|
ਗੰਗੋਤਰੀ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦਾ ਉਦਗਗਮਉਦਗਮ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਗੰਗਾਜੀ ਦਾ ਮੰਦਿਰ, ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਵਲੋਂਤੋਂ 3042 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਗੰਗਾ ਦੇ ਸੱਜੇ ਵੱਲ ਦਾ ਪਰਿਵੇਸ਼ ਅਤਿਅੰਤ ਆਕਰਸ਼ਕ ਅਤੇ ਮਨੋਹਰ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ ਵਲੋਂਤੋਂ 100 ਕਿਮੀ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਗੰਗਾ ਮੈੰਆ ਮਾਈ ਦੇ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਗੋਰਖਾ ਕਮਾਂਡਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਥਾਪਿਆਥਾਪਾ ਦੁਆਰਾ 18 ਵੀਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਵਰਤਮਾਨ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਪੁਨਨਿਰਮਾਣਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਰਾਜਘਰਾਨੇ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਮਈ ਵਲੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਮਹਿਨੀਆਂਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪਤਿਤ ਪਾਵਨੀ ਗੰਗਾ ਮੈੰਆ ਮਾਈ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਣਕਰਨ ਲਈ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਰੱਧਾਲੁਸ਼ਰਧਾਲੂ ਤੀਰਥਯਾਤਰੀ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਹੈ।ਹਨ । ਯਮੁਨੋਤਰੀ ਦੀ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੰਗੋਤਰੀ ਦਾ ਪਤਿਤ ਪਾਵਨ ਮੰਦਿਰ ਵੀ ਅਕਸ਼ਯ ਤ੍ਰਤੀਆ ਦੇ ਪਾਵਨ ਪਰਵ ਉੱਤੇ ਖੁਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿਵਾਲੀ ਦੇ ਦਿਨ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਕਪਾਟ ਬੰਦ ਹੁੰਦੇ ਹੈ।ਹਨ ।
==ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੰਦਰਭ==
{{ਮੁੱਖ ਲੇਖ | ਗੰਗੋਤਰੀ ਦਾ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਸੰਦਰਭ}}
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਥਾਓਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭਗਵਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਰਘੁਕੁਲ ਦੇ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਰਾਜਾ ਭਗੀਰਥ ਨੇ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਪਵਿਤਰ ਸ਼ਿਲਾਖੰਡ ਉੱਤੇ ਬੈਠਕੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ੰਕਰ ਦੀ ਪ੍ਰਚੰਡ ਤਪਸਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਪਵਿਤਰ ਸ਼ਿਲਾਖੰਡ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੀ 18 ਵੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਉਸਾਰੀਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਅਜਿਹੀ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਵੀ ਗੰਗਾ ਨੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਧਰਤੀ ਦਾ ਛੋਹ ਕੀਤਾ। ਅਜਿਹੀ ਵੀ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਵੀ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਆਪਣੇ ਪਰਿਜਨੋਪਰਿਜਨਾਂ ਦੀ ਆਤਮਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਨਿਮਿਤ ਇਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਆਕੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਦੇਵ ਯੱਗ ਦਾ ਅਨੁਸ਼ਠਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਪਵਿਤਰ ਅਤੇ ਉਤਕ੍ਰਿਸ਼ਠ ਮੰਦਿਰ ਸਫੇਦ ਗਰੇਨਾਇਟਗਰੇਨਾਈਟ ਦੇ ਚਮਕਦਾਰ 20 ਫੀਟ ਉੱਚੇ ਪੱਥਰਾਂ ਵਲੋਂਨਾਲ ਨਿਰਮਿਤ ਹੈ। ਦਰਸ਼ਕ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਸ਼ੁਚਿਤਾ ਵੇਖਕੇ ਸੰਮੋਹਿਤ ਹੋਏ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀ ਰਹਿੰਦੇ।
ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨੈਸਰਗਿਕ ਚੱਟਾਨ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਜਲਮਗਨ ਹੈ। ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਨੋਹਾਰਮਨੋਹਰ ਅਤੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਹੈ। ਇਸਦੇਇਸਨੂੰ ਦੇਖਣ ਵਲੋਂਨਾਲ ਦੈਵੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤੱਖ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦੀਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਆੱਖਾਨੋਆੱਖਾਣਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਇਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਜਟਾਓਜਟਾਂ ਨੂੰ ਫੈਲਿਆਫੈਲਾ ਕਰ ਬੈਠ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੰਗਾ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਪਣੀਆਂ ਘੁੰਘਰਾਲੀਘੁੰਘਰਾਲੀਆਂ ਜਟਾਓਜਟਾਂ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ੀਤਕਾਲ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਗੰਗਾ ਦਾ ਪੱਧਰ ਕਾਫ਼ੀ ਜਿਆਦਾ ਹੇਠਾਂ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੱਦ ਉਸ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਹੀ ਉਕਤ ਪਵਿਤਰ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੁੰਦੇ ਹੈ।ਹਨ।
==ਇਤਹਾਸ==
ਗੰਗੋਤਰੀ ਸ਼ਹਿਰ ਹੌਲੀ - ਹੌਲੀ ਉਸ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਈਦਇਰਦ - ਗਿਰਦ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ ਜਿਸਦਾ ਇਤਹਾਸ 700 ਸਾਲ ਪੁਰਾਨਾਪੁਰਾਣਾ ਹੈ ਹਨ, ਇਸਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਅਨਜਾਨੇ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਵਲੋਂਤੋਂ ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਹਿਦੁਵਾਂਲਈਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਆਤਮਕ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਸ਼ਰੋਤ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਚਾਰਧਾਮੋਂਚਾਰਧਾਮਾਂ ਦੀ ਤੀਰਥਯਾਤਰਾ ਪੈਦਲ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਇਸਦੀ ਚੜਾਈ ਦੁਰਗਮ ਸੀ ਇਸਲਿਏਇਸ ਲਈ ਸਾਲ 1980 ਦੇ ਦਸ਼ਕ ਵਿੱਚ ਗੰਗੋਤਰੀ ਦੀ ਸੜਕ ਬਣੀ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਦਰੁਤ ਰਫ਼ਤਾਰ ਵਲੋਂਨਾਲ ਹੋਇਆ।
ਗੰਗੋਤਰੀ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਇਤਹਾਸ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂਅਨਿੱਖੜਵੇਂ ਰੂਪਤੌਰ ਵਲੋਂਤੇ ਜੁੜਿਆ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਮੰਦਿਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਗੰਗਾ ਸ਼ਿਲਾ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਇੱਕ ਰੰਗ ਮੰਚ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਯਾਤਰਾ ਮੌਸਮ ਦੇ ਤਿੰਨ - ਚਾਰ ਮਹੀਨੀਆਂਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਦੇਵੀ -ਦੇਤਾਵਾਂਦੀਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਰੱਖੀਰੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਜਾਂਦੀਆਂ ਸੀਸੀ। ਇਸਇਨ੍ਹਾਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇਵੱਖ ਵੱਖ ਮੰਦਿਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਿਆਮ ਪ੍ਰਯਾਗ, ਗੰਗਾ ਪ੍ਰਯਾਗ, ਧਰਾਲੀ ਅਤੇ ਮੁਖਬਾ ਆਦਿ ਪਿੰਡਾਂ ਵਲੋਂਤੋਂ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯਾਤਰਾ ਮੌਸਮ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਤਿਆਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਗੜਵਾਲ ਦੇ ਗੁਰਖਾ ਸੇਨਾਪਤੀ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਥਾਪਿਆ ਨੇ 18ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਗੰਗੋਤਰੀ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਰਾਜਾ ਭਾਗੀਰਥ ਨੇ ਤਪ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਬੰਧ ਲਈ ਸੇਨਾਪਤੀ ਥਾਪਿਆ ਨੇ ਮੁਖਬਾ ਗੰਗੋਤਰੀ ਪਿੰਡਾਂ ਵਲੋਂ ਪੰਡੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਇਸਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਟਕਨੌਰ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਹੀ ਗੰਗੋਤਰੀ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਸਨ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਮਾਧੋ ਸਿੰਘ ਦੂਸਰਾ ਨੇ 20ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਮਰੰਮਤ ਕਰਵਾਈ।
ਈ . ਟੀ . ਏਟਕਿੰਸ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ਹਿਮਾਲਇਨ ਗਜੇਟਿਅਰ ( ਵੋਲਿਉਮ III ਭਾਗ I, ਸਾਲ 1882 ) ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੇ ਟਕਨੌਰ ਸ਼ਾਸਣਕਾਲ ਵਿੱਚ ਗੰਗੋਤਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਇਕਾਈ ਪੱਟੀ ਅਤੇ ਪਰਗਨੇ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਸੀ। ਉਹ ਉਸੀ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅੱਜ ਹੈ। ਏਟਕਿੰਸ ਅੱਗੇ ਦੱਸਦੇ ਹੈ ਕਿ ਮੰਦਿਰ ਪਰਿਵੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਬਾਹਮਣ ( ਪੁਜਾਰੀ ) ਲਈ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਘਰ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਤੀਰਥਯਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਛਾਂਦਾਰ ਢਾਂਚਾ ਸੀ।
==ਮਕਾਮੀ ਲੋਕ==
{{ਮੁੱਖ ਲੇਖ | ਗੰਗੋਤਰੀ ਦੀ ਸਭਿਅਤਾ}}
* ਵੇਸ਼ - ਸ਼ਿੰਗਾਰ - ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਲੋਂਤੋਂ ਜੁਲਾਈ ਤੱਕ ਹਲਕੇ ਊਨੀ ਬਸਤਰ ਅਤੇ ਸਿਤੰਬਰ ਵਲੋਂਤੋਂ ਨਵੰਬਰ ਤੱਕ ਭਾਰੀ ਊਨੀ ਬਸਤਰ
* ਤੀਰਥ - ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਸਮਾਂ - ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਲੋਂਤੋਂ ਨਵੰਬਰ ਤੱਕ
* ਭਾਸ਼ਾ - ਹਿੰਦੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਗਢਵਾਲੀ।ਗੜ੍ਹਵਾਲੀ।
* ਘਰ - ਗੰਗੋਤਰੀ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ ਰਸਤਾ ਵਿੱਚ ਕੁਲ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਜੀਏਮਵੀਏਨ ਪਾਂਧੀ ਅਰਾਮ ਘਰ, ਨਿਜੀ ਅਰਾਮ ਘਰ ਅਤੇ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾਏਂਧਰਮਸ਼ਾਲਾਵਾਂ
[[bn:গঙ্গোত্রী]]
| 