ਅਖ਼ਤਰ ਅੰਸਾਰੀ ਦੇਹਲਵੀ

ਮੁਹੰਮਦ ਅਯੂਬ ਅੰਸਾਰੀ ਉਰਫ਼ ਅਖ਼ਤਰ ਅੰਸਾਰੀ ਦੇਹਲਵੀ (ਜਨਮ ਅਕਤੂਬਰ, 1909 - ਮੌਤ: 5 ਅਕਤੂਬਰ, 1988 ) ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਕਵੀ, ਨਾਟਕਕਾਰ ਅਤੇ ਆਲੋਚਕ ਸੀ।

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਕਲਾ

ਅਖਤਰ ਅੰਸਾਰੀ ਦਾ ਜਨਮ 1 ਅਕਤੂਬਰ, 1909 ਨੂੰ ਬਦਾਯੂੰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ਮੁਹੰਮਦ ਅਯੂਬ ਅੰਸਾਰੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਪਰਵਾਸ ਕਰ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਆ ਗਏ, ਇਸ ਲਈ ਦੇਹਲਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਏ। ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ। ਉਹ ਐਂਗਲੋ-ਅਰਬੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ, ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ। 1924 ਵਿਚ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਸੇਂਟ ਸਟੀਫਨਜ਼, ਕਾਲਜ, ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਜਿੱਥੋਂ ਉਸਨੇ 1930 ਵਿਚ ਬੀ.ਏ. (ਆਨਰਜ਼) ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। 1931 ਵਿਚ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਜਲਦ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਨਿੱਜੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਕਾਰਨ ਲੰਡਨ ਤੋਂ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਵਾਪਸ ਦਿੱਲੀ ਪਰਤ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ 1932 ਵਿਚ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ. ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਵੀ ਅਧੂਰੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਉਸਨੇ 1933 ਵਿਚ ਅਲੀਗੜ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਬੀਟੀ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ 1934 ਵਿਚ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ 1947 ਵਿੱਚ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਐਮਏ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਉਰਦੂ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਲੈਕਚਰਾਰ ਲੱਗ ਗਿਆ। 1950 ਵਿੱਚ ਉਹ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਉਰਦੂ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਵਿਚ ਚਲਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੱਕ ਉਥੇ ਰਿਹਾ। ਅਖਤਰ ਅੰਸਾਰੀ 1928 ਵਿਚ ਕਵਿਤਾ ਸੁਣਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਗਲਪ, ਅਲੋਚਨਾ ਅਤੇ ਗੱਦ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਵੱਲ ਮੋੜਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨਗਮਾ ਏ ਰੂਹ 1932 ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੀਆਂ ਦੂਜੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚ ਅੰਧੀ ਦੁਨੀਆ ਔਰ ਦੂਸਰੇ ਅਫ਼ਸਾਨੇ, ਨਾਜ਼ੋ ਔਰ ਦੂਸਰੇ ਅਫ਼ਸਾਨੇ, ਆਬਗੀਨੇ, ਅਫ਼ਾਦੀ ਅਦਬ, ਖ਼ੂਨੀ ਔਰ ਦੂਸਰੇ ਅਫ਼ਸਾਨੇ, ਖ਼ੋ ਨਾਬ, ਖ਼ੰਦਾ ਸਹਿਰ, ਰੂਹ-ਏ-ਅਸਰ, ਲੌ ਇਕ ਕਿੱਸਾ ਸੁਣੋ, ਯੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਔਰ ਦੂਸਰੇ ਅਫ਼ਸਾਨੇ, ਗ਼ਜ਼ਲ ਔਰ ਦਰਸ-ਏ-ਗ਼ਜ਼ਲ, ਹਾਲੀ ਔਰ ਨਯਾ ਤਨਕੀਦੀ ਸ਼ਊਰ, ਟੀੜੀਹੀ ਜ਼ਮੀਨ, ਸਰਵਰ ਜਾਂ, ਮੁਤਾਲਾ ਔਰ ਤਨਕੀਦ, ਸ਼ਾਲਾ ਬਾ ਜਾਮ, ਗ਼ਜ਼ਲ ਕੀ ਤਨਕੀਦ ਔਰ ਦਿਲੀ ਕਾ ਰੋੜਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਦੋ ਪੁਸਤਕਾਂ ਇਕ ਕਦਮ ਔਰ ਸਹੀ ਔਰ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਅਫ਼ਸਾਨਾ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਔਰ ਤਸ਼ਕੀਲੀ ਮਿਸਾਈਲ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਦੋ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈਆਂ।

ਲਿਖਤਾਂ

• ਆਤਮਾ ਦਾ ਗੀਤ (1932)
• ਬਲਾਇੰਡ ਵਰਲਡ ਐਂਡ ਅਦਰ ਕਲਪਨਾ (1939, ਗਲਪ)
• ਨਾਜ਼ੋ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਲਪਨਾ (1940, ਗਲਪ)
• ਬਾਗ਼ (1940, ਪਲਾਟ)
• ਅਫਦੀ ਅਦਾਬ (1941, ਆਲੋਚਨਾ)
• ਖੂਨੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਲਪਨਾ (1943, ਗਲਪ)
• ਖੁੰਬ (1943, ਬੋਲ)
• ਹਾਸਾ (1944, ਕਵਿਤਾਵਾਂ)
• ਆਤਮਾ ਦੀ ਉਮਰ (1945, ਟੁਕੜੇ, ਬੋਲ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ)
• ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣੋ (1952, ਗਲਪ)
• ਇਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਲਪਨਾ (1958, ਗਲਪ)
• ਗ਼ਜ਼ਲ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਪਾਠ (1959, ਆਲੋਚਨਾ)
• ਮੌਜੂਦਾ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਚੇਤਨਾ (1962, ਆਲੋਚਨਾ)
• ਕੁਰਕਵੀਂ ਧਰਤੀ (1963, ਖੇਤ)
• ਸਰਵਰ ਜਾਨ (1963, ਬੋਲ)
• ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾ (1965, ਆਲੋਚਨਾ)
• ਫਲੇਮ ਟੂ ਜੈਮ (1968, ਹਿੱਸੇ)
• ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (1975, ਆਲੋਚਨਾ)
• ਦਿ ਰੋਡ ਟੂ ਦਿੱਲੀ (1977, ਜੀਵਨੀ)

ਮੌਤ

ਅਖਤਰ ਅੰਸਾਰੀ ਦੀ 5 ਅਕਤੂਬਰ, 1988 ਨੂੰ ਅਲੀਗੜ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।