ਟੀਚੇ ਵਾਲੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵਾੱਮ ਲਗਭਗ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਨੈਟਵਰਕ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਚਾਹੇ ਸਿਰਫ ਬੈਂਡਵਿਡਥ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਕੇ ਹੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ [[ਕੰਪਿੳੂਟਰ ਵਾੲਿਰਸ|ਵਾਇਰਸ]] ਲਗਭਗ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਫਾਈਲਾਂ ਨੂੰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਜਾਂ ਸੰਸ਼ੋਧਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
▲ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਾੱਮ ਸਿਰਫ ਫੈਲਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਜਿੰਨਾ ਦੁਆਰਾ ਲੰਘਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੌਰਿਸ ਵਾੱਮ ਅਤੇ [[ਮਾੲੀ ਡੂਮ|ਮਾਈਡੂਮ]] ,ਇਹ " ਪੇ -ਲੋਡ-ਮੁਕਤ" ਵਾੱਮ ਨੈੱਟਵਰਕ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਣਜਾਣਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਵੱਡਾ ਵਿਘਨ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
== ਇਤਿਹਾਸ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Morris_Worm.jpg|thumb| ਕੰਪਿਊਟਰ ਹਿਸਟਰੀ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਵਿਚਵਿੱਚ ਮੌਰਿਸ ਕੀੜਾ ਸਰੋਤ ਕੋਡ ਫਲਾਪੀ ਡਿਸਕੀਟ ]]
ਅਸਲ ਸ਼ਬਦ "ਵਾੱਮ" ਜੌਨ ਬਰੂਨਰ ਦੇ 1975 ਦੇ ਨਾਵਲ ''ਦਿ ਸ਼ੌਕਵੇਵ ਰਾਈਡਰ'' ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨਾਵਲ ਵਿਚ, ਨਿਕਲਸ ਹੈਫਲਿੰਗਰ ਇਕਇੱਕ ਕੌਮੀ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਾਲੀ ਵੈੱਬ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਆਦਮੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਇਕਇੱਕ ਡੇਟਾ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਾੱਮ ਨੂੰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੈੱਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਜਨਤਕ ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/shockwaverider0000brun|title=The Shockwave Rider|last=Brunner|first=John|publisher=Ballantine Books|year=1975|isbn=978-0-06-010559-4|location=New York|url-access=registration}}</ref>
2 ਨਵੰਬਰ, 1988 ਨੂੰ, ਕੌਰਟਿਲ [[ਕਾਰਨੇਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ]] ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਾਇੰਸ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਰਾਬਰਟ ਟੱਪਨ ਮੌਰਿਸ ਨੇ ਇਕਇੱਕ ਵਾੱਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ,ਜੋ ਕਿ ਮੌਰਿਸ ਵਾੱਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਇਹ ਵਾੱਮ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਨੂੰ ਇੰਟਰਨੈਟ ਤੇ ਰੋਕ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਸਾਰੇ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਦਸਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। <ref>{{Cite web|url=http://www.paulgraham.com/submarine.html#f4n|title=The Submarine}}</ref> ਮੌਰਿਸ ਦੀ ਅਪੀਲ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਯੂਐਸ ਕੋਰਟ ਆਫ ਅਪੀਲਜ਼ ਨੇ ਹਰੇਕ ਇੰਸਟਾਲੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਵਾੱਮ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਦੀ ਲਾਗਤ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਭਗ $200 ਤੋਂ $53,000 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=http://securitydigest.org/phage/|title=Phage mailing list|publisher=securitydigest.org}}</ref> ਮੋਰਿਸ ਖੁਦ 1986 ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਧੋਖਾਧੜੀ ਅਤੇ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਐਕਟ ਦੇ ਤਹਿਤ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਬਣ ਗਿਆ। <ref>{{Cite book|title=Cases and Materials on Criminal Law|last=Dressler|first=J.|publisher=Thomson/West|year=2007|isbn=978-0-314-17719-3|location=St. Paul, MN|chapter=United States v. Morris}}</ref>
== ਨੁਕਸਾਨ ==
ਵਾੱਮ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੋਈ ਵੀ ਕੋਡ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ " ਪੇਲੋਡ " ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ,ਖਤਰਨਾਕ ਪੇਲੋਡਸ ਇੱਕ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਸਿਸਟਮ ਉੱਪਰ ਫਾਇਲ ਨੂੰ ਹਟਾ ਹਟਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫਾਈਲ ਨੂੰ ਇੰਕ੍ਰਿਪਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਕੀੜਿਆਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਪੇਲੋਡ ਇਕਇੱਕ ਬੈਕਡੋਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ "ਜ਼ੌਮਬੀ" ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਿਮੋਟ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਨੈਟਵਰਕ ਅਕਸਰ ਬੋਟਨੇਟਸ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖਤਰਨਾਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਸਪੈਮ ਭੇਜਣਾ ਜਾਂ ਡੀਓਐਸ ਹਮਲੇ ਆਦਿ। <ref>{{Cite news|url=http://seattletimes.nwsource.com/html/businesstechnology/2001859752_spamdoubles18.html|title=Business & Technology: E-mail viruses blamed as spam rises sharply|last=Ray|first=Tiernan|date=February 18, 2004|work=The Seattle Times}}</ref> <ref>{{Cite news|url=https://www.wired.com/news/business/0,1367,60747,00.html|title=Cloaking Device Made for Spammers|last=McWilliams|first=Brian|date=October 9, 2003|work=Wired}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.channelnewsasia.com/stories/afp_world/view/68810/1/.html|title=Mydoom Internet worm likely from Russia, linked to spam mail: security firm|date=31 January 2004|website=www.channelnewsasia.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20060219193824/http://www.channelnewsasia.com/stories/afp_world/view/68810/1/.html|archive-date=2006-02-19}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.heise.de/english/newsticker/news/44879|title=Uncovered: Trojans as Spam Robots|date=2004-02-21|website=Hiese online|archive-url=https://web.archive.org/web/20090528002116/http://www.heise.de/english/newsticker/news/44879|archive-date=2009-05-28|access-date=2012-11-02}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/3513849.stm|title=Hacker threats to bookies probed|date=February 23, 2004|work=BBC News}}</ref>
ਕੁਝ ਵਾੱਮ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਟਕਸਨੈੱਟ (ਜੂਨ 2010 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਖੋਜਿਆ ਗਿਆ), ਪਹਿਲੇ "ਵਾੱਮ" ਹਨ ਜੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਅਸਲ-ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਹੂਲਤਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਪਾਵਰ ਪਲਾਂਟ, ਡੈਮ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਿਜਲੀ ਗਰਿੱਡ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।<ref>{{Cite journal|last=Bronk|first=Christopher|last2=Tikk-Ringas|first2=Eneken|date=May 2013|title=The Cyber Attack on Saudi Aramco|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00396338.2013.784468|journal=Survival|language=en|volume=55|issue=2|pages=81–96|doi=10.1080/00396338.2013.784468|issn=0039-6338}}</ref>
== ਵਿਰੋਧੀ ==
ਵਾੱਮ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਦੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਕੇ ਫੈਲਦੇ ਹਨ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਾਲੇ ਵਿਕਰੇਤਾ ਨਿਯਮਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਪਡੇਟਾਂ ਦਿੰਦੇ ਹਨ <ref>{{Cite web|url=http://www.ubuntu.com/usn|title=USN list|date=|publisher=Ubuntu|access-date=2012-06-10}}</ref> (ਵੇਖੋ " ਪੈਚ ਮੰਗਲਵਾਰ "), ਅਤੇ ਜੇ ਇਹ ਇੱਕ ਮਸ਼ੀਨ ਤੇ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਾੱਮ ਉਸ ਮਸ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਫੈਲਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਈਮੇਲ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਨਹੀਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ, <ref>{{Cite web|url=https://www.f-secure.com/v-descs/iworm.shtml|title=Threat Description Email-Worm|archive-url=https://web.archive.org/web/20180116193554/https://www.f-secure.com/v-descs/iworm.shtml|archive-date=2018-01-16|access-date=2018-12-25}}</ref> <ref>[https://www.f-secure.com/v-descs/love.shtml Threat Description Email-Worm: VBS/LoveLetter]</ref> ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਜਾਂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਚਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਜਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਈਮੇਲਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਵੈਬਸਾਈਟਾਂ ਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
[[ਐਂਟੀਵਾਇਰਸ|ਐਂਟੀ-ਵਾਇਰਸ]] ਅਤੇ [[ਸਪਾੲੀਵੇਅਰਸਪਾਈਵੇਅਰ|ਐਂਟੀ-ਸਪਾਈਵੇਅਰ]] ਸਾੱਫਟਵੇਅਰ ਮਦਦਗਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। [[ਫਾਇਰਵਾਲ (ਕੰਪਿਊਟਰ)|ਫਾਇਰਵਾਲ]] ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਘਟਾਉਣ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ:
* ਰਾਟਰਾਂ ਅਤੇ ਸਵਿਚਾਂ ਵਿਚਵਿੱਚ ਏ.ਸੀ.ਐੱਲ ਦੀ ਵਰਤੋ
* [[ਫਾਇਰਵਾਲ (ਕੰਪਿਊਟਰ)|ਪੈਕਟ-ਫਿਲਟਰ]]
* ਟੀਸੀਪੀ ਰੈਪਰ / ਏਸੀਐਲ ਸਮਰੱਥ ਨੈਟਵਰਕ ਸੇਵਾ ਡੈਮਨ
* ਅਨੁਕੂਲ
ਲਾਗਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ - ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੰਟਰਨੈਟ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਕੇ। <ref>{{Cite journal|last=Sellke|first=S. H.|last2=Shroff|first2=N. B.|last3=Bagchi|first3=S.|year=2008|title=Modeling and Automated Containment of Worms|journal=IEEE Transactions on Dependable and Secure Computing|volume=5|issue=2|pages=71–86|doi=10.1109/tdsc.2007.70230}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://newswise.com/articles/view/541456/|title=A New Way to Protect Computer Networks from Internet Worms|work=Newswise|access-date=July 5, 2011}}</ref> ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਮਸ਼ੀਨ ਸਿੱਖਣ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੱਕੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਕੇ, ਨਵੇਂ ਵਾੱਮ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। <ref>{{Cite journal|last=Moskovitch|first=Robert|last2=Elovici|first2=Yuval|last3=Rokach|first3=Lior|year=2008|title=Detection of unknown computer worms based on behavioral classification of the host|journal=Computational Statistics & Data Analysis|volume=52|issue=9|pages=4544–4566|doi=10.1016/j.csda.2008.01.028}}</ref>
== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==
* ਕੋਡ ਸ਼ਿਕਾਰਾ (ਕੀੜਾ)
* ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਤੇ ਨੈਟਵਰਕ ਨਿਗਰਾਨੀ
* [[ਕੰਪਿੳੂਟਰ ਵਾੲਿਰਸ|ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਾਇਰਸ]]
* ਈਮੇਲ ਸਪੈਮ
* ਫਾਦਰ ਕ੍ਰਿਸਮਸ (ਕੰਪਿਊਟਰ ਕੀੜਾ)
* ਤਕਨੀਕੀ ਸਹਾਇਤਾ ਘੁਟਾਲਾ - ਇੱਕ ਜਾਅਲੀ "ਤਕਨੀਕੀ ਸਹਾਇਤਾ" ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਬੇਲੋੜੇ ਫੋਨ ਕਾਲ, ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਇਰਸ ਹੈ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ
* ਵਾਇਰਸ ਅਤੇ ਕੀੜੇ ਦੀ ਟਾਈਮਲਾਈਨ
* [[ਟਰੋਜਨ ਹਾਰਸ (ਵਾਇਰਸ)|ਟਰੋਜਨ ਘੋੜਾ (ਕੰਪਿਊਟਿੰਗ )]]
* XSS ਕੀੜਾ
* ਜੂਮਬੀਨ (ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਾਇੰਸ)
== ਹਵਾਲੇ ==
* [http://dl.acm.org/citation.cfm?id=358455 “ਕੀੜੇ” ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ -] ਡਿਸਟੀਬਿ .ਟਡ ਕੰਪਿ Compਟੇਸ਼ਨ [http://dl.acm.org/citation.cfm?id=358455 ਨਾਲ ਅਰੰਭਕ ਤਜ਼ਰਬਾ "], ਜੌਨ ਸ਼ੌਚ ਅਤੇ ਜੋਨ ਹੱਪ, ''ਏਸੀਐਮ ਦੇ ਸੰਚਾਰ'', ਖੰਡ 25 ਅੰਕ 3 (ਮਾਰਚ 1982), ਪੰਨੇ 172-180.
* [https://web.archive.org/web/20160322104740/https://www.nsa.gov/ia/_files/support/WORMPAPER.pdf "ਕੀੜੇ ਰੋਕਣ ਲਈ ਲੇਅਰਡ ਡਿਫੈਂਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਕੇਸ"], 18 ਜੂਨ 2004 ਨੂੰ ਯੂਐਸ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿਕਿਓਰਟੀ ਏਜੰਸੀ (ਐਨਐਸਏ) ਦੀ ਅਣ-ਵਰਗੀਕ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟ.
* [http://www.digitalthreat.net/?p=17 ਕੀੜਾ ਵਿਕਾਸ] , ਜਾਗੋ ਮਾਨਿਸਕੀਚੀ ਦੁਆਰਾ ਡਿਜੀਟਲ ਧਮਕੀ, 31 ਮਈ 2009 ਨੂੰ ਕਾਗਜ਼.
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਾਲਵੇਅਰ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ]]
| 