|
=='''ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ'''==
ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸਿਰਜੀ ਗਈ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਅਨਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ।ਹੈ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਵਿਸ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਫਰਡੀਨੰਦ ਡੀ. ਸੋਸਿਊਰ (Ferdinand De Saussure) ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਇਸ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਅਧਿਅਨਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਬਾਨੀ ਹਨ ।ਹਨ।<ref>{{Cite book|title=ਪੱਛਮੀ ਕਾਵਿ ਸਿੱਧਾਂਤ|last=ਸੈਣੀ|first=ਡਾ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨਵਰਸਿਟੀ,ਪਟਿਆਲਾ|year=2018|isbn=978-81-302-0471-0|location=|pages=Pg. 63|quote=|via=}}</ref> ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ [[ਯਥਾਰਥ]] ਬੋਧ ਦਾ [[ਸਾਹਿਤ]] ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਯਥਾਰਥ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਸਾਡੀ ਚੇਤਨਤਾ ਅਤੇ ਬੋਧ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਅਸੀਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਕਿਵੇ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਿਹੜੇ ਅਧਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਟਿਕਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਅਰਥ ਉਤਪਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਿਵੇ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।<ref>ਗੋਪੀਚੰਦ ਨਾਰੰਗ (ਅਨੁਵਾਦਕ: ਜਗਬੀਰ ਸਿੰਘ), ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ-ਉਤਰ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ, [[ਸਾਹਿਤ]] ਅਕਾਦਮੀ(2002), ਪੰਨਾ ਨੰ: 37</ref>
ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦਾ ਕੇਦਂਰੀ ਸੰਕਲਪ 'ਸੰਰਚਨਾ' ਹੈ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਇਸ ਪਹੁੰਚ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਨਵੇਨਵੇਂ ਢੰਗ ਅਤੇ ਵੱਖਰੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰ ਕੇ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਚੌਖਟਾ ਸਿਰਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। Structure ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਮੂਲ ਧਾਤੂ '"The way something is constructed the relations which hold among the elements of a given whole" ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ।<ref>ਅੱਗੋ ਂਉਦਰਤ, ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ, ਖੋਜ ਪ੍ਰਤ੍ਰਿਕਾ ਅੰਕ 32 (ਮੁੱਖ ਸੰਪਾਦਕ: ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਜੱਗੀ), ਸਤੰਬਰ 1988, ਪੰਨਾ: 129,130</ref>
20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਕਾਲ ਨਾ ਕੇਵਲ ਭਾਰਤੀ ਚਿੰਤਨ ਵਿਚਵਿੱਚ ਸਗੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੇ ਚਿੰਤਨ ਵਿਚਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਾਲਾ ਕਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦਾ ਮੁੱਢ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੋਸਿਊਰ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬੱਝਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਬਾਅਦ ਵਿਚਵਿੱਚ ਰੂਸੀ ਰੂਪਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਲੱਭਣ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਅਤੇ ਚੈਕੋਸਲਵਾਕੀਆ ਦੇ ਪਰਾਗ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਸੋਸਿਊਰ ਅਤੇ ਪੂਰਵੀ ਯੋਰਪ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਅਦਾਰਿਆਂ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਪਿਤਾ ਪੋਲੈਂਡ ਦਾ "ਕਜ਼ਾਨ ਸਕੂਲ ਔਫ ਲਿੰਗਇਸਟਿਕਸ" ਦਾ ਮੁੱਖੀ ਬੋਦੂਆਂ ਦ ਕੋਰਤਨੀ ਸੀ। ਫਰਾਂਸ ਵਿਚਵਿੱਚ ਸੱਠਵਿਆਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ [[ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ]] ਦੇ ਸਿਖਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ, ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ, [[ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ]], ਦਰਸ਼ਨ, ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, [[ਮਾਰਕਸਵਾਦ]]- ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਦਾ ਘੋਖ ਬਿੰਦੂ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਅਧਿਐਨ ਵਿਧੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਚੇਤਨਾ ਇਹੋ ਸਿਖਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਧੀ ਸਰਬਸੰਪੰਨ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਪੱਧਰ ਤੇ ਵਾਪਰ ਰਹੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਵੱਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। <ref>ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ= ਗੁਰਬਚਨ, ਪੰਨਾ ਨੰ.19,ਆਰਟੀਕਲ-ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ</ref>
== ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ : ਇੱਕ ਅੰਤਰ - ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਪਹੁੰਚ ਵਿਧੀ == ▼<br />
ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਗਿਆਨ ਮਾਡਲ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਇਕਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ,ਜੇਹੜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੂਸਰੇ ਗਿਆਨ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਈ ਤੇ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨ ਮਾਡਲ ਦੀ ਇਹ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਵਿਧੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਮਾਜ ਵਿਗਿਆਨ, ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਲਾਵਾਂ, ਦਰਸ਼ਨ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਆਦਿ ਵਿਚਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਉਚੇਚ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸਰੰਚਨਾਵਾਦ ਦੀ ਅੰਤਰ- ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਪਹੁੰਚ ਵਿਭਿੰਨ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝੇ ਅਸੂਲਾਂ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ ; ਸਰੰਚਨਾਵਾਦ ਗਣਿਤ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚਵਿੱਚ ਵਿਖੰਡਣੀਕਰਣ/ਖਾਨਾ ਖੰਡ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚਵਿੱਚ ਇਕੋਲਿਤਰੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਯੁਕਤ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਿਸਟਮਾਂ ਦੇ ਇਕਾਲਕੀ ਅਧਿਐਨ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚਵਿੱਚ ਅਣੂਵਾਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੇ ਉਲਟ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਵੱਲ, ਅਤੇ ਅਜੋਕੀਆਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਬਹਿਸਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ, ਇਤਿਹਾਸਵਾਦ, ਪ੍ਰਕਾਰਜਵਾਦ, ਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਰੇਕ ਸਿੱਧਾਂਤ ਨਾਲ ਦੋ-ਚਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੋਸਿਊਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਾਡਲ ਨੂੰ ਅੱਗੋਂ ਕਲਾਦ ਲੇਵੀ ਸਤ੍ਰਾਸ ਨੇ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰ ਮਿੱਥ, ਆਦਿ ਮਨੁੱਖ ,ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ, ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਾਤਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਕੇ ਨਵੀਨ ਅਤੇ ਮੌਲਿਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਰਿਪੇਖ ਉਸਾਰਿਆ।ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਰੰਚਨਾਵਾਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਰੋਮਨ ਜੈਕਬਸਨ ਨੇ ਪ੍ਰਵੀਨਤਾ ਸਹਿਤ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕਾਵਿ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿਚਵਿੱਚ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦਿਆਂ ਕਾਵਿ ਭਾਸ਼ਾ, ਤੁਕਾਂਤ ਅਤੇ ਧੁਨੀ ਦਾ ਕਾਵਿਕ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਅਧਿਐਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ।ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite book|title=ਪੱਛਮੀ ਕਾਵਿ ਸਿੱਧਾਂਤ|last=ਸੈਣੀ|first=ਡਾ.ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|publisher=Punjbai University, patiala|year=2018|isbn=|location=|pages=|quote=|via=}}</ref> ▼
ਸੋਸਿਊਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਾਡਲ ਨੂੰ ਅੱਗੋਂ ਕਲਾਦ ਲੇਵੀ ਸਤ੍ਰਾਸ ਨੇ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰ ਮਿੱਥ, ਆਦਿ ਮਨੁੱਖ ,ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ, ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਾਤਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਕੇ ਨਵੀਨ ਅਤੇ ਮੌਲਿਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਰਿਪੇਖ ਉਸਾਰਿਆ। ▼▲== ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ : ਇੱਕ ਅੰਤਰ - ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਪਹੁੰਚ ਵਿਧੀ ==
▲ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਗਿਆਨ ਮਾਡਲ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ,ਜੇਹੜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੂਸਰੇ ਗਿਆਨ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਈ ਤੇ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨ ਮਾਡਲ ਦੀ ਇਹ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਵਿਧੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਮਾਜ ਵਿਗਿਆਨ, ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਲਾਵਾਂ, ਦਰਸ਼ਨ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਆਦਿ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਉਚੇਚ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸਰੰਚਨਾਵਾਦ ਦੀ ਅੰਤਰ- ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਪਹੁੰਚ ਵਿਭਿੰਨ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝੇ ਅਸੂਲਾਂ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ ; ਸਰੰਚਨਾਵਾਦ ਗਣਿਤ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚ ਵਿਖੰਡਣੀਕਰਣ/ਖਾਨਾ ਖੰਡ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚ ਇਕੋਲਿਤਰੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਯੁਕਤ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਿਸਟਮਾਂ ਦੇ ਇਕਾਲਕੀ ਅਧਿਐਨ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚ ਅਣੂਵਾਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੇ ਉਲਟ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਵੱਲ, ਅਤੇ ਅਜੋਕੀਆਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਬਹਿਸਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ, ਇਤਿਹਾਸਵਾਦ, ਪ੍ਰਕਾਰਜਵਾਦ, ਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਰੇਕ ਸਿੱਧਾਂਤ ਨਾਲ ਦੋ-ਚਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੋਸਿਊਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਾਡਲ ਨੂੰ ਅੱਗੋਂ ਕਲਾਦ ਲੇਵੀ ਸਤ੍ਰਾਸ ਨੇ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰ ਮਿੱਥ, ਆਦਿ ਮਨੁੱਖ ,ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ, ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਾਤਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਕੇ ਨਵੀਨ ਅਤੇ ਮੌਲਿਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਰਿਪੇਖ ਉਸਾਰਿਆ।ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਰੰਚਨਾਵਾਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਰੋਮਨ ਜੈਕਬਸਨ ਨੇ ਪ੍ਰਵੀਨਤਾ ਸਹਿਤ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕਾਵਿ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿਚ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦਿਆਂ ਕਾਵਿ ਭਾਸ਼ਾ, ਤੁਕਾਂਤ ਅਤੇ ਧੁਨੀ ਦਾ ਕਾਵਿਕ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਅਧਿਐਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ।<ref>{{Cite book|title=ਪੱਛਮੀ ਕਾਵਿ ਸਿੱਧਾਂਤ|last=ਸੈਣੀ|first=ਡਾ.ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|publisher=Punjbai University, patiala|year=2018|isbn=|location=|pages=|quote=|via=}}</ref>
ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਰੰਚਨਾਵਾਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਰੋਮਨ ਜੈਕਬਸਨ ਨੇ ਪ੍ਰਵੀਨਤਾ ਸਹਿਤ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕਾਵਿ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿਚਵਿੱਚ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦਿਆਂ ਕਾਵਿ ਭਾਸ਼ਾ, ਤੁਕਾਂਤ ਅਤੇ ਧੁਨੀ ਦਾ ਕਾਵਿਕ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਅਧਿਐਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ।ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite book|title=ਪੱਛਮੀ ਕਾਵਿ ਸਿੱਧਾਂਤ|last=ਸੈਣੀ|first=ਡਾ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ|year=2018|isbn=978-81-302-0471-0|location=|pages=Pg. 63,64,65|quote=|via=}}</ref> ▼▲ਸੋਸਿਊਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਾਡਲ ਨੂੰ ਅੱਗੋਂ ਕਲਾਦ ਲੇਵੀ ਸਤ੍ਰਾਸ ਨੇ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰ ਮਿੱਥ, ਆਦਿ ਮਨੁੱਖ ,ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ, ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਾਤਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਕੇ ਨਵੀਨ ਅਤੇ ਮੌਲਿਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਰਿਪੇਖ ਉਸਾਰਿਆ।
▲ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਰੰਚਨਾਵਾਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਰੋਮਨ ਜੈਕਬਸਨ ਨੇ ਪ੍ਰਵੀਨਤਾ ਸਹਿਤ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕਾਵਿ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿਚ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦਿਆਂ ਕਾਵਿ ਭਾਸ਼ਾ, ਤੁਕਾਂਤ ਅਤੇ ਧੁਨੀ ਦਾ ਕਾਵਿਕ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਅਧਿਐਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ।<ref>{{Cite book|title=ਪੱਛਮੀ ਕਾਵਿ ਸਿੱਧਾਂਤ|last=ਸੈਣੀ|first=ਡਾ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ|year=2018|isbn=978-81-302-0471-0|location=|pages=Pg. 63,64,65|quote=|via=}}</ref>
<br />
== ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਨੁਕਤਾ ==
ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਨੁਕਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਮਨੁੱਖੀ ਕਾਰਜ ਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਸਿਸਟਮ ਵਿਚਵਿੱਚ ਰਖਕੇ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੰਰਚਨਾਤਮਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦਾ ਅਧਾਰ ਉਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਸਜੀਵ ਇਕਾਈ ਮੰਨਦੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੂਰਵ- ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਇਕਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਵਿਧੀ ਹੈ ਜੋ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਵਸਤੂਪੂਰਵਕ ਰੱਖ ਕੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਅਧਿਏਤਾ ਦੇ ਅੰਤਰਮੁੱਖੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਈ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।<ref>ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ=ਗੁਰਬਚਨ,ਪੰਨਾ ਨੰ. 19,20</ref> ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦਾ ਆਰੰਭ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ-ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ ਦੀ ਇਕਇੱਕ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਚਿੰਤਨ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸੀ, ਜੋ ਵਿਗਿਆਨਾਂ ਜਿਵੇਂ [[ਗਣਿਤ]], [[ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ]] ਆਦਿ ਵਿਚਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਈ। ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚਵਿੱਚ ਵੀ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਚਿੰਤਨ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਸੰਕਲਪ ਤੇ ਚਿੰਤਨ ਸੀਮਿਤ ਅਤੇ ਸੰਕੁਚਿਤ ਰੂਪ ਧਾਰ ਗਿਆ। ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚਵਿੱਚ ਉਹ ਹਨ, ਜੋ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚਿੰਤਨ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸਾਂਝ ਵਿਚਵਿੱਚ ਬੱਝੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚਵਿੱਚ ਸੋਮਿਊਰ ਤੇ ਜੈਕਬਸਨ, ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ, ਮਾਨਵਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚਵਿੱਚ ਲੈਵੀ ਸਤ੍ਰਾਸ ਅਤੇ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਚਿਹਨ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚਵਿੱਚ ਗ੍ਰੇਮਾਸ ਅਤੇ ਰੋਲਾਂ ਬਾਰਤ। ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਕਾਰ ਸੀ: ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਰੂਚੀ ਜਾਂ ਯਥਾਰਥ ਦੀ ਖੋਜ, ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਵਸਤਾਂ ਵਿਚਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿਚ। ਉਹ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਤੱਥਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚਵਿੱਚ ਉਹ ਵਿਸਤਿਤ੍ਰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪ੍ਰਤੱਖਣਮਈ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵਿਆਖਿਆਮਈ ਸੰਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁੱਖ ਰੁਚੀ ਵਿਚਵਿੱਚ ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠਤਾ ਦਾ ਵੱਡਾ ਆਧਾਰ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੀ ਸੀ। ਇਸੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਸਤਿ ਦੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਆਸ਼ੇ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਗਿਆਨਕ ਲੀਹਾਂ ਉੱਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਿਸਟਮ ਤੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਵਲ ਰੁਚਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਸ਼ਬਦ-ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ-ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਸਿਸਟਮ ਦੀਆਂ ਕੈਟੇਗਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਸੰਦ ਪ੍ਰਬਲ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਗਏ।<ref>ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਚਿੰਤਨ= ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਅਰਸ਼ੀ,ਪੰਨਾ ਨੰ. 63,64,ਆਰਟੀਕਲ-ਉਤਰਸੰਰਚਨਾਵਾਦ:ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਰਿਪੇਖ=ਪ੍ਰੋ. ਸਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ</ref>
<br />
==ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ: ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਮਾਡਲ==
ਇਕਾਲਕੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਰਿਪੇਖ ਤੋਂ ਵਿਕਸਤ ਸਰੰਚਨਾਵਾਦੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਧਾਰਾ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਸੰਰਚਨਾਵਾਦਾਦ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਇਕਾਲਕੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ।ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਅਧਿਐਨ ਉੱਤੇ ਕਿੰਤੂ ਕਰਦਿਆ ਇਸ ਦੀ ਥਾਂ ਇੱਕ ਨਵੀਨ ਸਿਸਟਮੀ/ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਅਤੇ ਸਰੂਪ ਸੋਸਿਊਰ ਨਾਲ ਸਥਾਪਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਹੜਾ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਸੰਕਲਪ, ਸਰੂਪ, ਵਿਕਾਸਮੂਲਕ ਸੰਰਚਨਾ ਦੇ ਬਜਾਏ ਨਵੇਂ ਇਕਾਲਕੀ ਧਰਾਤਲ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਵੇਂ ਸਕੰਲਪਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਦਾ ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।,<ref name="ReferenceA">ਖੋਜ ਪਤ੍ਰਿਕਾ/32 ਅੰਕ-ਸਤੰਬਰ,1988 ਸਾਹਿਤਕਵਾਦ ਅੰਕ-ਡਾ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਪੰਨਾ ਨੰ. 123</ref><br />
== ਈਕਾਲਕੀ ਅਤੇ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ (Synchronic and Diachronic) ==
ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚਵਿੱਚ ਸੰਰਚਨਾਤਮਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਬਾਨੀ ਸੋਸਿਊਰ ਨੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਧਿਐਨ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦਿਆਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਥਾਂ ਸੰਰਚਨਾਤਮਕ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ।<ref>ਖੋਜ ਪਤ੍ਰਿਕਾname="ReferenceA"/32 ਅੰਕ-ਸਤੰਬਰ,1988 ਸਾਹਿਤਕਵਾਦ ਅੰਕ-ਡਾ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਪੰਨਾ ਨੰ. 123</ref> ਇਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਰ ਵਿਵਾਦ-ਗ੍ਰਸਤ ਧਾਰਨਾ ਸੋਸਿਊਰ ਦੀ ਸਿਨਕ੍ਰੋਨੀ-ਡਾਇਕ੍ਰੋਨੀ ਦੁਕੜੀ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਿਸੇ ਕਾਲ ਵਿਚਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਿਸਟਮੀ ਰੂਪ ਸਿਨਕ੍ਰੋਨੀ ਦਾ ਹੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਤੋਰ ਤੇ ਜੋ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੇਣ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਮੁੱਖ ਗੱਲ ਤਾਂ ਮੂਲ ਸਿਸਟਮ ਹੈ। ਸਿਨਕ੍ਰੋਨੀ-ਡਾਇਕ੍ਰੋਨੀ ਦੀ ਦੁਕੜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ, ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਰੂਪਵਾਦ ਵੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਿਧਾਂਤਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੱਤੀ, ਜਦਕਿ ਸਿਨਕ੍ਰੋਨੀ ਨੂੰ ਡਾਇਕ੍ਰੋਨੀ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਵੇਖਣਾ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤਰੁੱਟੀ ਹੈ। ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਰੂਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਰੋਮਨ ਜਾਕੋਬਸਨ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸੋਸਿਊਰ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸੇਧ ਦਿੱਤੀ।<ref>ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ =ਗੁਰਬਚਨ,ਪੰਨਾ ਨੰ. 30,ਆਰਟੀਕਲ-ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ</ref> ਸੋਸਿਊਰ ਨੇ ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਬਲ ਦੇ ਨਿਖੇੜੇ ਨੂੰ ਇਕਾਲਿਕ ਅਤੇ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ, ਰਾਹੀਂ ਦਰਸਾ ਕੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇਕਾਲਕੀ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ, ਮਹੱਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਸੋਸਿਊਰ ਅਨੁਸਾਰ ਇਕਾਲਕੀ ਤੇ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਨਿਰਪੇਖ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚਵਿੱਚ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਤਥ ਸੁਤੰਤਰ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਇਕਾਲਿਕ ਪਰਿਣਾਮ ਜਿਹੜਾ ਇਸ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਜਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨਾਲੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਅਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਸੋਸਿਊਰ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਪਰਿਪੇਖ ਵਰਤਾਰੇ ਨਾਲ ਜੂਝਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਿਸਟਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੋਸਿਊਰ ਚਿੰਤਨ ਦੀਆਂ ਅਵਿਗਿਆਨਿਕ ਧਾਰਣਾਵਾਂ ਵੀ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਸਿਸਟਮ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪਰਸਪਰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣੋ ਅਸਮਰਥਾਂ ਅਗੋਂ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਅਕਾਲਿਕਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰਪੇਖ ਸਤਾ ਤਕ ਤਾਂ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੋਈ ਮੂਲੋਂ ਕੁਰਾਹੇ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਵਿਹਾਰਿਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚਵਿੱਚ ਸੋਸਿਊਰ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਲੋੜ ਬਾਰੇ ਚੇਤੰਨ ਸੀ। jean piajet ਨੇ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ Genes ਦੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਪਰਸਪਰ ਅਧਾਰਿਤ ਹੋਣ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਸੋਸਿਊਰ ਦੀ ਧਾਰਣਾ ਹਾਸੋਹੀਣੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚਵਿੱਚ ਮਿਸ਼ੈਲ ਫੂਕੋ ਦਾ ਇਹ ਕਥਨ ਕਿ ਸੰਰਚਨਾ/ਵਿਕਾਸ ਵਿਰੋਧਤਾ ਨਾ ਤਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਸਾਹਿਤ ਸੰਰਚਨਾਤਮਕ ਵਿਧੀ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਈ ਸਾਰਥਕ ਹੈ। ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਨਿਰੋਲ ਇਕਾਲਿਕ ਅਤੇ ਕਲਾਕ੍ਰਮਿਕ ਦੀ ਸੰਪੂਰਣ ਵਿਰੋਧਤਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਕੇ ਸ਼ਪੱਸ਼ਟ ਭਾਂਤ ਇਕਾਲਿਕ ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕਤਾ ਅਤੇ ਉਚਿਤਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਅਧਿਐਨਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਰਥਕਤਾ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਦਿਆਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਇਕਇੱਕ ਸਿਸਟਮੀ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਕਾਲਮੁਕਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਪ੍ਰਵਚਨ ਦਾ ਇਸ ਦੇ ਸੰਗਠਨਕਾਰੀ ਨਿਯਮਾਂ, ਸੰਬੰਧਾਂ ਅਤੇ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਇਕਾਲਿਕ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਅੰਗਾਂ [ਧ੍ਵਨੀ, ਸ਼ਬਦ, ਵਾਕ] ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ [ਧ੍ਵਨੀ, ਅਲੋਪਣ, ਸਿਰਜਣ ਸ਼ਬਦ ਰੂਪਾਂ, ਵਿਆਕਰਣ ਉਪਵਰਗਾਂ ਵਿਚਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਏ] ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਅਤੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਾਜਿਕ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਇਸ ਅਮਲ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਹੈ। ਸੋਸਿਊਰ ਨੇ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਲੋੜ ਦੀ ਨਿਗੂਣੀ ਸਾਰਥਕਤਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਜਰੂਰ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਸਤਾ ਨੂੰ ਅਸਵਿਕਾਰ ਕਰਕੇ ਇਕਾਲਿਕ ਅਧਿਐਨਾਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਸੱਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸੰਕਲਪ ਤੇ ਸੰਕਲਪਗਤ ਨਿਖੇੜੇ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਸਥਾਪਨਾਵਾਂ ਇਸੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚਵਿੱਚ ਹੀ ਸਹੀਂ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚਵਿੱਚ ਸਮਝੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਕਾਲਿਕ ਪਰਿਪੇਖ self regularity ਦੇ ਨਿਯਮ ਤੇ ਆਸ਼ਰਿਤ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਘਟਨਾ ਚੱਕਰ ਤੇ, ਇਵੇਂ ਹੀ ਸੋਸਿਊਰ ਅਨੁਸਾਰ ਇਕਾਲਕੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁਚਿਤ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਕਾਲਕ੍ਰਮਕੀ ਉਚਾਰ/ਬੋਲਣ ਪ੍ਰਤਿ/ ਇਕਾਲਕੀ ਅਧਿਐਨ ਤਾਰਕਿਕ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਸੰਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਤੇ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਵਾਰੀ ਸਿਰ ਸਿਰਜਣਾ ਨਾਲ ਇਵੇਂ ਇਕਾਲਿਕ ਪਰਿਪੇਖ ਇਕੋ ਲੜੀ ਵਾਰ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦਾ ਹੈ ।ਹੈ। ਇਕਾਲਕੀ ਸਹਿਹੋਂਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਕਾਲਕ੍ਰਮਕੀ ਬਦਲਣਸ਼ੀਲ/ਬਦਲਦੇ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ; ਪਰ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਇਕੋ ਤੱਤ ਦੇ ਬਦਲਦੇ ਸਰੂਪ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।<ref>ਖੋਜ ਪਤ੍ਰਿਕਾ,32 ਅੰਕ-ਸਤੰਬਰ,1988, ਸਾਹਿਤਕਵਾਦ ਅੰਕ=ਡਾ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ,ਪੰਨਾ ਨੰ. 123,124</ref>
== ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦੇ ਕੁਝ ਸੰਕਲਪ ==
ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਸੰਕਲਪ ਸੰਰਚਨਾ (structure) ਹੈ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਇਸ ਪਹੁੰਚ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਢੰਗ ਅਤੇ ਵੱਖਰੇ ਸੰਧਰਭ ਵਿੱਚ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਕੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਚੌਖਟਾ ਸਿਰਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। Structure ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਮੂਲ ਧਾਤੂ Latin 'Struere' ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ 'to build' ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇਹ 'the way something is constructed' ਜਾਂ 'the relations which hold amongst the elements of a given whole' ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ।
ਇਹ ਦਿਲਚਸਪ ਤੱਥ ਹੈ ਕਿ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦੇ ਬਾਨੀ ਚਿੰਤਕ ਸੋਸਿਊਰ ਨੇ Structure ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਸਗੋਂ system ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਸੰੰਕਲਪਾਗਤ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸਤਾਰ ਹੈ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ Jean Piajet ਨੇ ਸੰਰਚਨਾ ਸੰਕਲਪ ਦੀ ਅਧਿਕ ਢੁੱਕਵੀਂ ਅਤੇ ਸਮਗਰ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref>{{Cite book|title=ਪੱਛਮੀ ਕਾਵਿ ਸਿੱਧਾਂਤ|last=ਸੈਣੀ|first=ਡਾ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|publisher=Punjahi University, Patiala|year=2018|isbn=978-81-302-0471-0|location=|pages=Pg.70|quote=|via=}}</ref>
ਉਸਨੇ ਸੰਰਚਨਾ ਦੇ ਲੱਛਣ ਮੰਨੇ ਹਨ -
<br />
# ਸੰਪੂਰਨਤਾ (Wholeness)
# ਰੂਪਾਂਤਰਣ (Transformation)
# ਸਵੈ - ਚਾਲਕਤਾ (Self Regulations)
##
<br />
==ਲਾਂਗ ਅਤੇ ਪੈਰੋਲ==
ਸੋਸਿਊਰ ਨੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਦੋ ਕੇਂਦਰੀ ਅੰਗ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਕੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਇਸ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ, ਜਿਸਦੀ ਇਸਦੇ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਵਰਤਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਅਚੇਤ ਸਮਝ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸੋਸਿਊਰ ਨੇ 'ਲਾਂਗ' ਸ਼ਬਦ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਕਲਪ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਜੁੱਟ 'ਪੈਰੋਲ' ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਪ੍ਰਯੋਗ। ਲਾਂਗ ਅਮੂਰਤ ਹੈ, ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸੂਝ ਹੈ। ਪੈਰੋਲ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਹੈ, ਸਥੂਲ ਹੈ, ਜੋ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਪਾਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। 'ਆਪਹੁਦਰੇ' ਸੰਕਲਪ ਵਾਂਗ' ਲੈਂਗ-ਪੈਰੋਲ' ਦੇ ਸੰਕਲਪੀ ਵਿਰੋਧੀ ਜੁੱਟ ਨੂੰ ਵੀ ਰਤਾ ਸੋਸਿਊਰ ਤੋਂ ਪਾਰ ਜਾ ਕੇ ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਲੈਂਗ ਨਿਰੰਤਰ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਪਰ ਅਬਦਲ ਸਿਸਟਮ ਨਹੀਂ। 'ਪੈਰੋਲ' ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ ਜੋ ਪਰਿਵਰਤਨ ਮੁਖੀ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਹੌਲੇ- ਹੌਲੇ 'ਲਾਂਗ' ਵਿਚਵਿੱਚ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ। ਲਾਂਗ ਤੇ ਪੈਰੋਲ ਵਿਚਕਾਰ ਦਵੰਦ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਲਾਂਗ ਅੱਜ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਲਾਂਗ ਵਾਂਗ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਵਿਚਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜਰੂਰ ਆਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਖਾਤਰ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਸਿਸਟਮ ਸਿਰਜਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਜਣ ਕਾਰਜ ਹੌਲੇ-ਹੌਲੇ ਪਰ ਲਗਾਤਾਰ, ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ, ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਲੇਖਕ ਬਾਰੇ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਸਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਇਸਦੇ ਅਸਲ ਅਰਥ ਕੀ ਹਨ ? ਇਸਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਿਰਜਕ ਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਜੁੜਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੈਰੋਲ ਉਤਪੰਨ ਕੀਤਾ। ਹੌਲੇ- ਹੌਲੇ ਇਹ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਲਾਂਗ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣ ਜਾਦੀਆਂ ਹਨ। ਤਦ ਹੀ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਰਚਨਾ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪੜਕੇ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਅਜੋਕਾ ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਹੀਂ। ਭਾਵੇਂ ਮੂਲ ਰੂਪ ਭਾਸ਼ਕ ਸੰਰਚਨਾ ਦੇ ਨਿਯਮ ਉਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਭਾਸ਼ਕ ਪ੍ਰਯੋਗ, ਅਥਵਾ ਸਾਹਿਤਕ ਜਾਂ ਸਿਰਜਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲਾਂਗ ਵਿਚਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੈਰੋਲ ਦੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੈ। ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਦੇ ਲਾਂਗ ਅਤੇ ਅਜੋਕੀ ਵਾਰਤਕ ਦੇ ਲਾਂਗ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਹੈ। ▼
ਸੋਸਿਊਰ ਲੈਂਗ ਨੂੰ ਸਮੂਹਿਕ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਵਰਤਾਰਾ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਹੈ। ਪੰਜ ਜਾਂ ਛੇ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਚੇਤ ਜਾਂ ਅਚੇਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਨੇਮ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਸੁਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਆਕਰਣ ਨੇਮ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ▼
▲ਸੋਸਿਊਰ ਨੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਦੋ ਕੇਂਦਰੀ ਅੰਗ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਕੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਇਸ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ, ਜਿਸਦੀ ਇਸਦੇ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਵਰਤਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਅਚੇਤ ਸਮਝ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸੋਸਿਊਰ ਨੇ 'ਲਾਂਗ' ਸ਼ਬਦ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਕਲਪ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਜੁੱਟ 'ਪੈਰੋਲ' ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਪ੍ਰਯੋਗ। ਲਾਂਗ ਅਮੂਰਤ ਹੈ, ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸੂਝ ਹੈ। ਪੈਰੋਲ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਹੈ, ਸਥੂਲ ਹੈ, ਜੋ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਪਾਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। 'ਆਪਹੁਦਰੇ' ਸੰਕਲਪ ਵਾਂਗ' ਲੈਂਗ-ਪੈਰੋਲ' ਦੇ ਸੰਕਲਪੀ ਵਿਰੋਧੀ ਜੁੱਟ ਨੂੰ ਵੀ ਰਤਾ ਸੋਸਿਊਰ ਤੋਂ ਪਾਰ ਜਾ ਕੇ ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਲੈਂਗ ਨਿਰੰਤਰ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਪਰ ਅਬਦਲ ਸਿਸਟਮ ਨਹੀਂ। 'ਪੈਰੋਲ' ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ ਜੋ ਪਰਿਵਰਤਨ ਮੁਖੀ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਹੌਲੇ- ਹੌਲੇ 'ਲਾਂਗ' ਵਿਚ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ। ਲਾਂਗ ਤੇ ਪੈਰੋਲ ਵਿਚਕਾਰ ਦਵੰਦ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਲਾਂਗ ਅੱਜ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਲਾਂਗ ਵਾਂਗ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜਰੂਰ ਆਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਖਾਤਰ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਸਿਸਟਮ ਸਿਰਜਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਜਣ ਕਾਰਜ ਹੌਲੇ-ਹੌਲੇ ਪਰ ਲਗਾਤਾਰ, ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ, ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਲੇਖਕ ਬਾਰੇ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਸਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਇਸਦੇ ਅਸਲ ਅਰਥ ਕੀ ਹਨ ? ਇਸਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਿਰਜਕ ਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਜੁੜਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੈਰੋਲ ਉਤਪੰਨ ਕੀਤਾ। ਹੌਲੇ- ਹੌਲੇ ਇਹ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਲਾਂਗ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣ ਜਾਦੀਆਂ ਹਨ। ਤਦ ਹੀ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਰਚਨਾ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪੜਕੇ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਅਜੋਕਾ ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਹੀਂ। ਭਾਵੇਂ ਮੂਲ ਰੂਪ ਭਾਸ਼ਕ ਸੰਰਚਨਾ ਦੇ ਨਿਯਮ ਉਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਭਾਸ਼ਕ ਪ੍ਰਯੋਗ, ਅਥਵਾ ਸਾਹਿਤਕ ਜਾਂ ਸਿਰਜਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲਾਂਗ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੈਰੋਲ ਦੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੈ। ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਦੇ ਲਾਂਗ ਅਤੇ ਅਜੋਕੀ ਵਾਰਤਕ ਦੇ ਲਾਂਗ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਹੈ।
▲ਸੋਸਿਊਰ ਲੈਂਗ ਨੂੰ ਸਮੂਹਿਕ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਵਰਤਾਰਾ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਹੈ। ਪੰਜ ਜਾਂ ਛੇ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਚੇਤ ਜਾਂ ਅਚੇਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਨੇਮ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਸੁਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਆਕਰਣ ਨੇਮ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਜਿਵੇਂ ;
''ਰਾਮ ਅਸਮਾਨ ਵਲ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜੋ ਠੀਕ ਵਾਕ ਹੈ। ਜੇਕਰ'' ਅਸੀਂ ਇਵੇਂ ਕਹੀਏ ਕਿ ਅਸਮਾਨ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਰਾਮ ।ਰਾਮ। (ਜੋ ਕਿ ਗਲ਼ਤ ਵਾਕ ਹੈ)।
ਸੋ ਠੀਕ ਵਾਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੀ ਲੈਂਗ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਨਿੱਜੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪੈਰੋਲ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨੇਮ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਧੀਨ ਹੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।<ref>ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ=ਗੁਰਬਚਨ,ਪੰਨਾ ਨੰ. 28</ref>
<br />
==ਵਾਕਕ੍ਰਮਕ ਅਤੇ ਸਹਿਚਾਰੀ ਸੰਬੰਧ==
ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਅਧਿਐਨ ਵਿਧੀ ਦਾ ਇਕਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਉਪਵਰਗ ਵਾਕਕ੍ਰਮਕ ਅਤੇ ਸਹਿਚਾਰੀ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਵਾਕਕ੍ਰਮਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਤੋਂ ਭਾਵ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸੰਰਚਨਾ ਵਿਚਲੇ ਰੇਖਾਕਿਕ ਅਰਥਾਤ ਲੜੀਵਾਰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਤੋਂ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਸ਼ਾਈ ਤੱਤ ਇਕਇੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਕ੍ਰਮ ਵਿਚਵਿੱਚ ਉਚਰਿਤ ਲੜੀ ਵਾਂਗ ਨਿਯੰਤਰਿਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਇਕਇੱਕ order of succesioy ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਸਾਧਾਰਨ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿੱਚ ਇਕੋ ਵਰਗ ਦੇ ਦੋ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਦੁਹਰਾਉ ਦੀ ਸਹਿਜ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੋ ਜਾਂ ਅਧਿਕ ਜੁੜਵੀਆਂ ਇਕਾਇਆਂ ਰਾਹੀਂ ਘੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਹਿਚਾਰੀ ਸੰਬੰਧ ਉਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਵਿਭਿੰਨ ਭਾਸ਼ਾਈ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿਚਵਿੱਚ ਕ੍ਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰੇਖਾਕਿਕ ਦੇ ਉਲਟ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਵਿਚਵਿੱਚ ਉਕਰੀ ਯਾਦ ਵਿਚਲੇ ਅਮੂਰਤ ਨਿਯਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਉਂਤੇ/ਸਿਰਜੇ ਗਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਵਰਗ ਜਾਂ ਉਪਵਰਗਾਂ ਵਿਚਵਿੱਚ ਸੁਨਿਯਮਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ, ਨਾਂਵ, ਪੜਨਾਂਵ ਆਦਿ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪ੍ਰਤਿ-ਬਦਲ/ਵਾਕ-ਕ੍ਰਮਕ ਸੰਬੰਧ ਲੇਟਵੇਂ ਰੁਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਸਹਿਚਾਰੀ ਸੰਬੰਧ ਖੜੇ ਰੂਪ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵਾਕ ਕ੍ਰਮਕੀ ਸੰਬੰਧ ਸੰਯੋਜਨ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਵਾਕ- ਕ੍ਰਮਕੀ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਵਾਕ-ਅੰਸ਼ੀ, ਵਾਕ ਜਾਂ ਇਕਇੱਕ ਸੰਰਚਨਾ ਦੀ ਤਰਤੀਬ ਸੰਬੰਧੀ ਹੈ ਇਸ ਕਰਕੇ ਵਾਕ-ਕ੍ਰਮਕੀ ਸੰਬੰਧ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਵਾਕ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਦਾ ਧਾਰਣੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਸਹਿਚਾਰੀ ਸੰਬੰਧ ਇਕਇੱਕ ਉਪਵਰਗ, ਵਰਗ ਜਾਂ ਸਿਸਟਮ ਬਾਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਨਾਂਵ, ਪੜਨਾਂਵ, ਸੰਯੋਜਕ ਆਦਿ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਵਾਕ-ਕ੍ਰਮਕੀ ਸੰਬੰਧ ਅਰਥ ਸਿਰਜਣ ਦੇ generative process ਦੇ ਲੱਛਣ ਦਾ ਧਾਰਣੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਹਿਚਾਰੀ ਸੰਬੰਧ ਭਾਸ਼ਿਕ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਵਖਰੇਵੇਂ ਮੂਲਕ ਲੱਛਣ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ। ਵਾਕ-ਕ੍ਰਮਕੀ ਸੰਬੰਧ ਅਧਿਕਤਰ ਸੰਰਚਨਾਵੀ ਧਰਾਤਲ ਤੇ ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਸਹਿਚਾਰੀ ਸੰਬੰਧ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਵਾਕ-ਕ੍ਰਮਕੀ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਸਰੂਪ ਸਹਿਹੋਂਦਮੂਲਕ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਹਿਚਾਰੀ ਸੰਬੰਧ ਵੰਡਮੂਲਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵਾਕ ਕ੍ਰਮਕੀ ਸੰਬੰਧ ਸੰਯੋਜਨੀ ਜੁਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸਹਿਚਾਰੀ ਸੰਬੰਧ ਵਖਰੇਵੇਂ ਦੇ ਜੁੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।<ref>ਖੋਜ ਪਤ੍ਰਿਕਾ/32 ਅੰਕ-ਸਤੰਬਰ 1988,ਸਾਹਿਤਕਵਾਦ ਅੰਕ=ਡਾ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ,ਪੰਨਾ ਨੰ. 128</ref>
<br />
==ਚਿੰਨ੍ਹ:ਚਿੰਨ੍ਹਕ ਅਤੇ ਚਿੰਨ੍ਹਤ==
ਸੋਸਿਊਰ ਦੇ ਮਤ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਸ਼ਾ ਇੱਕ ਚਿਹਨ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ। ਸੁਰੀਲੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਉਦੋ ਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਜਦੋਂ ਂਉਹ ਵਿਚਾਰ ਅਭਿਵਿਅਕਤ ਕਰਨ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਨਿਰਾ ਸ਼ੋਰ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਰਯਾਦਾਵਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਬੰਧ,ਚਿਹਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਅੰਗ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।<ref> ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਅਰਸ਼ੀ, ਸਮੀਖਿਆ ਦਿਗ-ਦਰਸ਼ਨ, ਆਰਸੀ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ, ਦਿੱਲੀ(1998), ਪੰਨਾ-11</ref> ਸੋਸਿਊਰ ਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚਵਿੱਚ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੀ ਗੱਲ ਤੋਰੀ। ਚਿੰਨ੍ਹ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਬਾਦ ਵਿਚਵਿੱਚ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਧਾਰ ਬਣਿਆ। ਸੋਸਿਊਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਸ਼ਕ ਚਿਹਨ, ਚਿਹਨਕ ਅਤੇ ਚਿਹਨਤ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ। ਚਿਹਨਕ ਧੁਨੀ-ਸਮੂਹ ਹੈ, ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਉਚਾਰ ਪੱਖ। ਚਿਹਨਤ ਉਹ ਬਿੰਬ ਜਾਂ ਸੰਕਲਪ ਹੈ ਜੋ ਧੁਨੀ ਸਮੂਹ ਦੇ ਉਚਾਰੇ ਗਏ ਜਾਂ ਲਿਖਤ ਰੂਪ ਨੂੰ ਪੜਕੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚਿਹਨ ਦਾ ਬਿੰਬ ਜਾਂ ਸੰਕਲਪ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਰਵਾਇਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਰਿਸ਼ਤਾ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚਵਿੱਚ ਆਪ ਹੁਦਰਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਚਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਿੰਬਾਂ ਜਾਂ ਸੰਕਲਪਾ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤੇ ਆਪ ਹੁਦਰੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਰਵਾਇਤ ਰਾਹੀਂ ਸਾਡੀ ਸਿਮਰਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਜਾਣ ਕਾਰਣ ਅਸਲ ਮਹੱਤਵ ਚਿਹਨਤੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਨਹੀੰ ਸਗੋਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਿਸਟਮ ਅਨੁਕੂਲ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ 'ਚ ਬੱਝੇ ਚਿਹਨਾਂ ਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਰਿਸ਼ਤੇ ਹੀ ਹਨ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹਸਤੀ ਦੀ ਰੂਪਰੇਖਾ ਨੂੰ, ਅਰਥਾਤ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੱਲ ਉਪਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਭਾਵੇਂ ਸਾਧਾਰਨ ਜਿਹੀ ਜਾਪੇ, ਪਰ ਚੂੰਕਿ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਣ ਸਮਝਣ ਦੇ ਅਸੀਂ ਆਦੀ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਦੀਆਂ ਅੰਤਰੀਵੀਂ ਬਾਰੀਕੀਆਂ ਵਲ ਸਾਡਾ ਕਦੇ ਧਿਆਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਸੰਗਠਨ ਹੈ। ਵਾਕ ਬਣਤਰ ਅਨੁਕੂਲ, ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਚਿਹਨਤੀ ਸਮੱਗਰੀ, ਜਿਸ ਤਰਤੀਬ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਤਰਤੀਬ ਅਨੁਸਾਰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਸਗੋਂ ਸਮੁੱਚੇ ਵਾਕ ਦੇ ਪਾਠ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਅਸੀਂ ਵਰਤੇ ਗਏ ਚਿਹਨਾਂ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਸੰਰਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਸਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਚਿਹਨਤੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਵਾਕ ਸੰਰਚਨਾ ਦਾ ਚਿਹਨਤੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਜੋ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ ਉਹ ਸਮਝ ਲਈਏ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਮਾਡਲ ਮੰਨਕੇ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਵਾਲੀ ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਘੋਖ-ਪਰਖ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਅਤੇ ਵਸਤੂ ਪਰਕ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਚਿਹਨਕ ਅਤੇ ਚਿਹਨਤ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਆਪ ਹੁਦਰਾ ਹੈ, ਇਹ ਸੋਸਿਊਰ ਨੇ ਕਿਹਾ। ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਤਰਕਪੂਰਨ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਸਤਾਰ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਆਪਹੁਦਰਾਪਣ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਇਸ ਆਰੰਭ ਰੂਪ, ਅਰਥਾਤ ਵਸਤਾਂ ਦੇ ਨਾਮਕਰਨ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ। ਭਾਸ਼ਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚਵਿੱਚ ਆਪਹੁਦਰਾਪਣ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਾਬਲ ਮੈਟਿਕਸ ਭਾਸ਼ਕ ਚਿਹਨਾਂ ਦਾ ਸੀਮਤ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚਵਿੱਚ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਚਿਹਨ ਵਸਤਾਂ ਦੇ ਨਿਰਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਸਤਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗਤ ਰੂਪ ਲਈ ਚਿਹਨਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਜੋੜ ਮਿਲਾਪ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਜੋੜ ਮਿਲਾਪ ਪਿਛੇ ਕੁਝ ਨਿਯਮ ਹਨ, ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸਥੂਲ ਰੂਪ 'ਆਪਹੁਦਰੇਪਣ' ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਚਾਰ ਦੀ ਹਰ ਦਿਨ ਵੱਧਦੀ ਲੋੜ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਅਮੂਰਤ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਰੂਪਬੱਧ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਚਿਹਨਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜੋੜ-ਤੋੜ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਲਕਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਯੋਜਨੀ ਰੂਪ ਕਦੇ ਵੀ ਉਸ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪੁੱਜਦਾ ਜਿੱਥੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਤਸੱਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ। ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਫਿਰ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਅਣਕਿਹਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਸਿਰਜਤ ਭਾਸ਼ਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਚਿਹਨਾਂ ਨਾਲ ਨਿਰੰਤਰ ਜੂਝਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਇਸਦਾ ਆਪਹੁਦਰਾਪਣ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਭਾਵ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣਾ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿਸਟਮ ਅਧੀਨ ਤਾਂ ਰਹਿਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ।<ref>ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ=ਗੁਰਬਚਨ,ਪੰਨਾ ਨੰ. 26,27,28</ref>
==ਹਵਾਲੇ==
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਅਾਨਧਿਆਨ ਮੰਗਦੇ ਸਫ਼ੇ]]
|
