|
[[ਤਸਵੀਰ:Kashmir map.svg|250px|thumb|ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]]
ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜ ਹੈ।ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭਤੋਂ ਉੱਤਰੀ ਰਾਜ ਹੈ । ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਸਦਾ ਉੱਤਰੀ ਇਲਾਕਾ ( ਸ਼ਿਮਾਲੀ ਇਲਾਕਾ ) ਅਤੇ ਤਥਾਕਥਿਤ ਆਜਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ ਹਿੱਸੀਆਂ ਉੱਤੇ ਕਾਬਿਜ ਹੈ ਅਤੇ ਚੀਨ ਨੇ ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ( ਭਾਰਤ ਇਸ ਕਬਜੋਂ ਨੂੰ ਗੈਰਕਾਨੂਨੀ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ) । ;ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਭਾਰਤੀ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਿਤ ਖੇਤਰ ਮਨਤਾ ਹੈ । ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਭਾਸ਼ਾ ਉਰਦੂ ਹੈ ।
== ਹਿੱਸੇ ==
ਭਾਰਤੀ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਅਂਚਲ ਹਨ : ਜੰਮੂ ( ਹਿੰਦੂ ਬਹੁਲ ) , ਕਸ਼ਮੀਰ ( ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਹੁਲ ) ਅਤੇ ਲਦਾਖ਼ ( ਬੋਧੀ ਬਹੁਲ ) । ;ਗਰੀਸ਼ਮਕਾਲੀਨ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸ਼ੀਰੀਨਗਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ੀਤਕਾਲੀਨ ਰਾਜਧਾਨੀ ਜੰਮੂ - ਤਵੀ । ਕਸ਼ਮੀਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਵਰਗ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਸਾਰਾ ਰਾਜ ਹਿਮਾਲਾ ਪਹਾੜ ਵਲੋਂ ਢਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਮੁੱਖ ਨਦੀਆਂ ਹਨ ਸਿੰਧੁ , ਝੇਲਮ ਅਤੇ ਚੇਨਾਬ । ਇੱਥੇ ਕਈ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਝੀਲ ਹਨ : ਡਲ , ਵੁਲਰ ਅਤੇ ਨਾਗਣ ।
== ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ==
ਸੈਰ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਦਾ ਆਧਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਲੋਂ ਜਾਰੀ ਆਤੰਕਵਾਦ ਨੇ ਇੱਥੇ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਦੀ ਕਮਰ ਤੋਡ਼ ਦਿੱਤੀ ਸੀ । ਹੁਣ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਦਸਤਕਾਰੀ ਦੀਆਂ ਚੀਜਾਂ , ਕਾਲੀਨ , ਗਰਮ ਕਪਡੇ ਅਤੇ ਕੇਸਰ ਆਦਿ ਮੁੱਲਵਾਨ ਮਸਾਲੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਇੱਥੇ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ।
== ਇਤਹਾਸ ==
ਪ੍ਰਾਚੀਨਕਾਲ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ( ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਕਸ਼ਿਅਪ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ) ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦਾ ਪਾਲਨਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਮਧਿਅਿਉਗ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਆਕਰਾਂਤਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਉੱਤੇ ਕਾਬਿਜ ਹੋ ਗਏ । ਕੁੱਝ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਰਾਜਪਾਲਹਿੰਦੁਵਾਂਵਲੋਂ ਅੱਛਾ ਸੁਭਾਅ ਕਰਦੇ ਸਨ ਉੱਤੇ ਕਈ ਨੇ ਉੱਥੇ ਦੇ ਮੂਲ ਕਸ਼ਮੀਰੀਹਿੰਦੁਵਾਂਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਨਣ ਉੱਤੇ , ਜਾਂ ਰਾਜ ਛੱਡਣ ਉੱਤੇ ਜਾਂ ਮਰਨੇ ਉੱਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਕੁੱਝ ਸਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਹੁਮਤ ਹੋ ਗਿਆ । <br />
ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਪਰਵੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸੀਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰ ਲਿਆ । ਬਚਾ ਹਿੱਸਾ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਜੰਮੂ - ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣਾ । ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਸਾੰਪਦਾਇਿਕ ਗੰਢ-ਜੋੜ ਬਣਾਉਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ । ਸਾੰਪ੍ਰਦਾਇਿਕ ਦੰਗੇ 1931 ( ਅਤੇ ਉਸਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਲੋਂ ) ਵਲੋਂ ਹੁੰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ । ਨੇਸ਼ਨਲ ਕਾਂਫਰੇਸ ਵਰਗੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਤਰਜਮਾਨੀ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਅਨਦੇਖੀ ਕੀਤੀ । ਅਜਾਦੀ ਦੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਜਨਸੰਘ ਵਲੋਂ ਜੁਡ਼ੇ ਸੰਗਠਨ ਪ੍ਰਜਾ ਪਰਿਸ਼ਦ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨੇਤਾ ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ । ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪ੍ਰਜਾ ਪਰਿਸ਼ਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਾਸਨ ਲਿਆਉਣ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੱਤ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਜੰਮੂ ਦੇ ਲੋਕ ਇੱਕ ਵੱਖ ਡੋਗਰਾ ਰਾਜ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਦੇ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਕਹਿ ਸੱਕਦੇ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਐਤਰਾਜ ਨਹੀਂ । <br />
ਜਮਾਤ - ਏ - ਇਸਲਾਮੀ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਟੱਕਰ ਲੈਣ ਲਈ ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਹਿਤੈਸ਼ੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਛਵੀ ਬਣਾਈ । ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਜਮਾਤ - ਏ - ਇਸਲਾਮੀ ਉੱਤੇ ਇਹ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਗੰਢ-ਜੋੜ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਹੱਥ ਹੁਣੇ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਖੂਨ ਵਲੋਂ ਰੰਗੇ ਹਨ । 1977 ਵਲੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਜੰਮੂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦੂਰੀ ਵੱਧਦੀ ਗਈ । <br />
੧੯੮੪ ਦੇ ਚੁਨਾਵਾਂ ਵਲੋਂ ਲੋਕਾਂ - ਖਾਸਕਰ ਰਾਜਨੇਤਾਵਾਂ - ਨੂੰ ਇਹ ਸੀਖ ਮਿਲੀ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੋਟ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕੁਞਜੀ ਹੈ । ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਇੰਦਿਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਜੰਮੂ ਦੌਰਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫਾਰੁਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਾਥੀ ਮੌਲਵੀ ਮੋਹੰਮਦ ਫਾਰੁਖ ( ਮੀਰਵਾਇਜ ਉਮਰ ਫਾਰੁਖ ਦੇ ਪਿਤਾ ) ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੇਤਾ ਦੱਸਣ ਦੀ ਛਵੀ ਬਣਾਈ । ਮਾਰਚ 1987 ਵਿੱਚ ਹਾਲਤ ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਆ ਗਈ ਕਿ ਸ਼ੀਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਯੁਨਾਈਟੇਡ ਫਰੰਟ ਨੇ ਇਹ ਘੋਸ਼ਣਾ ਦੀ ਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪਹਿਚਾਣ ਇੱਕ ਧਰਮਨਿਰਪੱਖ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਚੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀ । ਏਧਰ ਜੰਮੂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇੱਕ ਕਸ਼ੇਤਰਵਾਦ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਰੂਪ ਦੇਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ । ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਵਲੋਂ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮੀਕ ਧਾਰਮਕ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਸਾੰਪ੍ਰਦਾਇਿਕ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਕਈ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ।
== ਵਿਵਾਦ ==
ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਵਤੰਤਰਤਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਰਾਜਾ ਹਰਿ ਸਿੰਘ ਇੱਥੇ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਸਨ , ਜੋ ਆਪਣੀ ਰਿਆਸਤ ਨੂੰ ਸਵਤੰਤਰ ਰਾਜ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲੇ ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਾਂਫਰੇਂਸ ( ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਨੇਸ਼ਨਲ ਕਾਂਫਰੇਂਸ ) ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਮੁੱਖ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀ ਸੀ । ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਿਤ , ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਿਲਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ( ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਧਰਮਨਿਰਪੇਕਸ਼ ਹੈ ) । ਉੱਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਇਹ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਮੁਸਲਮਾਨ - ਬਹੁਮਤ ਪ੍ਰਾਂਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ( ਇਸਤੋਂ ਉਸਦੇ ਦੋ - ਰਾਸ਼ਟਰ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸਦਮਾਂ ਪਹੁੰਚਦਾ ਸੀ ) । ਸੋ 1947 - 48 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਕਬਾਇਲੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਛਦਮ ਫੌਜ ਵਲੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਹਮਲਾ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਕਾਫੀ ਹਿੱਸਾ ਹਥਿਆਉ ਲਿਆ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਿਰਲਾਲ ਨੇਹਿਰੂ ਨੇ ਮੋਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾ ਵਲੋਂ ਵਿਵਾਦ ਜਨਮਤ - ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਵਲੋਂ ਸੁਲਝਾਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ , ਜਿਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫੌਜੀ ਕਾੱਰਵਾਈ ਉੱਤੇ ਪੂਰਾ ਭਰੋਸਾ ਸੀ । ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਵਲੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੇ ਤਹਿਤ ਵਿਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਜਦੋਂ ਰਾਜ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਹਿੱਸਾ ਬਚਾ ਲਿਆ ਸੀ , ਤੱਦ ਭਾਰਤ ( ਨੇਹਰੁ ਦੀ ਗਲਤੀ ਵਲੋਂ ਅਤੇ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਬਹਕਾਵੇ ਵਿੱਚ ਆਕੇ ) ਇਸ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਿਆ । ਸੰਿਉਕਤਰਾਸ਼ਟਰ ਮਹਾਸਭਾ ਨੇ ਦੋਵੇਂ ਪੱਖ ਲਈ ਦੋ ਕਰਾਰਦਾਦ ( ਸੰਕਲਪ ) ਪਾਰਿਤ ਕੀਤੇ : -
* ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੁਰੰਤ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਕਾਬਿਜ ਹਿੱਸੇ ਵਲੋਂ ਖਾਲੀ ਕਰੇ ।
* ਸ਼ਾਂਤੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੋਨ੍ਹੋਂ ਦੇਸ਼ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਣ ਉੱਥੇ ਦੀ ਜਨਤਾ ਦੀ ਚਾਹਤ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਵਲੋਂ ਕਰਣਗੇ ( ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਜਨਮਤ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਵਲੋਂ ) ।
ਦੋਨ੍ਹੋਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸੰਕਲਪ ਹੁਣੇ ਤੱਕ ਲਾਗੂ ਨਹੀ ਹੋ ਪਾਇਆ ਹੈ ।
== ਭਾਰਤੀ ਪੱਖ ==
* ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕ੍ਰਿਤ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਭੂਭਾਗ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ , ਸਗੋਂ ਕੁਟਿਲਤਾਪੂਰਵਕ ਉੱਥੇ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਨੂੰ ਬਸਿਆ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।
* ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਲੋਕਤਾਂਤਰਿਕ ਅਤੇ ਚੁੱਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੰਵਿਧਾਨ - ਸਭਾ ਨੇ 1957 ਵਿੱਚ ਸਹਿਮਤ ਵਲੋਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੁਆਰਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਲੇ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਨੂੰ ਮੰਜੂਰੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਾਈ ਵਿਲਾ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ । ( ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਸਨਮਾਨ ਹੈ , ਇਹ ਪੂਰਾ ਸੰਸਾਰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ )
* ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਅੱਜ ਤੱਕ ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸੰਪੰਨ ਅਨੇਕ ਚੁਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਜਨਤਾ ਨੇ ਵੋਟ ਪਾਕੇ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਥਾਈ ਵਿਲਾ ਨੂੰ ਹੀ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ । ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦਲ ਵੀ * ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਧਰਮਾਧਾਰਿਤ ਦੋ - ਰਾਸ਼ਟਰ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਣਦੇ ।
* ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਲਾ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਸਵਾਤੰਤਰਿਅ ਅਧਿਨਿਯਮ ਦੇ ਤਹਿਤ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਠੀਕ ਸੀ ।
* ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਪਣੀ ਭੂਮੀ ਉੱਤੇ ਆਤੰਕਵਾਦੀ ਸ਼ਿਵਿਰ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ( ਖਾਸ ਤੌਰ ਉੱਤੇ 1989 ਵਲੋਂ ) ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਭੜਕਿਆ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਜਿਆਦਾਤਰ ਆਤੰਕਵਾਦੀ ਆਪ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨਾਗਰਿਕ ਜਾਂ ਤਾਲਿਬਾਨੀ ਅਫਗਾਨ ਹੀ ਹਨ । ਇਹ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਦਿਗਭਰਮਿਤ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਜਵਾਨ ਮਿਲਕੇ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਧਾਰਮਕ ਲੜਾਈ ਛੇੜੇ ਹੋਏ ਹਨ । ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਇਹ ਦਰਿੰਦੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ (ਹਿੰਦੁਵਾਂਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ) ਦੀ ਨਿਰਮੋਹੀ ਹਤਿਆਏ ( ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ) ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ । ਲੱਗਭੱਗ ਸਾਰੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਤਾਂ ਨੂੰ ਆਤੰਕਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ ਵਲੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।
* ਰਾਜ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁੱਛੇਦ 370 ਦੇ ਤਹਿਤ ਸਵਾਇੱਤਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ।
* ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਲੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਉੱਤਰੀ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗੀ ।
== ਜਿਲ੍ਹੇ ==
* ਅਨੰਤਨਾਗ ਜਿਲਾ
* ਉਧਮਪੁਰ ਜਿਲਾ
* ਕਠੁਆ ਜਿਲਾ
* ਕਾਰਗਿਲ ਜਿਲਾ
* ਕੁਪਵਾੜਾ ਜਿਲਾ
* ਜੰਮੂ ਜਿਲਾ
* ਡੋਡਾ ਜਿਲਾ
* ਪੁੰਛ ਜਿਲਾ
* ਪੁਲਵਾਮਾ ਜਿਲਾ
* ਬੜਗਾਂਵ ਜਿਲਾ
* ਬਾਰਾਮੂਲਾ ਜਿਲਾ
* ਲੇਹ ਜਿਲਾ
* ਰਾਜੌਰੀ ਜਿਲਾ
* ਸ਼ੀਰੀਨਗਰ ਜਿਲਾ
{{Stub}}
{{ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ]]
[[ace:Jammu Kashmir]]
[[ar:جامو وكشمير]]
[[be:Джаму і Кашмір]]
[[be-x-old:Джаму і Кашмір]]
[[bg:Джаму и Кашмир]]
[[bh:जम्मु कश्मीर]]
[[bn:জম্মু ও কাশ্মীর]]
[[bo:ཇ་མུ་དང་ཀ་ཤི་མིར།]]
[[bpy:জম্মু বারো কাশ্মির]]
[[br:Jammu ha Kachmir]]
[[bs:Jammu i Kashmir]]
[[ca:Jammu i Caixmir]]
[[cs:Džammú a Kašmír]]
[[cy:Jammu a Kashmir]]
[[de:Jammu und Kashmir]]
[[dv:ޖައްމޫ ކަޝްމީރު]]
[[el:Γιαμού και Κασμίρ]]
[[en:Jammu and Kashmir]]
[[eo:Ĝamuo kaj Kaŝmiro]]
[[es:Jammu y Cachemira]]
[[et:Jammu ja Kashmir]]
[[eu:Jammu eta Kaxmir]]
[[fa:جامو و کشمیر]]
[[fi:Jammu ja Kashmir]]
[[fr:Jammu-et-Cachemire]]
[[gu:જમ્મુ અને કાશ્મીર]]
[[he:ג'אמו וקשמיר]]
[[hi:जम्मू और कश्मीर]]
[[hif:Jammu and Kashmir]]
[[hu:Dzsammu és Kasmír]]
[[hy:Ջամմու և Քաշմիր]]
[[id:Jammu dan Kashmir]]
[[it:Jammu e Kashmir]]
[[ja:ジャンムー・カシミール州]]
[[ka:ჯამუ და ქაშმირი]]
[[kn:ಜಮ್ಮು ಮತ್ತು ಕಾಶ್ಮೀರ]]
[[ko:잠무 카슈미르 주]]
[[la:Jammu et Kashmir]]
[[lt:Džamu ir Kašmyras]]
[[lv:Džammu un Kašmīra]]
[[mk:Џаму-Кашмир]]
[[ml:ജമ്മു-കശ്മീർ]]
[[mr:जम्मू आणि काश्मीर]]
[[ms:Jammu dan Kashmir]]
[[my:ဂျမ်မူး နှင့် ကက်ရှမီးယားပြည်နယ်]]
[[ne:जम्मु कश्मीर]]
[[nl:Jammu en Kasjmir (staat)]]
[[nn:Jammu og Kashmir]]
[[no:Jammu og Kashmir]]
[[oc:Jammu e Kashmir]]
[[or:ଜମ୍ମୁ ଓ କଶ୍ମୀର]]
[[pam:Jammu ampong Kashmir]]
[[pl:Dżammu i Kaszmir]]
[[pnb:جموں تے کشمیر]]
[[pt:Jammu e Caxemira]]
[[ro:Jammu și Cașmir]]
[[ru:Джамму и Кашмир]]
[[sa:जम्मू-काश्मीरम्]]
[[sco:Jammu an Kashmir]]
[[sh:Jammu i Kashmir]]
[[simple:Jammu and Kashmir]]
[[sk:Džammú a Kašmír]]
[[sv:Jammu och Kashmir]]
[[ta:சம்மு காசுமீர்]]
[[te:జమ్మూ కాశ్మీరు]]
[[tg:Ҷамму ва Кашмир]]
[[th:รัฐชัมมูและกัศมีร์]]
[[tr:Cemmu ve Keşmir]]
[[uk:Джамму й Кашмір]]
[[ur:جموں و کشمیر]]
[[vi:Jammu và Kashmir]]
[[war:Jammu ngan Kashmir]]
[[yo:Jammu àti Kashmir]]
[[zh:查谟－克什米尔邦]]
[[zh-min-nan:Jammu kap Kashmir]]
| 