ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਵੈਸ਼ਣਵ, ਸ਼ੈਵ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ-ਉਪਾਸ਼ਕ ਨਾਮ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸੰਪ੍ਰਦਾਏ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਵਵੈਸ਼ਣਵ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਕੀਤੀ, ਸ਼ੈਵ ਸ਼ਿਵ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ-ਉਪਾਸ਼ਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਰਾਧਨਾ ਕੀਤਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉੱਤੇ ਇਹ ਮਾਨਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸਭ ਇੱਕ ਹੀ ਸੱਚ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹਨ। ਇਹ ਨਹੀਂ ਕੇਵਲ ਰਿਗਵੇਦ ਪਰ ਰਾਮਾਇਣ ਅਤੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਜਿਵੇਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਗਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਰ ਇੱਕ ਸੰਪ੍ਰਦਾਏ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਆਪਣੇ ਦੇਵਤਾ ਨੂੰ ਦੂੱਜੇ ਸੰਪ੍ਰਦਾਔਂ ਦੇ ਦੇਵਤੇ ਵਲੋਂ ਬਹੁਤ ਸੱਮਝਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਵਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੈਰ ਬਣਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਏਕਤਾ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਵਲੋਂਧਰਮਗੁਰੂਵਾਂਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਾਰੇ ਦੇਵਤਾ ਸਮਾਨ ਹਨ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ, ਸ਼ਿਵ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਆਦਿ ਦੇਵੀ - ਦੇਵਤਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂੱਜੇ ਦੇ ਵੀ ਭਗਤ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਸਸ਼ਿਕਸ਼ਾਵਾਂਵਲੋਂ ਤਿੰਨਾਂ ਸੰਪ੍ਰਦਾਔਂ ਵਿੱਚ ਮੇਲ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਹੋਈ। ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਨੂੰ, ਸ਼ਿਵ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਸਮਾਨ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਤਿੰਨਾਂ ਹੀ ਸੰਪ੍ਰਦਾਏ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਇਸ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣੇ ਲੱਗੇ। ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਦਾ ਸਾਰਾ ਸਾਹਿਤ ਵੇਦ, ਪੁਰਾਣ, ਵੇਦ, ਸਮ੍ਰਤੀਯਾਂ, ਉਪਨਿਸ਼ਦ, ਰਾਮਾਇਣ, ਮਹਾਂਭਾਰਤ, ਗੀਤਾ ਆਦਿ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਾਲਾਂਤਰ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਸਨ ਹੋ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਹਰਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਦੀ ਅਵਨਤੀ ਹੋਣ ਲੱਗੀ। ਇਸ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਣ ਲਈ ਵਿਦਵਾਨ ਸੰਤ ਤੁਲਸੀਦਾਸ ਨੇ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰ ਕੇ ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ।

ਜਦੋਂ ਔਪਨਿਵੇਸ਼ਿਕ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਈਸਾਈ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਆਦਿ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਮੰਨਣੇ ਵਾਲੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਣ ਲਈ ਜਨਗਣਨਾ ਕਰਣ ਦੀ ਲੋੜ ਪਈ ਤਾਂ ਸਨਾਤਨ ਸ਼ਬਦ ਵਲੋਂ ਨਾਵਾਕਿਫ਼ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਦੇ ਧਰਮ ਦਾ ਨਾਮ ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।