ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲੀਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

'''ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲੀਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ''' ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ]] ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸੰਗਠਿਤ ਇੱਕ ਕਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1928 ਨੂੰ [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਕੋਟਲਾ]] ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ [[ਚੰਦਰਸੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ]], [[ਭਗਤ ਸਿੰਘ]], [[ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ|ਸੁਖਦੇਵ]] ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ।<ref>Gupta Manmath Nath ''Bhartiya Krantikari Andolan Ka Itihas'' page-226</ref> 1928 ਤੱਕ ਇਸਨੂੰ [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਰਿਪਬਲੀਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ]] ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

1920 ਦੀ [[ਅਸਹਿਯੋਗ ਲਹਿਰ]] ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ [[ਅਹਿੰਸਾਵਾਦੀ ਵਿਰੋਧ]] ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਹਿੰਸਕ ਹੋ ਗਿਆ। [[ਚੌਰੀ ਚੌਰਾ ਕਾਂਡ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ, [[ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ]] ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਵਧਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਇਕਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਭਰਵਾਂ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੁਅੱਤਲੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਗੈਰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸੀ। ਮੁਅੱਤਲੀ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਖਲਾਅ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਨਕਲਾਬੀ ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ।{{sfnp|Gupta|1997|ps=}}

ਫਰਵਰੀ 1922 ਵਿਚਵਿੱਚ ਕੁਝ ਅੰਦੋਲਨਕਾਰੀ ਕਿਸਾਨ, ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਚੌਰੀ ਚੌਰਾ ਵਿਚਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਚੌਰੀ ਚੌਰਾ ਦੇ ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ 22 ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਜਿੰਦਾ ਸਾੜੇ ਗਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੇ ਤੱਥਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਏ ਬਗੈਰ, ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਮੋਹਨਦਾਸ ਕਰਮ ਚੰਦ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਮੈਂਬਰ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। [[ਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ]] ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਮੂਹ ਨੇ 1922 ਦੀ ਗਯਾ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਫੈਸਲਾ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] ਨੂੰ ਦੋ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ -ਇੱਕ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਬਗਾਵਤੀ। ਜਨਵਰੀ 1923 ਵਿੱਚ, ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਸਮੂਹ ਨੇ [[ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ]] ਅਤੇ [[ਚਿਤਰੰਜਨ ਦਾਸ]] ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੀਂ [[ਸਵਰਾਜ ਪਾਰਟੀ]] ਬਣਾਈ, ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਮੂਹ ਨੇ ਬਿਸਮਿਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪਾਰਟੀ ਬਣਾਈ।

[[File:Shaheed Bhagat Singh. Rewalsar, Himachal Pradesh.jpg|thumb|ਕੰਧ ਤੇ ਬਣੀ ਇਕਇੱਕ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ [[ਭਗਤ ਸਿੰਘ]]

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸਿਏਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਕਤੂਬਰ 1924 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਰਾਮਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ, ਯੋਗੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਚਟਰਜੀ, ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ, ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਅਤੇ ਸ਼ਚੀਂਦਰਨਾਥ ਸਾੰਨਿਆਲ ਆਦਿ ਨੇ ਕਾਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ।<ref>{{cite book |title=Violence, Narrative and Myth in Joyce and Yeats: Subjective Identity and Anarcho-Syndicalist Traditions |first=Tudor |last=Balinisteanu |publisher=Palgrave Macmillan |year=2012 |isbn=978-0-23029-095-2 |page=60 |url=https://books.google.com/books?id=FnkNyjxmk8wC&pg=PA60}}</ref> ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਇਨਕਲਾਬ ਰਾਹੀਂ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਗਣਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਕਾਕੋਰੀ ਕਾਂਡ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਇਸ ਦਲ ਦੇ ਚਾਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸੋਲਾਂ ਹੋਰ ਨੂੰ ਕੈਦ ਦੀਆਂ ਸਜਾਵਾਂ ਦੇ ਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤੱਦਤਦ ਇਸ ਦਲ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੈਂਬਰ [[ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਆਜਾਦ]] ਨੇ [[ਭਗਤ ਸਿੰਘ]], [[ਵਿਜੈ ਕੁਮਾਰ ਸਿਨਹਾ]], [[ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ ਗੁਪਤ]], [[ਭਗਵਤੀ ਚਰਣ ਵੋਹਰਾ]], ਜੈਦੇਵ ਕਪੂਰ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਆਦਿ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨਵੇਂ ਦਲ ਦੇ ਗਠਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ, ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਾਂਤ ਆਗਰਾ ਅਤੇ ਅਯੁੱਧਿਆ, ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ, ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਉਡੀਸਾ ਆਦਿ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੇ ਕਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। 8 ਅਤੇ 9 ਸਤੰਬਰ 1928 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਫਿਰੋਜ ਸ਼ਾਹ ਕੋਟਲਾ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਬੈਠਕ ਕਰਕੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ [[ਭਾਰਤ ਨੌਜਵਾਨ ਸਭਾ]] ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਬਰਾਂ ਨੇ ਸਭਾ ਦਾ ਵਿਲਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸਿਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸਲਾਹ ਮਸ਼ਵਰੇ ਦੇ ਬਾਅਦ ਆਮ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਐਸੋਸਿਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸਿਏਸ਼ਨ।