ਸਿਵਲ ਰਾਈਟਸ ਮੂਵਮੈਂਟਸ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

'''ਸਿਵਲ ਰਾਈਟਸ ਮੂਵਮੈਂਟਸ''' ([[ਪੰਜਾਬੀ]] ਅਰਥ: '''ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਲਹਿਰ''')ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਬਰਾਬਰੀ ਲਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਲੜੀ ਹੈ, ਜੋ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਚੋਟੀ ਤੇ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ [[ਅਹਿੰਸਾ|ਅਹਿੰਸਾਵਾਦੀ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ]] ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਾਂ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਅਹਿੰਸਕ ਰੂਪਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਸਿਵਲ ਟਾਕਰੇ ਦੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਲਿਆ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਨਾਗਰਿਕ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗਾਵਤ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਤੰਗ ਹਲਾਤ ਵਿੱਚ ਰਹੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਜਾਂ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਕੁਝ ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ੁਲਮ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ।

[[ਅਫ਼ਰੀਕੀ-ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਅੰਦੋਲਨ (1954–68)|ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ]] ਲਈ ਸਫਲ [[ਅਫ਼ਰੀਕੀ-ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਅੰਦੋਲਨ (1954–68)|ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਅੰਦੋਲਨ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਜਿਕ ਲਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਕਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਬਰਾਬਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ [[ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕ|ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ]], [[ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕ|ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ]] ਅਤੇ ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ. ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹਨ।

1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ, ਬ੍ਰੇਜ਼ਨੇਵ ਦੇ ਖੜੋਤ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ, ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਵਿਚਵਿੱਚ ਅਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਸਿਵਲ ਅਤੇ ਆਖਰਕਾਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਵੱਲ ਵਧਿਆ। ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਜ਼ਮੀਰ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਦੇਸ਼ ਛੱਡਣ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਸਜਾਵੀਂ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਤ ਸੀ। ਇਹ ਅਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਖੁੱਲੇਪਣ, ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਤੀ ਚਿੰਤਾ, ਕਿਸੇ ਵੀ 'ਭੂਮੀਗਤ' ਦੇ ਰੱਦ ਹੋਣ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਸੀ।<ref name="daniel-istoki">{{Cite journal|last=Daniel, Alexander|date=2002|title=Истоки и корни диссидентской активности в СССР|trans-title=Sources and roots of dissident activity in the USSR|url=http://magazines.russ.ru/nz/2002/21/dan.html|journal=Неприкосновенный запас [Emergency Ration]|language=Russian|volume=1|issue=21}}</ref> ਇਸਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੋਵੀਅਤ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਟੀਚਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੂਹਾਂ ਲਈ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੂਹਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਬਣ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਯੂਥ ਸਬ- [[ਆਂਦਰੇਈ ਸਖਾਰੋਵ|ਕਲਚਰ]] ਵਿੱਚ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ [[ਆਂਦਰੇਈ ਸਖਾਰੋਵ|ਐਂਡਰੇਈ ਸਾਖਾਰੋਵ]] ਵਰਗੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਤੱਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਹੇਲਸਿੰਕੀ ਸਮਝੌਤੇ (1975) 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਉਪਕਰਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਨਵੀਂ ਉਮੀਦ ਮਿਲੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਮਾਸਕੋ (ਮਾਸਕੋ ਹੇਲਸਿੰਕੀ ਸਮੂਹ), ਕਿਯੇਵ (ਯੂਕ੍ਰੇਨੀਅਨ ਹੇਲਸਿੰਕੀ ਸਮੂਹ), ਵਿਲਨੀਅਸ (ਲਿਥੁਆਨੀਅਨ ਹੇਲਸਿੰਕੀ ਸਮੂਹ), ਤਬੀਲਿੱਸੀ ਅਤੇ ਈਰੇਵਨ (1976–77) ਵਿੱਚ ਸਮਰਪਿਤ ਹੇਲਸਿੰਕੀ ਵਾਚ ਸਮੂਹਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ।<ref name="thomas-helsinki">{{Cite book|title=The Helsinki effect: international norms, human rights, and the demise of communism|last=Thomas|first=Daniel C.|publisher=Princeton University Press|year=2001|isbn=0691048584|location=Princeton, N.J}}</ref>

ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਅਬਾਦੀ ਦੀ ਕੋਈ ਸੰਧੀ ਜਾਂ ਮਾਨਤਾ ਬਗੈਰ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।<ref name="Lack of Treaty">{{Cite web|url=https://www.australianstogether.org.au/discover/the-wound/the-lack-of-treaty/|title=Lack of Treaty: Getting to the Heart of the Issue|access-date=13 April 2018}}</ref> ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆਈ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਅਤੇ ਨੀਤੀਆਂ ਨੇ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ, ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਵ੍ਹਾਈਟ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਨੀਤੀ ਨਾਲ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਚਿੱਟਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਹਟਾਉਣ ਦੀ ਚੋਰੀ ਕੀਤੀ (ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਅਤੇ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਚੋਰੀ ਦੇ ਲੇਖ ਦੇਖੋ)। ਹੋਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੀ ਤਰਾਂ, ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਦਬਾਅ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ (ਦੇਖੋ ਫ੍ਰੀਡਮ ਰਾਈਡ (ਆਸਟਰੇਲੀਆ) ਅਤੇ ਐਬੋਰਿਜਿਨਲ ਟੈਂਟ ਅੰਬੈਸੀ ) ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਦੰਗੇ ਵੇਖੇ ਗਏ (2004 ਰੈਡਫਰਨ ਦੰਗੇ ਅਤੇ 2004 ਪਾਮ ਆਈਲੈਂਡ ਦੀ ਮੌਤ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਵੇਖੋ)। ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਿਤਕਰੇ ਸੰਬੰਧੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਤਰੱਕੀ ਹੋਈ ਹੈ,<ref name="SBS Timeline">{{Cite web|url=https://www.sbs.com.au/news/timeline-indigenous-rights-movement|title=Timeline: Indigenous Rights Movement|access-date=13 April 2018}}</ref> ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਆਸਟਰੇਲੀਆਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਉਪਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ; ਬਾਲ ਮੌਤ ਦਰ; ਸਿਹਤ; ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਪੱਧਰ ਉੱਪਰ।<ref name="Closing the Gap">{{Cite web|url=https://www.australianstogether.org.au/discover/the-wound/indigenous-disadvantage-in-australia/|title=Indigenous disadvantage in Australia|access-date=13 April 2018}}</ref>