|
|
[[ਤਸਵੀਰ:Sumerian 26th c Adab.jpg|right|300px|thumb|੨੬ਸ਼ਤੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦਾ ਸੁਮੇਰੀ ਅਭਿਲੇਖ]]
'''ਕੀਲਾਕਾਰ (ਲਿਪੀ)''' ਨੂੰ '''ਕਿਊਨਿਫਾਰਮ ਲਿਪੀ (Cuneiform script)''', ਅੰਕਨ ਜਾਂ ਕਿੱਲ-ਅੱਖਰ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਛੇਵੀਂ-ਸੱਤਵੀਂ ਸਦੀ ਈ.ਪੂ. ਵਲੋਂ ਲੱਗਭੱਗ ਇੱਕ ਹਜਾਰ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਈਰਾਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ-ਨਹੀਂ-ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਚਲਨ ਰਿਹਾ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਫਾਰਸੀ ਜਾਂ ਅਬੇਸਤਾ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਮਧਿਅਿਉਗੀਨ ਫਾਰਸੀ ਜਾਂ ਈਰਾਨੀ (300 ਈ.ਪੂ.-800 ਈ.) ਵੀ ਇਸਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਸਿਕੰਦਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦਾਰੇ ਦੇ ਅਨੇਕ ਅਭਿਲੇਖ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਇਸ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਅੰਕਿਤ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਾਰੇ ਦੇ ਕੀਲਾਕਸ਼ਰ ਲੇਖ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਊਨਿਫਾਰਮ ਲਿਪੀ ਜਾਂ ਕੀਲਾਕਸ਼ਰ ਨਾਮਕਰਣ ਆਧੁਨਿਕ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਪ੍ਰੇਸਿਪੋਲਿਟੇਨ (Presipolitain) ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਰਧ-ਵਰਣਾਤਮਕ ਲਿਪੀ ਸੀ। ਇਸਵਿੱਚ 41 ਵਰਣ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 4 ਪਰਮਾਵਸ਼ਿਅਕ ਅਤੇ 37 ਧੁਨੀਆਤਮਕ ਸੰਕੇਤ ਸਨ। ਇਸ ਲਿਪੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਮੇਸੋਪੋਟਾਮਿਆ ਅਤੇ ਵੇਬੀਲੋਨਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੰਸਕਾਰੀ/ਸਭਿਆਚਾਰੀ. ਜਾਤੀਆਂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਭਾਸ਼ਾਭਿਵਿਅਕਤੀ ਚਿਤਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਚਿੱਤਰ ਮੇਸੋਪੋਟਾਮਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿੱਲਾਂ ਵਲੋਂ ਪੋਲਾ ਇੱਟਾਂ ਉੱਤੇ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਤੀਰਛੀ-ਸਿੱਧੀ ਲਕੀਰਾਂ ਖਿੱਚਣ ਵਿੱਚ ਸਰਲਤਾ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਗੋਲਾਕਾਰ ਚਿਤਰਾਂਕਨ ਵਿੱਚ ਕਠਿਨਾਈ। ਸਾਮ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਅਕਸ਼ਰਾਤਮਕ ਲਿਪੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਅੱਜ ਦੀ ਅਰਬੀ ਲਿਪੀ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ। ਮੇਸੋਪੋਟਾਮਿਆ ਅਤੇ ਸਾਮ ਵਲੋਂ ਹੀ ਈਰਾਨਵਾਲੋਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਲਿਆ। ਕਤਿਪਯ ਸਰੋਤ ਇਸ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਫਿਨੀਸ਼ (ਫੋਨੀਸ਼ਿਅਨ) ਲਿਪੀ ਵਲੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਮੰਣਦੇ ਹਨ। ਦਾਰਾ ਪਹਿਲਾਂ (ਈ. ਪੂ. 521-485) ਦੇ ਖੁਦਵਾਏ ਕੀਲਾਕਸ਼ਰੋਂ ਦੇ 400 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਫਾਰਸੀ ਦੇ ਰੂਪ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ।
{{ਛੋਟਾ}}
{{Link FA|fr}}
[[af:Wigskrif]]
[[als:Keilschrift]]
|