ਟ੍ਰੇਨ ਟੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ

ਟ੍ਰੇਨ ਟੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਉੱਘੇ ਲੇਖਕ ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾਵਲ ਹੈ ਜੋ 1956 ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ। ਇਹ 1947 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਅਤੇ ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਬਾਰੇ ਹੈ।ਇਹ ਨਾਵਲ ਮੂਲ ਤੌਰ ਤੇ ਉਸ ਅਟੁੱਟ ਲੇਖਕੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਖੀਰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਬਲੀਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਘਟਨਾਕਰਮ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਤੋਂ ਵੇਖੋ ਤਾਂ 1947 ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਚਾਰੇ ਤਰਫ ਲੱਖਾਂ ਬੇਘਰ ਭਟਕਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਹਾਕਾਰ, ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਬੇਹਿਸਾਬ ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਕਤਲਾਮ ਲੇਕਿਨ ਮਜਹਬੀ ਵਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਉਹ ਤੂਫਾਨ ਮਾਨੋ ਮਾਜਰਾ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਦੇਰ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਛੂ ਪਾਇਆ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਛੂਇਆ ਤਾਂ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਨਤੀਜੇ ਨੂੰ ਇਮਾਮਬਖਸ਼ ਦੀ ਧੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਜੱਗੇ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਬਲੀਦਾਨ ਨੇ ਉਲਟ ਦਿੱਤਾ।

ਟ੍ਰੇਨ ਟੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ

ਲੇਖਕ	ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ
ਦੇਸ਼	ਭਾਰਤ
ਭਾਸ਼ਾ	ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਵਿਧਾ	ਇਤਹਾਸਕ ਨਾਵਲ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ	ਚੈਟੋ ਐਂਡ ਵਿੰਡੂਸ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੀ ਮਿਤੀ	1956
ਮੀਡੀਆ ਕਿਸਮ	ਪ੍ਰਿੰਟ
ਸਫ਼ੇ	181
ਆਈ.ਐਸ.ਬੀ.ਐਨ.	0-8371-8226-3

ਹੱਸਦੇ-ਵੱਸਦੇ ਖਾਨਦਾਨ ਵੰਡੇ ਗਏ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦੋਸਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਵਿਛੜ ਗਏ। ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂੱਜੇ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਪਾਸਪੋਰਟ, ਵੀਜ਼ਾ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਥਾਣੇ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੀ ਦਰਕਾਰ ਹੈ।........ 1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਕਸੀਮ ਤੋਂ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸਬਕ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਇੰਨਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਅਤੇ ਇਹ ਖ਼ਵਾਹਿਸ਼ ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਪਮਹਾਦੀਪ ਦੀਆਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਨਸਲਾਂ ਅਤੇ ਧਰਮਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੀਏ।

ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ('ट्रेन टू पाकिस्तान' ने तय की आधी सदी, आरिफ़ वक़ार)

ਰਮਨ ਰਾਜਾ ਨੇ ਇਸੇ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਇਸ ਦਾ ਤਾਮਿਲ ਵਿੱਚ ਉਲਥਾ ਕੀਤਾ।

ਕਥਾਨਕ

ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੇ ਕਥਾਨਕ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਨਾਇਕ ਜਗਤ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਜੱਗਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਰਦਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਫੱਕੜ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਹੈ। ਜੱਗਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਤਥਾਕਥਿਤ ਸੰਸਕਾਰੀ/ਸਭਿਆਚਾਰੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਅਗਰਗਾਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ਉਸਨੂੰ ਡਾਕੂ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਨਵਾਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਵਰਗੀ ਚਤੁਰਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਨਾਵਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪਾਤਰ ਹੈ। ਜੱਗੇ ਦੇ ਉਲਟ ਹੈ ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸਿੱਖ ਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮਾਜ ਦੀ ਅਗੁਵਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ, ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਜੱਗੇ ਦਾ ਪਿੰਡ ਮਨੋ ਮਾਜਰਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਰਗਾ ਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਉਪਮਹਾਦੀਪ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਉੱਤੇ ਨਵੇਂ ਉੱਗੇ ਦੇਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੀਮਾ ਉੱਤੇ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਟੀਕ ਚਿਤਰਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਮਿਲਜੁਲ ਕੇ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਤ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਕੋਈ ਭੇਦਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਸਿੱਖ ਲੋਕ ਵੀ ਮਸਜਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦੁਆ ਮੰਗਣ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਰਾ ਵੀ ਦਿਵਾਲੀ ਜਾਂ ਦਸ਼ਹਿਰਾ ਨੂੰ ਈਦ ਵਾਂਗ ਹੀ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਫਿਰ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਘਟਨਾਕਰਮ ਬਦਲਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਘਿਣਾਉਣੀ ਘੁੰਮਣਘੇਰੀ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖਤਾ ਕਿਸੇ ਸੁੱਕੇ ਤੀਲੇ ਵਾਂਗ ਉੱਡਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਲਹਿਰ ਮਨੋ ਮਾਜਰਾ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਫਸਾਦਾਂ ਦਾ ਸੰਦੇਹ ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਇਕੱਠੇ ਬੈਠ ਕੇ ਇਸ ਮੁਸ਼ਕਲ ਮੁੱਦੇ ਉੱਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦੰਗਿਆਂ ਦੀ ਇਸ ਘੜੀ ਵਿੱਚ ਜੱਗਾ ਅਤੇ ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਦੋਨੋਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਪਏ ਹਨ, ਅਤੇ ਮਜਿਸਟਰੇਟ ਹੁਕਮਚੰਦ ਕੁੱਝ ਵੀ ਕਰ ਸਕਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰਥ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਦੀ ਘੜੀ ਵਿੱਚ ਹੁਕਮਚੰਦ ਜੱਗਾ ਅਤੇ ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਦੋਨਾਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਘੱਟ ਵਲੋਂ ਘੱਟ ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਇਹ ਉਮੀਦ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਜਰੁਰ ਆਪਣੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਦੁਆਰਾ ਦੰਗਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਜਾਏਗਾ।

ਪਰ, ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਇਕਬਾਲ ਵਿਸਕੀ ਦੀ ਬੋਤਲ ਦੇ ਨਾਲ ਚਿੰਤਨ ਹੀ ਕਰਦੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫੱਕੜ ਅਤੇ ਡਾਕੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਜੱਗਾ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਣ ਨਿਛਾਵਰ ਕਰਕੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਜੱਗੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਣ ਬਚਾਏ।

ਪੰਜਾਬੀ ਉਲਥਾ

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਮੇਲ ਟਰੇਨ ਟੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਖੁਲ੍ਹਾ ਪੰਜਾਬੀ ਉਲਥਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦ ਮੂਲ ਰਚਨਾ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵੱਖਰੀ ਭਾਤ ਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦਕ ਨੇ ਸਿਰਫ ਉਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣੇ ਅਨੁਵਾਦ ਵਿੱਚ ਜਗ੍ਹਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀਆ ਨਾਵਲ ਦੀ ਮੁਖ ਥੀਮ ਨੂੰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।