ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

== ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕੁੰਨ ਵਜੋਂ ==

ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ ਦੀ ਉਮਰ ਅਜੇ ਤੇਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਹੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਤਰਨਤਾਰਨ ਵਿਚ ' ਖਾਲਸਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਭਾ ਕਾਇਮ ਹੋਈ ਅਤੇ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਉਸ ਸਭਾ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਇਆ। ਸੰਨ 1901 ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਲਾਹੌਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਜਲਸੇ ਵਿਚ ਭਾਸ਼ਨ ਦਿੱਤਾ। ਖੰਡਨ ਮੰਡਨ ਦਾ ਰਾਹ ਅਪਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਯਤਨ ਸੀ। ਖੰਡਨ-ਮੰਡਨ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪ੍ਰਸਤਕ 'ਨਿੰਦਤ ਭਿਸ਼ਟਾਚਾਰ' ਮਿਲਦੀ ਹੈ। 1906 ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ 'ਦੁਖ ਨਿਵਾਰਨ' ਨਾਂ ਦਾ ਪਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਹ 1920 ਤੱਕ ਉਸ ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਰਿਹਾ। ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਵੀ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ ਸੀ। ਸੰਨ 1906 ਵਿਚ ਹੀ ਤਰਨਤਾਰਨ ਵਿਖੇ 'ਖਾਲਸਾ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਵਿਦਿਆਲਾ' ਕਾਇਮ ਹੋਇਆ ਤੇ ਇਸ ਵਿਦਿਆਲੇ ਦੀ ਸਕੱਤਰੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੀ ਸੰਭਾਲੀ। ਸੰਨ 1910 ਦੇ ਅਕਤੂਬਰ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਵੈਦ ਨੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੀ ਮਿਉਸੀਪਲ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਅਤੇ ਇਤਫਾਕਨ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ 2 ਅਕਤੂਬਰ 1936 ਨੂੰ ਇਸ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਅਹੁਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ ਨੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਕੀਤੇ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਉਸ ਨੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਵਿਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਠੇਕੇ ਅਤੇ ਵੇਸਵਾਗਮਨੀ ਦੇ ਅੱਡੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹੁਕਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬੰਦ ਕਰਵਾਏ ਗਏ। ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸਾਹਿੱਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕਈ ਪ੍ਰਚਾਰ-ਲੜੀਆਂ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਦਾ ਨਾਮ 'ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਰਤਨਾਵਲੀ' ਸੀ। ਇਸ ਸਕੀਮ ਅਧੀਨ ਸੰਨ 1910 ਵਿਚ ਵੈਦ ਨੇ ਇਕ ਦਰਜਨ ਪੁਸਤਕਾਂ ਛਪਵਾਈਆਂ। ਦੂਜੀ ਲੜੀ 'ਸਵਦੇਸ਼ ਭਾਸ਼ਾ' ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਲੜੀ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਾਲ ਸੰਨ 1912 ਸੀ। ਇਸ ਲੜੀ ਅਧੀਨ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ ਦੀਆਂ ਤਕਰਬੀਨ 170 ਪੁਸਤਕਾਂ ਤੇ ਟ੍ਰੈਕਟਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦਾ ਕੰਮ ਹੋਇਆ। 1916 ਦੀ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੀ ਸਿੱਖ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਕਨਵੈਂਸ਼ਨ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਹੋਈ। ਵੈਦ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਵੈਦਿਕ ਐਡ ਯੂਨਾਨੀ ਤਿੱਬਤੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਵੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ। ਸੰਨ 1913 ਵਿਚ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਟੌਪ੍ਰੈਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਸਾਲ 1921 ਵਿਚ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਚਲੰਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਉਸ ਦੀ ਦੋ ਵਾਰੀ ਸੰਨ 1924 ਅਤੇ 1926 ਵਿਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਵੀ ਹੋਈ। ਸੰਨ 1930 ਵਿਚ 800 ਯਾਤ੍ਰੀਆ ਦੀ ਸਰਬ-ਹਿੰਦ ਤੀਰਥ-ਯਾਤ੍ਰਾ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੀ ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਲਈ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸੰਨ 1931-32 ਦੌਰਾਨ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਕਾਰ ਸੇਵਾ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੱਤਾ।

 

== ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ==