ਭੂਪੇਨ ਖੱਖੜ

ਭੂਪੇਨ ਖੱਖੜ (10 ਮਾਰਚ 1934 ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ - 8 ਅਗਸਤ 2003 ਬੜੌਦਾ ਵਿੱਚ) ਭਾਰਤੀ ਸਮਕਾਲੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ। ਉਹ ਬੜੌਦਾ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।

Bhupen Khakhar
ਜਨਮ	Bhupen Khakhar (1934-03-10)10 ਮਾਰਚ 1934 Bombay, India
ਮੌਤ	8 ਅਗਸਤ 2003(2003-08-08) (ਉਮਰ 69) Baroda

ਕੰਮ

ਖੱਖੜ ਇੱਕ ਸਵੈ-ਸਿਖਿਅਤ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਦੇਰ ਨਾਲ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਪਛਾਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ, ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਅਲੰਕਾਰਿਕ ਸਨ। ਇੱਕ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਗੇਅ ਕਲਾਕਾਰ, ਲਿੰਗ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲਿੰਗ ਪਛਾਣ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਉਸਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਭਾਰਤੀ ਮਿਥਿਹਾਸ ਅਤੇ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ

ਭੂਪੇਨ ਖੱਖੜ ਦਾ ਜਨਮ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਬਚਪਨ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਖੇਤਵਾੜੀ ਨਾਮਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਚਾਰ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ, ਪਰਮਾਨੰਦ, ਇੱਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਸਨ ਅਤੇ ਵੀ.ਜੇ.ਟੀ.ਆਈ. ਮਾਟੁੰਗਾ, ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਾਹਰੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆਰਥੀ ਸਨ। ਪਰਮਾਨੰਦ ਨੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਉਦੋਂ ਹੋ ਗਈ ਜਦੋਂ ਭੂਪੇਨ ਸਿਰਫ਼ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਇੱਕ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ।

ਖੱਖੜ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਾਰੀਗਰ ਸਨ, ਜੋ ਦੀਵ ਦੀ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਬਸਤੀ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਗੁਜਰਾਤੀ, ਮਰਾਠੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਬੋਲਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬਹੁਤੀ ਨਹੀਂ। ਭੂਪੇਨ ਬੰਬਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਜੋਂ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਨਾਲ ਬੀ.ਏ. ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਣ 'ਤੇ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਸਿਡਨਹੈਮ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਕਾਮਰਸ ਐਂਡ ਇਕਨਾਮਿਕਸ ਤੋਂ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਕਾਮਰਸ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਲਈ ਅਤੇ ਚਾਰਟਰਡ ਅਕਾਊਂਟੈਂਟ ਵਜੋਂ ਯੋਗਤਾ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਖਾਖਰ ਨੇ ਬੜੌਦਾ ਗੁਜਰਾਤ ਇੰਡੀਆ ਵਿੱਚ ਭਰਤ ਪਾਰਿਖ ਐਂਡ ਐਸੋਸੀਏਟਸ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਲੇਖਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਆਪਣੇ ਖਾਲੀ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਲਾਤਮਕ ਝੁਕਾਅ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ। ਉਹ ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਰਟਸ ਬਾਰੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਸੀ।

1958 ਵਿੱਚ ਖੱਖੜ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਨੌਜਵਾਨ ਗੁਜਰਾਤੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਗੁਲਾਮ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ੇਖ ਨਾਲ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਖੱਖੜ ਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਲੁਕਵੀਂ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਬੜੌਦਾ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਸਥਾਪਿਤ ਫਾਈਨ ਆਰਟਸ ਫੈਕਲਟੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।

ਕਰੀਅਰ

ਖੱਖੜ ਦੇ ਤੇਲ ਚਿੱਤਰ ਅਕਸਰ ਬਿਰਤਾਂਤਕ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਸਨ। ਉਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਿੰਟਸ ਤੋਂ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ 1965 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ ਲਗਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਲਾਕਾਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਵੈ-ਸਿਖਿਅਤ ਸੀ, ਉਸਦੇ ਕੰਮ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ, ਖਾਖਰ ਲੰਡਨ, ਬਰਲਿਨ, ਐਮਸਟਰਡਮ ਅਤੇ ਟੋਕੀਓ ਵਰਗੀਆਂ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਇਕੱਲੇ ਸ਼ੋਅ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲੈ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਕੰਮ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੇ ਦਿਨ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ। ਖੱਖੜ ਦੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਈ, ਘੜੀ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਲੇਖਾਕਾਰ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ। ਉਸਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਡੇਵਿਡ ਹਾਕਨੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਉਹ ਹਾਵਰਡ ਹਾਡਕਿਨ ਦਾ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਨਿੱਜੀ ਦੋਸਤ ਸੀ ਜੋ 1975 ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆਇਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪੌਪ ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ, ਖੱਖੜ ਸਮਝ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪੌਪ ਆਰਟ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਦੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਗੂੰਜ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ।

ਖੱਖੜ ਦੇ ਅਕਸਰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਸਮਲਿੰਗੀ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ। ਸਮਲਿੰਗਤਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਹੀ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਲਾਕਾਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਿੱਜੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸਮਲਿੰਗਤਾ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕੀਤੀ, ਇਸਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕਾਮੁਕ ਅਤੇ ਕਾਮੁਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹਿਆ। ਖੱਖੜ ਨੇ ਸਮਲਿੰਗੀ ਪਿਆਰ, ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਭਾਰਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਚਿੱਤਰਿਆ ਹੈ।

1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖੱਖੜ ਨੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਹੋਰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਸਮੀਕਰਨ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਧਦਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਲਮਾਨ ਰਸ਼ਦੀ ਦੇ ਨਾਵਲ ਦ ਮੂਰਜ਼ ਲਾਸਟ ਸੀਹ ਵਿੱਚ "ਅਕਾਊਂਟੈਂਟ" ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ। ਖੱਖੜ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਦਾ ਇੱਕ ਪੋਰਟਰੇਟ ਬਣਾ ਕੇ ਪੱਖ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸਨੂੰ ਉਸਨੇ ਦ ਮੂਰ ਕਿਹਾ, ਅਤੇ ਜੋ ਹੁਣ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪੋਰਟਰੇਟ ਗੈਲਰੀ, ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਯੂ ਕਾਂਟ ਪਲੀਜ਼ ਆਲ (1981; ਲੰਡਨ, ਨੋਡਲਰਜ਼) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੀਵਨ-ਆਕਾਰ ਨੰਗੀ ਤਸਵੀਰ, ਇੱਕ ਸਵੈ-ਪੋਰਟਰੇਟ, ਇੱਕ ਬਾਲਕੋਨੀ ਤੋਂ ਦੇਖਦਾ ਹੋਇਆ ਬਣਾਇਆ।

ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ

2000 ਵਿੱਚ ਖੱਖੜ ਨੂੰ ਐਮਸਟਰਡਮ ਦੇ ਰਾਇਲ ਪੈਲੇਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਿੰਸ ਕਲਾਜ਼ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੋਰ ਸਨਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਏਸ਼ੀਅਨ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਸਟਾਰ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ, 1986 ਅਤੇ 1984 ਵਿੱਚ ਵੱਕਾਰੀ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ (ਉੱਤਮਤਾ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਪੁਰਸਕਾਰ) ਜਿੱਤਿਆ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕ੍ਰਿਤਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ, ਦ ਟੇਟ ਗੈਲਰੀ, ਲੰਡਨ, ਦ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ, ਨਿਊਯਾਰਕ, ਆਦਿ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਲੱਭੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਖੱਖੜ 'ਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ

• Bhupen Khakhar, A Retrospective, Timothy Hyman, The National Gallery of Modern Art and the Fine Art Resource, 2003
• Desai, Mahendra; Bhupen Khakhar (1983). A Man Labelled Bhupen Khakhar Branded As Painter. Bombay: Identity People. OCLC 19123585.

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

• M. F. Hussain
• Ghulam Mohammed Sheikh
• Vivan Sundaram
• Biography portal
• India portal
• Art portal

 

ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ

• "ਭੁਪੇਨ ਖਖਰ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ, ਇੰਟਰਵਿਊ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰੀ"
• ਸਮਕਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ
• ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦਾ ਡਾਟਾਬੇਸ
• ਪ੍ਰਿੰਸ ਕਲੌਸ ਫੰਡ