ਆਗਰਾ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

ਆਗਰਾ [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦਾ ਇੱਕ ਜ਼ਿਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਤਹਸੀਲ ਹੈ । [[ਤਾਜਮਹਲ ਆਗਰਾ]] ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ [[ਜਮੁਨਾ]] [[ਨਦੀ]] ਦੇ ਕੰਡੇਕੰਢੇ ਬਸਿਆ ਹੈ । ਆਗਰਾ ੨੭ . ੧੮° ਜਵਾਬ ੭੮ . ੦੨° ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਜਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਤਟ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਸਮੁੰਦਰ - ਤਲ ਵਲੋਂਤੋਂ ਇਸਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ ਕਰੀਬ ੧੭੧ ਮੀਟਰ ( ੫੬੧ ਫੀਟ ) ਹੈ । ਇਹਇਹਦੇ ਜਵਾਬਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਮਥੁਰਾ , ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਧੌਲਪੁਰ , ਪੂਰਵਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਫਿਰੋਜਾਬਾਦ , ਸ਼ਿਕੋਹਾਬਾਦ , ਦਕਸ਼ਿਣਪੂਰਵਦੱਖਣਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਫਤੇਹਾਬਾਦ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਭਰਤਪੁਰ ਵਲੋਂਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਆਗਰਾ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਤੀਜਾ ਸਭਤੋਂਸਭ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ । <br />

ਆਗਰਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਨਗਰ ਹੈ , ਜਿਸਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਇਹਇਹਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਸਮੇਟੇ ਹੋਏ ਹੈਹਨ । ਉਂਜ ਤਾਂ ਆਗਰਾ ਦਾ ਇਤਹਾਸ ਮੁੱਖ ਰੂਪਤੌਰ ਵਲੋਂਤੇ ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਵਲੋਂਤੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਇਸਦਾ ਸੰਬੰਧ ਮਹਿਰਸ਼ਿਮਹਿਰਿਸ਼ੀ ਅੰਗਿਰਾ ਨਾਲ ਹੈ ਜੋ ੧੦੦੦ ਵਰਸ਼ ਇਸਾਈਸਾ ਪੂਰਵ ਹੋਏ ਸਨ । [[ਇਤਹਾਸ]] ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਜਿਕਰ ਆਗਰਾ ਦਾ [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਲੋਂਤੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਦੋਂ ਇਸਨੂੰ ਅਗਰਬਾਣ ਜਾਂ ਅਗਰਵਨ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਨਗਰ ਆਇਗਰਹ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਤੌਲਮੀ ਪਹਿਲਾ ਗਿਆਤ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹੇ ਇਸਨੂੰ ਆਗਰਾ ਨਾਮ ਵਲੋਂਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ । <br />

ਆਗਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਦੀ ਨੇ ਸੰਨ 1506 ਈ . ਵਿੱਚ ਬਸਾਇਆ ਸੀ । ਆਗਰਾ ਮੁਗਲ ਸਾੰਮ੍ਰਿਾਜੈਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਚਹੇਤੀ ਜਗ੍ਹਾ ਸੀ । ਆਗਰਾ 1526੧੫੨੬ ਵਲੋਂਤੋਂ 1658੧੬੫੮ ਤੱਕ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਿਹਾ । ਅੱਜ ਵੀ ਆਗਰਾ ਮੁਗਲਕਾਲੀਨ ਇਮਾਰਤਾਂ ਜਿਵੇਂ - ਤਾਜ ਮਹਲ , ਲਾਲ ਕਿਲਾ , ਫਤੇਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਆਦਿ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਵਲੋਂਨਾਲ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੈਰ - ਥਾਂ ਹੈਸੈਰਗਾਹਹੈ । ਇਹ ਤਿੰਨਾਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਯੂਨੇਸਕੋ ਸੰਸਾਰ ਅਮਾਨਤ ਥਾਂ ਦੀ ਸੁਚੀਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਬਾਬਰ ( ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਜਨਕ ) ਨੇ ਇੱਥੇ ਚੁਕੋਰ ( ਆਇਤਾਕਾਰ ਅਤੇ ਵਰਗਾਕਾਰ ) ਬਾਗ਼ਾਂ ਦਾ ਉਸਾਰੀਨਿਰਮਾਣ ਕਰਾਇਆ । <br />

ਸੰਨ ੨੦੦੧ ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ , ਆਗਰਾ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ੧ , ੨੫੯ , ੯੭੯ ਹੈ । ਆਗਰਾ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦਾ ੫੩ % ਪੁਰਖ ਅਤੇ ੪੭ % ਔਰਤਾਂ ਹਨ । ਇੱਥੇ ਦੀ ਔਸਤ ਸਾਕਸ਼ਰਤਾਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ੬੫ % ਹੈ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ੭੬ % ਪੁਰਖ ਅਤੇ ੫੩ % ਔਰਤਾਂ ਸਾਕਸ਼ਰਸਾਖਰ ਹਨ । ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਔਸਤ ੫੯ . ੫ % ਵਲੋਂਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੈ । ਆਗਰਾ ਦੀ ੧੧ % ਜਨਸੰਖਿਆ ੬ ਸਾਲ ਵਲੋਂਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਦੇ ਬੱਚੀਆਂਬੱਚਿਆਂ ਕੀਤੀਦੀ ਹੈ । <br />

ਆਗਰੇ ਦਾ ਤਾਜਮਹਲ , ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਪਿਆਰਾਪਿਆਰੀ ਬੇਗਮ ਮੁਮਤਾਜ ਮਹਲ ਦਾ ਮਕਬਰਾ , ਸੰਸਾਰ ਦੀਦੀਆਂ ਸਭ ਸਭਤੋਂਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਲੋਂ ਇੱਕ ਹੈ । ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਨਵੇਂ ੭ ਅਜੂਬੀਆਂਅਜੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਆਗਰਾ ਦੀ ਤਿੰਨ ਸੰਸਾਰ ਸਾਂਸਕਰਤੀਕਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਧਰੋਹਰੋਂਧਰੋਹਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਲੋਂਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ । ਹੋਰ ਦੋ ਧਰੋਹਰੇਂ ਆਗਰਾਧਰੋਹਰਾਂਆਗਰਾ ਕਿਲਾ ਅਤੇ ਫਤੇਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਹੈਹਨ । <br />

ਇਸਦਾ 1653ਨਿਰਮਾਣ1653 ਵਿੱਚ ਉਸਾਰੀ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਹ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬੇਗਮ ਮੁਮਤਾਜ ਮਹਲ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ । ਪੂਰੇ ਚਿੱਟਾ ਸੰਗ-ਮਰਮਰ ਵਿੱਚ ਤਰਾਸ਼ਾਤਰਾਸ਼ਿਆ ਹੋਇਆ , ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਵੀ ਅਤਿ ਉੱਤਮ ਕਿਰਿਆਸਿਰਜਣਾ ਹੈ । ਪੂਰਾਪੂਰਨ ਸਮਮਿਤੀਏਸਮਮਿਤੀ ਸਮਾਰਕ ਦੇ ਬਨਣ ਵਿੱਚ ਬਾਈ ਸਾਲ ਲੱਗੇ ( 1630੧੬੩੦ - 1652੧੬੫੨ ) , ਅਤੇ ਵੀਹ ਹਜਾਰ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦੀ ਅਥਕ ਮਿਹਨਤ ਵੀ । ਇਹ ਮੁਗਲ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਚਾਰ ਬਾਗ ਦੇ ਨਾਲ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਫਾਰਸੀ ਵਾਸਤੁਕਾਰ ਉਸਤਾਦ ਈਸਾ ਖਾਂ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਜਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਡੇਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ । ਇਸਨੂੰ ਮ੍ਰਗਤ੍ਰਸ਼ਣਾ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਗਰੇ ਦੇ ਕਿਲੇ ਵਲੋਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾਸਕਤਾਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ , ਜਿੱਥੋਂ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਤਮ ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ , ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੁਆਰਾ ਕੈਦ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਵੇਖਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਇਹ ਸਮਮਿਤੀ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਨਮੂਨਾ ਹੈ , ਜੋ ਕਿ ਕੁੱਝ ਦੂਰੀ ਵਲੋਂਤੋਂ ਦੇਖਣ ਉੱਤੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਤੈਰਦਾ ਹੋਇਆ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਦਵਾਰ ਉੱਤੇ ਕੁਰਆਨ ਦੀਆਂ ਆਇਤਾਂ ਖੁਦੀਖੁਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ । ਉਸਦੇ ਉੱਤੇ ਸਬੱਬ ਛੋਟੇ ਗੁੰਬਦ ਹਨ , ਜੋ ਕਿ ਇਸਦੇ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ । ਤਾਜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲਾਲਬਲੁਆ ਪੱਥਰ ਦੇ ਚਬੂਤਰੇ ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਚਿੱਟਾ ਸੰਗ-ਮਰਮਰ ਦੇ ਚਬੂਤਰੇ ਉੱਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਤਾਜ ਦੀ ਸਬਤੋਂਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸੁੰਦਰਤਾ , ਇਸਦੇ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਉੱਚੇ ਮਹਾਨ ਗੁੰਬਦ ਵਿੱਚ ਵੱਸੀ ਹੈ । ਇਹ 60 ਫੀਟਫੁਟ ਵਿਆਸ ਦਾ , 80 ਫੀਟਫੁਟ ਉੱਚਾ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਹੇਠਾਂ ਹੀ ਮੁਮਤਾਜ ਦੀ ਕਬਰ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਵੀ ਕਬਰ ਹੈ । ਅੰਦਰੂਨੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਤਨਾਂ ਅਤੇ ਵਡਮੁੱਲਾ ਪੱਥਰਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜ ਹੈ । ਖੁੱਲਣ ਦਾ ਸਮਾਂ : ੬ ਪ੍ਰਭਾਤ ਵਲੋਂਤੋਂ ੭ : ੩੦ ਸਾਂਇਸ਼ਾਮ : ( ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਬੰਦ ) <br />

ਆਗਰਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਸਾਰ ਅਮਾਨਤ ਥਾਂ ਹੈ ਆਗਰਾ ਦਾ ਕਿਲਾ । ਇਹ ਆਗਰਾ ਦਾਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਧਾਨਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਸਾਰੀ ਹੈ , ਜੋ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਰਸਿਰ ਚੁੱਕੇਚੁੱਕੀ ਖਡ਼ਾਖੜੀ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਕਦੇ ਕਭਾਰ ਲਾਲ ਕਿਲਾ ਭਿਭੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ 1565 ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਕਿਲੇ ਦਾ ਪੁਨਰੋੱਧਾਰ ਲਾਲ ਰੇਤਲਾਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਵਲੋਂਨਾਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ , ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਕਿਲੇ ਵਲੋਂਤੋਂ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਬਦਲਿਆ ਗਿਆ । ਇੱਥੇ ਸੰਗ-ਮਰਮਰ ਅਤੇ ਪੀਟਰਾ ਡਿਊਰਾ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਦਾ ਕਮਹੀਨ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਕਿਲੇ ਦੀਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੋਤੀ ਮਸਜਦ , ਦੀਵਾਨ - ਏ - ਆਮ , ਦੀਵਾਨ - ਏ - ਖਾਸ , ਜਹਾਂਗੀਰ ਮਹਲ , ਖਾਸ ਮਹਲ , ਸਿਰਸੀਸ ਮਹਲ ਅਤੇ ਮੁਸੰਮਨ ਗੁੰਬਦ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । <br />

ਮਹਾਨ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਨੇ ਇਸਨੂੰ 1565 ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ , ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪੋਤਾਪੋਤੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਉਸਾਰੀ ਕਾਰਜ ਵੱਧਦੇਚੱਲਦੇ ਰਹੇ । ਇਸ ਕਿਲੇ ਦੇ ਨਿਸ਼ਿੱਧਵਰਜਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਲੁੱਕਾਲੁੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸਵਰਗ ਵਰਗਾ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਇਹ ਕਿਲਾ ਅਰਧ - ਚੰਦਰਾਕਾਰ ਹੈ , ਜੋ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਚਪਟਾ ਹੈ , ਕੋਲ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਦੀਵਾਰ ਨਦੀ ਦੇ ਵੱਲ ਵਾਲੀ ਹੈ । ਇਸਦੀ ਪੂਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮੰਡਲ ਹੈ 2 . 4 ਕਿੱਲੋ ਮੀਟਰ , ਜੋ ਦੋਹਰੇ ਪਰਕੋਟੇ ਵਾਲੀ ਕਿਲੇਨੁਮਾ ਚਹਾਰਦੀਵਾਰੀਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਵਲੋਂਨਾਲ ਘਿਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੀਵਾਰ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਅੰਤਰਾਲੋਂਅੰਤਰਾਲਾਂ ਉੱਤੇ ਬੁਰਜੀਆਂ ਹਨ , ਜਿਨਪਰਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਛਤਰੀਆਂ ਬਣੀਬਣੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਦੀਵਾਰ ਨੂੰ ਓਏਕਇੱਕ 9 ਨੀਟਰਮੀਟਰ ਚੌੜੀ ਅਤੇ 10 ਮੀਟਰ ਡੂੰਘਾਡੂੰਘੀ ਖਾਈ ਘੇਰੇਨੇ ਹੋਏਘੇਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । <br />

ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਇੱਥੇ 1666 ਵਿੱਚ ਪੁਰੰਦਰ ਸੁਲਾਹ ਹੇਤੁ ਆਏ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੜਿਬੜੀ ਮੂਰਤੀ ਇੱਥੇ ਸਥਾਪਤ ਹੈ । ਇਹ ਕਿਲਾ ਮੁਗਲ ਰਾਜਗੀਰੀ ਕਲਾ ਦਾ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਦਿਸਦਾ ਹੈ , ਕਿਵੇਂ ਜਵਾਬਉੱਤਰ ਭਾਰਤੀ ਦੁਰਗ ਸ਼ੈਲੀ ਦੱਖਣ ਵਲੋਂਤੋਂ ਨਿਵੇਕਲਾਨਿਵੇਕਲੀ ਸੀ । ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਦੁਰਗ ਹਨ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਾਰਾਬਹੁਤੇ ਸਾਗਰ ਤਟ ਉੱਤੇ ਹਨ । <br />

ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਨੇ ਫਤੇਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਬਸਾਈ , ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਉੱਥੇ ਮੁੰਤਕਿਲ ਕੀਤੀ । ਇਹ ਆਗਰਾ ਵਲੋਂ 35 ਕਿ . ਮੀ . ਦੂਰ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਬਨਵਾਈਂਬਣਵਾਈਆਂ । ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਚਲਦੇ , ਵਾਪਸ ਆਗਰਾ ਪਰਤੇ । ਇੱਥੇ ਭਿਵੀ ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜਾ , ਇੱਕ ਸੰਸਾਰ ਅਮਾਨਤ ਥਾਂ ਹੈ । ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜਾ ਜਾਂ ਉਦਾੱਤ ਪਰਵੇਸ਼ ਦਵਾਰ ਮਹਾਨ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ , ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜਾ 52 ਕਦਮ ਵਲੋਂ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਹੈ . ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜਾ 53 . 63 ਮੀਟਰ ਉੱਚੇ ਅਤੇ 35 ਮੀਟਰ ਚੌਡ਼ਾਚੌੜਾ ਹੈ . ਇਹ ਲਾਲ ਅਤੇ ਸ਼ੌਕੀਨਚਮਕੀਲੇ ਰੇਤਲਾਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਵਲੋਂਨਾਲ ਬਣਾਬਣਿਆ ਹੈ , ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਕਾਲੇ ਅਤੇ ਸਫੇਦ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੁਆਰਾ ਸਜਾਇਆ .ਸਜਾਇਆ। ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਅਕਬਰ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸੱਮਝਸਮਝ ਦਾ ਦਾਇਰਾਘੇਰਾ ਦਰਸ਼ਾਂਦਾ ਹੈ । <br />

ਸੰਮ੍ਰਿਾਗਿਅੀ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੇ ਏਤਮਾਦੁੱਦੌਲਾ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ । ਇਹ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਘਿਆਸਗਿਆਸ - ਉਦ - ਦੀਨ ਬੇਗ , ਜੋ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਸਨ , ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਦੇ ਹੋਰ ਮਕਬਰੀਆਂਮਕਬਰਿਆਂ ਵਲੋਂਦੇ ਟਾਕਰੇ ਤੇ ਛੋਟਾ ਹੋਣ ਵਲੋਂਕਰਕੇ , ਇਸਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਸ਼ਰੰਗਾਰਦਾਨਸ਼ਿੰਗਾਰਦਾਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਦੇ ਬਾਗ , ਪੀਟਰਾ ਡਿਊਰਾ ਪੱਚੀਕਰੀ , ਅਤੇ ਕਈ ਘਟਕ ਤਾਜਮਹਲ ਵਲੋਂਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹੋਏ ਹਨ । <br />

ਚੀਨੀ ਦਾ ਰੋਜਾ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਮੰਤਰੀ , ਅੱਲਾਮਾ ਅਫਜਲ ਖਾਨ ਸ਼ਕਰਉੱਲਾ ਸ਼ਿਰਾਜ , ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਾਰਸੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਵਾਲੇ ਚਮਕੀਲੇ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਗੁੰਬਦ ਲਈ ਦਰਸ਼ਨੀਕਦਰਸ਼ਨੀ ਹੈ । <br />

ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭਤੋਂਸਭ ਪੁਰਾਨਾਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਮੁਗ਼ਲ ਫੁਲਵਾੜੀ , ਰਾਮਬਾਗ , ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਾਸਕ ਬਾਬਰ ਨੇ ਸੰਨ ੧੫੨੮ ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ । ਇਹ ਫੁਲਵਾੜੀ ਤਾਜਮਹਲ ਵਲੋਂਤੋਂ ੨ . ੩੪ ਕਿਮੀ . ਦੂਰ ਜਵਾਬਉਤਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ । <br />

=== ਸੋਆਮੀਸਵਾਮੀ ਬਾਗ ===

ਸਵਾਮੀਬਾਗਸਵਾਮੀ ਬਾਗ ਸਮਾਧੀ ਹੁਜੂਰ ਸਵਾਮੀ ਮਹਾਰਾਜ ( ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵ ਦਯਾਲ ਸਿੰਘ ਸੇਠ ) ਦਾ ਸਮਾਰਕ / ਸਮਾਧੀ ਹੈ । ਇਹ ਨਗਰ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੈ , ਜਿਸੇ ਸਵਾਮੀ ਬਾਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਰਾਧਾਸਵਾਮੀ ਮਤ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਲਈ ਪਵਿਤਰ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਉਸਾਰੀਨਿਰਮਾਣ 1908੧੯੦੮ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ , ਅਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ , ਕਿ ਇਹ ਕਦੇ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਸਵਿੱਚਇਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚਿੱਟਾ ਸੰਗ-ਮਰਮਰ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਨਾਲ ਹੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਬੇਲਬੂਟੋਂਬੇਲਬੂਟਿਆਂ ਲਈ ਰੰਗੀਨ ਸੰਗ-ਮਰਮਰ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਰੰਗੀਨ ਪੱਥਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਬੇਲ ਬੂਟੇ ਇੱਕਦਮ ਜੀਵੰਤ ਲੱਗਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਭਾਰਤ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਦਿਖਦੇ ਹੈ । ਪੂਣਪੂਰਣ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਇਸ ਸਮਾਧੀ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਨੱਕਾਸ਼ੀਕ੍ਰਿਤ ਗੁੰਬਦ ਸਿਖਰ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਹਾਦਵਾਰ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਸਨੂੰ ਕਦੇ ਕਭਾਰ ਦੂਜਾ ਤਾਜ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । <br />

ਆਗਰਾ ਕਿਲਾਕਿਲੇ ਤੋਂ ਵਲੋਂ ਸਿਰਫ ੧੩ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ , ਸਿਕੰਦਰਾ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਹੈ । ਇਹ ਮਕਬਰਾ ਉਸਦੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਦੀ ਪੂਰਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੁੰਦਰ ਵ੍ਰੱਤਖੰਡ ਦੇ ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ , ਲਾਲ ਰੇਤਲਾਰੇਤਲੇ - ਪੱਥਰ ਵਲੋਂਨਾਲ ਨਿਰਮਿਤ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮਕਬਰਾ ਹਰੇਹਰੀ ਭਰੇਭਰੀ ਫੁਲਵਾੜੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਅਕਬਰ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣੇ ਮਕਬਰੇ ਦੀ ਰੁਪਰੇਖਾ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਦਾ ਚੋਣ ਵੀ ਉਸਨੇ ਆਪ ਹੀ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਆਪਣੇ ਜੀਵਨਕਾਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣੇ ਮਕਬਰੇ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਨਾਕਰਵਾਉਣਾ ਇੱਕ ਤੁਰਕੀ ਪ੍ਰਥਾ ਸੀ , ਜਿਸਦਾ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਧਰਮ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ । ਅਕਬਰ ਦੇ ਪੁੱਤਪੁੱਤਰ ਜਹਾਂਗੀऱਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਇਸ ਮਕਬਰੇ ਦਾ ਉਸਾਰੀਨਿਰਮਾਣ ਕਾਰਜ ੧੬੧੩ ਵਿੱਚ ਸੰਪੰਨ ਕਰਾਇਆ । <br />

=== ਮਰਿਅਮਮਰੀਅਮ ਮਕਬਰਾ ===

ਮਰਿਅਮਮਰੀਅਮ ਮਕਬਰਾ , ਅਕਬਰ ਦੀ ਈਸਾਈ ਬੇਗ਼ਮ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਹੈ , ਜੋ ਆਗਰਾ ਅਤੇ ਸਿਕੰਦਰੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚਵਿੱਚਕਾਰ ਹੈ । <br />

ਮੇਹਤਾਬ ਬਾਗ , ਜਮੁਨਾ ਦੇ ਤਾਜਮਹਲ ਵਲੋਂਤੋਂ ਵਿਪਰੀਤ ਦੂੱਜੇਦੂਜੇ ਕੰਡੇਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਹੈ ।<br />