ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

ਸਿੰਧ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਦਾ ਸਭਤੋਂਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ [[ਦਰਿਆ]] ਹੈ। ਤੀੱਬਤ ਦੇ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਉਮਰ-ਦਾ-ਬਾਬ ਨਾਮਕ ਜਲਧਾਰਾ ਸਿੰਧੁ ਦਰਿਆ ਦਾ ਉਦਗਮ ਥਾਂ ਹੈ। ਇਸ ਦਰਿਆ ਦੀ ਲੰਮਾਈ ਅਕਸਰ 2880 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਇਹ ਦਰਿਆ ਤੀੱਬਤ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਨੰਗਾ ਪਹਾੜ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਗ ਵਲੋਂ ਘੁੰਮ ਕਰ ਇਹ ਦੱਖਣ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਲੋਂ ਗੁਜਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਜਾਕੇ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਰਿਆ ਦਾ ਜਿਆਦਾਤਰ ਅੰਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਿੰਧ ਦੀ ਪੰਜ ਉਪਦਰਿਆਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ : ਵਿਤਸਤਾ, ਚੰਦਰਭਾਗਾ, ਈਰਾਵਤੀ, ਵਿਆਸ ਦਰਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਤਦਰੁ। ਇਲਮਾਂ ਸ਼ਤਦਰੁ ਸਭਤੋਂ ਵੱਡੀ ਉਪਦਰਿਆ ਹੈ। ਸ਼ਤਦਰੁ ਦਰਿਆ ਉੱਤੇ ਬਣੀ ਭਾਣਜਾ-ਨਾਂਗਲ ਬੰਨ੍ਹ ਦੇ ਦੁਆਰੇ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਵਿੱਦੁਤ ਪਰਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਵਲੋਂ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ-ਬਾੜੀ ਨੇ ਉੱਥੇ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਹੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਵਿਤਸਤਾ (ਝੇਲਮ) ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਡੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸ਼ੀਰੀਨਗਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਸਿੰਧ (Indus) ਦਰਿਆ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਿੰਨ ਵੱਡੀ ਦਰਿਆਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਬ੍ਰਹਦ ਹਿਮਾਲਾ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਵਲੋਂ 62।5 ਮੀਲ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸੇਗੇਖਬਬ (Senggekhabab) ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਉਦਗਮ ਵਲੋਂ ਨਿਕਲਕੇ ਤੀੱਬਤੀ ਪਠਾਰ ਦੀ ਚੌੜੀ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋਕੇ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਪਾਰਕਰ, ਦੱਖਣ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਸਿੰਚਿਤ ਭੂਭਾਗ ਵਿੱਚ ਵਗਦੀ ਹੋਈ, ਕਰਾਂਚੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਪੂਰੀ ਲੰਮਾਈ ਲੱਗਭੱਗ 2,000 ਮੀਲ ਹੈ। [[ਬਲਤਿਸਤਾਨ]] (Baltistan) ਵਿੱਚ ਖਾਇਤਾਸ਼ੋ (Khaitassho) ਗਰਾਮ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇਹ ਜਾਸਕਾਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੀ ਹੋਈ 10,000 ਫੁੱਟ ਵਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਡੂੰਘੇ ਮਹਾਖੱਡ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਖੱਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ, ਵਗਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਗਿਲਗਿਟ ਦਰਿਆ ਵਲੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਉੱਤੇ ਇਹ ਵਕਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਦੱਖਣ ਪੱਛਮ ਦੇ ਵੱਲ ਝੁਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਟਕ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜ ਕੇ ਕਾਬਲ ਦਰਿਆ ਵਲੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਵਰਤਮਾਨ ਮੁਹਾਨੇ ਵਲੋਂ 70 ਮੀਲ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਕੱਛ ਦੇ ਰਣ ਵਿੱਚ ਵਿਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਉੱਤੇ ਰਣ ਦੇ ਭਰ ਜਾਣ ਵਲੋਂ ਦਰਿਆ ਦਾ ਮੁਹਾਣਾ ਹੁਣ ਪੱਛਮ ਦੇ ਵੱਲ ਖਿਸਕ ਗਿਆ ਹੈ। ਝੇਲਮ, ਚਿਨਾਵ, ਰਾਵੀ, ਵਿਆਸ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਹਾਇਕ ਦਰਿਆਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਗਿਲਗਿਟ, ਕਾਬਲ, ਸਵਾਤ, ਕੁੱਰਮ, ਟੋਚੀ, ਗੋਮਲ, ਸੰਗਰ ਆਦਿ ਹੋਰ ਸਹਾਇਕ ਦਰਿਆਆਂ ਹਨ। ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਹਿਮ ਦੇ ਖੁਰਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਭਿਆਨਕ ਹੜ੍ਹ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵਰਖਾ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉੱਤੇ ਸਿਤੰਬਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਪੱਧਰ ਨੀਵਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਠੰਡ ਭਰ ਨੀਵਾਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਦੇ ਸੰਗਮ ਦੇ ਕੋਲ ਸਿੰਧ ਦਾ ਪਾਣੀ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਉੱਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਪ੍ਰਿਉਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਨ‌ 1932 ਵਿੱਚ ਸੱਖਰ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਉੱਤੇ ਲਾਇਡ ਬੰਨ੍ਹ ਬਣਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਦੁਆਰਾ 50 ਲੱਖ ਏਕਡ਼ ਭੂਮੀ ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਕਣਕ ਦੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕਪਾਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਨਾਜਾਂ ਦੀ ਵੀ ਖੇਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਢੋਰੋਂ ਲਈ ਚਰਾਗਾਹ ਹਨ। [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ (ਸਿੰਧ)]] ਦੇ ਅੱਗੇ ਦਰਿਆ 300 ਵਰਗ ਮੀਲ ਦਾ ਡੇਲਟਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਗਾਰ ਅਤੇ ਦਰਿਆ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਨੌਸੰਚਾਲਨ ਖਤਰਨਾਕ ਹੈ। ਸਿੰਧੁ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ (੩੩੦੦-੧੭੦੦ ਈ।ਪੂ।) ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਦਰਿਆ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਭਿਅਤਾ ਸੀ।