ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਪਸ਼ੂਆਂ/ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ/ਸੰਕਲਪ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ
ਸਮੱਗਰੀ ਮਿਟਾਈ ਸਮੱਗਰੀ ਜੋੜੀ
Satdeepbot (ਗੱਲ-ਬਾਤ | ਯੋਗਦਾਨ) |
Satdeepbot (ਗੱਲ-ਬਾਤ | ਯੋਗਦਾਨ) |
||
ਲਾਈਨ 1:
{{ਅੰਦਾਜ਼}}
'''ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ
1) ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਕੀ ਹੈ?
ਅਸਾਨ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਸਲ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪੱਕੀ ਠੱਕੀ ਵਿਰਾਸਤ ਜਾਂ ਜਮਾਂਦਰੂ ਗੁਣ ਕਰਕੇ ਗ੍ਰਹਿਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਅਸਲ
'''ਹਵਾਲਾ-''' ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਤੇ ਵਿਕਾਸ (ਅਤਰਜੀਤ)
ਹੁਣ ਅੱਗੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਦਰਸਾਵਾਂਗੇ ਕਿ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅੱਗੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਦੋ ਰੂਪਾਂ
1. ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ (ਮੌਖਿਕ ਉਚਾਰ)
ਲਾਈਨ 18:
2. ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ (ਲਿਖਤੀ ਜਾਂ ਬਿੰਬ ਉਚਾਰਿਤ)
ਅਸਲ
'''ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ''' – ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ ਤੋਂ ਭਾਵ ਮੌਖਿਕ ਉਚਾਰਨ ਤੋਂ ਹੈ ਭਾਵ ਜੋ ਮੂੰਹ ਰਾਹੀਂ ਉਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇ ਉਹ ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਲੋਕਧਾਰਾ ਜਾਂ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਪੀੜੀ ਦਰ ਪੀੜੀ ਮੌਖਿਕਤਾ ਰਾਹੀਂ ਸਾਡੇ ਲੋਕ ਮਨਾਂ ਤੱਕ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਆਈ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਲਿਖਤ ਪ੍ਰਮਾਣ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਅਤੇ ਮੌਖਿਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ
'''ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ-''' ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਬਾਰੇ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਦੱਸਣਾ ਕਿ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਅਸਲ
'''ਲੋਕ ਕਥਾ-''' ਲੋਕ ਕਥਾ ਅਸਲ
ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ
ਮਿੱਥ ਕਥਾ, ਦੰਤ ਕਥਾ, ਅਤੇ ਲੋਕ ਕਥਾ ਅਰਥਾਤ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ
'''ਹਵਾਲਾ-''' ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ (ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਸੰਪਾਦਕ)
'''ਦੰਤ ਕਥਾ-''' ਦੰਤ ਕਥਾਵਾਂ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਕਥਾ ਆ ਜਿਹੜੀ ਉਹ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੋਕ ਕਥਾ ਦਾ ਜਨਮ ਆ ਜਿਹੜਾ ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜਨਮ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਥਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਨੁਭਵ, ਸੂਝ-ਬੂਝ ਅਤੇ ਕਲਪਨਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਲੋਕ ਕਥਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਆ ਜਿਹੜਾ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸੂਰਜ, ਚੰਦ, ਧਰਤੀ ਅਰਥਾਤ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਹੋਰ ਅੰਗ ਉਹ ਲੋਕ ਕਥਾ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਪਾਤਰ ਹਨ।
ਲਾਈਨ 40:
'''ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ- ਪੰਜਾਬੀ ਦੰਦ ਕਥਾਵਾਂ (ਡਾ. ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ)'''
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਲੋਕ ਕਥਾ ਭਾਗ ਹਨ ਜਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਜਾਂ ਭਾਗ ਹਨ। ਦੰਦ ਕਥਾਵਾਂ ਅਸਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੁਰਾਣੀ ਘਟਨਾ ਪੁਰਾਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਲੋਕ-ਕਹਾਣੀ ਕਥਾਵਾਂ
ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪੁਰਾਣੀ ਕਹਾਣੀ ਪਿਆਸਾ ਕਾਂ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਕੰਕਰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਘੜੇ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੂਪ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਸੱਪ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਜਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਨਾਗ ਦੇਵਤਾ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸ਼ਿਵਜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਲੋਕ ਸੱਪ ਦੀ ਵੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਚੂਹੇ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਮਾਰਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਇਹ ਵਿਸਵਾਸ਼ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗਨੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਕਿ ਜੇ ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਛੱਤ ਜਾਂ ਬਨੇਰੇ ਉੱਪਰ ਕਾਂ ਬੋਲੇ ਤਾਂ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਣਿਆ ਕਿ ਅੱਜ ਕਿਸੇ ਘਰ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਬੂਤਰ ਇਹ ਸੰਕਲਪ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ
ਇਸ ਤਰਾਂ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਜੋ ਪਸ਼ੂਆਂ ਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹਨ।
ਲਾਈਨ 60:
'''ਹਵਾਲਾ-''' ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਸੰਪਾਦਕ (ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ)
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਲੋਕ-ਕਾਵਿ ਬਾਰੇ ਜਾਵਾਂਗੇ ਕਿ ਅਸਲ
'''ਲੋਕ ਕਾਵਿ-''' ਲੋਕ ਕਾਵਿ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜਾਂ ਲੋਕ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਇਕੱਲੇ ਇਕਹਿਰੇ ਵਿਅਕਤੀ/ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਇਹ ਲੋਕ-ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਕਾਵਿ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਆਹਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੁਹਾਗ ਦੇ ਗੀਤ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਰੀਆਂ ਅਖਾਣਾਂ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਲੋਕ ਕਾਵਿ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਕਾਵਿ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਜਿਵੇਂ ਇੱਕ ਗੀਤ ਹੈ ਕਿ
ਲਾਈਨ 78:
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਸ਼ੇਰਾਂ ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਗਾਣੇ ਬਹੁਤ ਹਨ ਜੋ ਸ਼ੇਰਾਂ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਗਾਏ ਗਏ ਹਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਕਾਵਿ
'''ਹਵਾਲਾ-''' ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਸੰਪਾਦਕ- ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ (ਰੂਪ) ਬਾਰੇ ਦਰਸਾਵਾਂਗੇ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਸ ਹੀ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਕਿ ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਜਾਂ ਰੂਪ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਉਹ ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ
ਇਸ ਨੂੰ ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ ਜਾਂ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ
ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ/ਰੂਪ
ਲਾਈਨ 96:
ਕਸੀਦਾਕਾਰੀ
ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ/ਰੂਪ ਦੇ ਇੱਕ ਭਾਗ ਜਿਸ ਦੇ
'''ਲੋਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ'''
ਅਸਲ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਪੁਰਾਤਨ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਉਘੜ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਤਾਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਅਨਾਜ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਜਾਦੂਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਔਰਤ ਦੀ ਜਾਣਨ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਦੂਸਰੇ ਹਰ ਔਰਤ ਦੀ ਜਣਨ ਯੋਗਤਾ ਜਾਦੂਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਯੋਗਤਾ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਅਸਲ
ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਉਹ ਜਾਦੂ-ਟੂਣਾ ਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆ ਹੈ
'''ਟੂਣਾ-''' ਟੂਣਿਆਂ ਪਿੱਛੇ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਲੋਕਾਂ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟੂਣੇ
'''ਹਵਾਲਾ-''' ਭਾਵ ਲੋਕ (ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਖਹਿਰਾ)
ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ/ਰੂਪ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਵਾਂਗੇ ਜਾਂ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਭਾਗ
ਲੋਕਾਂ ਕਲਾਵਂ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਰੋਜ਼ ਦੇ ਜਨ-ਜੀਵਨ
ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਮਾਨਵੀ ਜਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਖੇਤਰ
ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜਨ-ਜੀਵਨ ਉਪਰ ਪਏ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕ ਕਲਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਕਲਾ ਕੰਧ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਹੈ। ਕੰਧ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਲਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਇਹ ਵੀ ਕਲਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਪੁਰਾਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਪੱਟਾਂ ਤੇ ਜਾਂ ਬਾਹਾਂ ਤੇ ਮੋਰਨੋ ਜਾਂ ਸੱਪ ਆਦਿ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਲੋਕ ਕਲਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਕਲਾ ਕਸੀਦਾਕਾਰੀ ਦੀ ਵੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਸੀਦਾਕਾਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਜਨ-ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਮਾਣ ਮੱਤੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚਾਦਰਾਂ, ਰੁਮਾਲਾਂ, ਝੋਲਿਆਂ, ਸਿਰਹਾਣਿਆਂ ਅਤੇ ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ ਕੱਢੇ ਗਏ ਜਾਨਵਰਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਕੱਢਣ ਨੂੰ ਕਸੀਦਾਕਾਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜਾਨਵਰਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੋਰ, ਚਿੜੀਆਂ, ਸੱਪ ਸਪੋਲੀਆ ਆਦਿ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
|