|
|}}
'''ਚਮੇਲੀ ''' ( Jasmine ) ਦਾ ਫੁੱਲ ਝਾੜੀ ਜਾਂ ਬੇਲ ਜਾਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ , ਇਸਦੀ ਲੱਗਭੱਗ 200੨੦੦ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ । ਹਨ। ਚਮੇਲੀ ਲਈ ਫਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦ ਯਾਸਮੀਨ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ । ਹੈ।
ਚਮੇਲੀ , ਜੈਸਮਿਨਮ ( Jasminum ) ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਦੇ ਓਲੇਸੀਆ ( Oleaceae ) ਕੁਲ ਦਾ ਫੁਲ ਹੈ । ਹੈ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇਹ ਪੌਦਾ ਅਰਬ ਦੇ ਮੂਰ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਤਰੀ ਅਫਰੀਕਾ , ਸਪੇਨ ਅਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਪੁਜਿਆ । ਪੁਜਿਆ। ਇਸ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਲੱਗਭੱਗ 40੪੦ ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ 100੧੦੦ ਕਿਸਮਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਆਰਥਕ ਮਹੱਤਵ ਦੀਆਂ ਹਨ :
1 #ਜੈ. ਜੈਸਮਿਨਮਸਮਿਨਮ ਆਫਿਸਨੇਲ ਲਿੰਨ . , ਉਪਭੇਦ ਗਰੈਂਡਿਫਲੋਰਮ ( ਲਿੰਨ . ) ਕੋਬਸਕੀ ਜੈ . ਗਰੈਂਡਿਫਲਾਰਮ ਲਿੰਨ . ( J . officinale Linn . forma grandiflorum ( Linn . ) ਅਰਥਾਤ ਚਮੇਲੀ ।ਚਮੇਲੀ।
2 . #ਜੈ . ਔਰਿਕੁਲੇਟਮ ਵਾਹਲ ( J . auriculatum Vahl ) ਅਰਥਾਤ ਜੂਹੀ ।ਜੂਹੀ। ▼3 . #ਜੈ . ਸੰਬਕ ( ਲਿੰਨ . ) ਐਟ . ( J . sambac ( Linn . ) ) ਅਰਥਾਤ ਮੋਗਰਾ , ਵਨਮਲਿਕਾ । ਵਨਮਲਿਕਾ।▼4 . #ਜੈ . ਅਰਬੋਰੇਸੇਂਸ ਰੋਕਸ ਬ . ਉ ਜੈ . ਰਾਕਸਬਰਘਿਆਨਮ ਵਾੱਲ . ( J . Arborescens Roxb . syn . J . roxburghianum Wall . ) ਅਰਥਾਤ ਬੇਲਾ ।ਬੇਲਾ। ▼
ਹਿਮਾਲਾ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਹੈ। ਇਸ ਬੂਟੇ ਲਈ ਗਰਮ ਅਤੇ ਸਮਸ਼ੀਤੋਸ਼ਣ ਦੋਨਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਉਪਯੁਕਤ ਹੈ । ਹੈ। ਸੁੱਕੇ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਇਹ ਬੂਟੇ ਜਿੰਦਾ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਖੇਤੀ ਤਿੰਨ ਹਜਾਰ ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੱਕ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਹੈ। ਯੂਰਪ ਦੇ ਸੀਤਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਉਗਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਹੈ। ਇਸਦੇ ਲਈ ਭੁਰਭੁਰੀ ਦੁਮਟ ਮਿੱਟੀ ਸਰਵੋੱਤਮ ਹੈ , ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਕਾਲੀ ਚੀਕਣੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਹਨ। ਇਸਨੂੰ ਲਈ ਗੋਬਰ ਪੱਤੀ ਦੀ ਕੰਪੋਸਟ ਖਾਦ ਸਰਵੋੱਤਮ ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ । ਹੈ। ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਆਰੀਆਂ ਵਿੱਚ 1 ੧. 25੨੫ ਮੀਟਰ ਵਲੋਂ 2 ੨. 5੫ ਮੀਟਰ ਦੇ ਅੰਤਰ ਉੱਤੇ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਹੈ। ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਜੜਾਂ ਦੀ ਰੋਪਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਲੋਂ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਹੈ। ਸਿੰਚਾਈ ਸਮੇਂ ਮਰੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਨਵੇਂ ਬੂਟੇ ਲਗਾ ਦੇਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਹਨ। ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਛੰਗਾਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋਈ ਹੈ । ਹੈ। ਬੂਟੇ ਰੋਪਣ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਾਲ ਤੋਂ ਫੁਲ ਲਗਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ । ਹਨ। ਇਸ ਬੂਟੇ ਦੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਹੈ । ਹੈ।▼▲2 . ਜੈ . ਔਰਿਕੁਲੇਟਮ ਵਾਹਲ ( J . auriculatum Vahl ) ਅਰਥਾਤ ਜੂਹੀ ।
▲3 . ਜੈ . ਸੰਬਕ ( ਲਿੰਨ . ) ਐਟ . ( J . sambac ( Linn . ) ) ਅਰਥਾਤ ਮੋਗਰਾ , ਵਨਮਲਿਕਾ ।
ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਇੱਤਰ ਕੱਢਕੇ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।ਹੈ। ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਤੇਲ ਵੀ ਇੱਕ ਵਿਵਸਾਇਕ ਉਤਪਾਦ ਹੈ , ਜੋ ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਕਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।ਹੈ। ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਰਸ ਪੀਣ ਨਾਲ ਵਾਤ ਅਤੇ ਬਲਗ਼ਮ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਆਰਾਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।ਹੈ। ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਚੁੱਸਤ - ਦਰੁਸਤ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ।ਹੈ। ਆਰਥਕ ਨਜ਼ਰ ਤੋਂ ਇਸਦਾ ਪੇਸ਼ਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।ਹੈ।▼
▲4 . ਜੈ . ਅਰਬੋਰੇਸੇਂਸ ਰੋਕਸ ਬ . ਉ ਜੈ . ਰਾਕਸਬਰਘਿਆਨਮ ਵਾੱਲ . ( J . Arborescens Roxb . syn . J . roxburghianum Wall . ) ਅਰਥਾਤ ਬੇਲਾ ।
▲ਹਿਮਾਲਾ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਇਸ ਬੂਟੇ ਲਈ ਗਰਮ ਅਤੇ ਸਮਸ਼ੀਤੋਸ਼ਣ ਦੋਨਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਉਪਯੁਕਤ ਹੈ । ਸੁੱਕੇ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਇਹ ਬੂਟੇ ਜਿੰਦਾ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਖੇਤੀ ਤਿੰਨ ਹਜਾਰ ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੱਕ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਯੂਰਪ ਦੇ ਸੀਤਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਉਗਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਲਈ ਭੁਰਭੁਰੀ ਦੁਮਟ ਮਿੱਟੀ ਸਰਵੋੱਤਮ ਹੈ , ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਕਾਲੀ ਚੀਕਣੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਸਨੂੰ ਲਈ ਗੋਬਰ ਪੱਤੀ ਦੀ ਕੰਪੋਸਟ ਖਾਦ ਸਰਵੋੱਤਮ ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ । ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਆਰੀਆਂ ਵਿੱਚ 1 . 25 ਮੀਟਰ ਵਲੋਂ 2 . 5 ਮੀਟਰ ਦੇ ਅੰਤਰ ਉੱਤੇ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਜੜਾਂ ਦੀ ਰੋਪਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਲੋਂ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸਿੰਚਾਈ ਸਮੇਂ ਮਰੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਨਵੇਂ ਬੂਟੇ ਲਗਾ ਦੇਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਛੰਗਾਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋਈ ਹੈ । ਬੂਟੇ ਰੋਪਣ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਾਲ ਤੋਂ ਫੁਲ ਲਗਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਬੂਟੇ ਦੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਹੈ ।
▲ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਇੱਤਰ ਕੱਢਕੇ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਤੇਲ ਵੀ ਇੱਕ ਵਿਵਸਾਇਕ ਉਤਪਾਦ ਹੈ , ਜੋ ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਕਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਰਸ ਪੀਣ ਨਾਲ ਵਾਤ ਅਤੇ ਬਲਗ਼ਮ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਆਰਾਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਚੁੱਸਤ - ਦਰੁਸਤ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਰੱਖਦੀ ਹੈ । ਆਰਥਕ ਨਜ਼ਰ ਤੋਂ ਇਸਦਾ ਪੇਸ਼ਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
[[ar:ياسمين]]
| 