ਅਲੀ ਹਜਵੇਰੀ

ਅਬੁਲ ਹਸਨ ਅਲੀ ਇਬਨ ਅਲ-ਜਲਾਬੀ ਅਲ-ਹਜਵੇਰੀ ਅਲ-ਗਜ਼ਨੀ (ابوالحسن علی بن عثمان الجلابی الھجویری الغزنوی) ਜਾਂ ਅਬੁਲ ਹਸਨ ਅਲੀ ਹਜਵੇਰੀ, ਨੂੰ "ਦਾਤਾ ਗੰਜ ਬਖ਼ਸ਼" ਨਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਗਿਆਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਇੱਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸੂਫ਼ੀ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸੀ। ਹਜਵੀਰ ਅਤੇ ਜੁਲਾਬ ਗ਼ਜ਼ਨੀਨ ਦੇ ਦੋ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਇਸ ਲਈ ਹਜਵੀਰੀ ਅਤੇ ਜੁਲਾਬੀ ਕਹਿਲਾਏ। ਸਿਲਸਿਲਾ ਨਸਬ ਅਲੀ ਮੁਰਤਜ਼ਾ ਕਰਮ ਅੱਲ੍ਹਾ ਵਜਹਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਰੁਹਾਨੀ ਗਿਆਨ ਜੁਨੈਦ ਇਹ ਸਿਲਸਿਲੇ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਅਬੂ-ਅਲ-ਫ਼ਜ਼ਲ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਉਲ ਹਸਨ ਖ਼ਤਲੀ ਕੋਲੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ 1039 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਪੁੱਜੇ। ਕਸ਼ਫ਼ ਅਲ ਮਹਜੂਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਲਿਖਤ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਭਾਟੀ ਦਰਵਾਜੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਮਰੱਜਾ ਬਣੀ ਹੈ।

ਅਲੀ ਹਜਵੀਰੀ
ਦਾਤਾ ਦਰਬਾਰ
ਸਿਰਲੇਖ	ਦਾਤਾ, ਗੰਜ ਬਖ਼ਸ਼
ਨਿੱਜੀ
ਜਨਮ	ਸਨ 990 ਦੇ ਲਗਭਗ ਹਜਵਾਰੇ, ਗਜ਼ਨੀ ਕੋਲ ਜੋ ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ
ਮਰਗ	ਸਨ 1077 ਲਾਹੌਰ, ਪੰਜਾਬ
ਧਰਮ	ਇਸਲਾਮ
ਸੰਪਰਦਾ	ਸੁੰਨੀ(ਸੂਫ਼ੀ)
Jurisprudence	ਹਨਫ਼ੀ
ਮੁੱਖ ਦਿਲਚਸਪੀ(ਆਂ)	ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ
ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਕੰਮ	ਕਾਸ਼ਫ਼ ਅਲ ਮਹਜਬ

ਨਾਮ ਟਿਕਾਣਾ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਸ਼ੇਖ਼ ਸਯਦ ਅਬੁਲਹਸਨ ਅਲੀ ਹਜਵੇਰੀ ਸੀ। ਲੇਕਿਨ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗੰਜਬਖ਼ਸ਼ ਜਾਂ ਦਾਤਾਗੰਜ ਬਖ਼ਸ਼ (ਖ਼ਜਾਨੇ ਬਖਸ਼ਣ ਵਾਲੇ) ਦੇ ਲਕਬ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ। ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ 400 ਹਿਜਰੀ ਵਿੱਚ ਗਜ਼ਨੀ ਸ਼ਹਿਰ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਇੱਕ ਬਸਤੀ ਹਜਵੀਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਦੇ ਬਾਪ ਬਜ਼ੁਰਗਵਾਰ ਦਾ ਨਾਮ ਗਿਰਾਮੀ ਸਯਦ ਉਸਮਾਨ ਜੁਲਾਬੀ ਹਜਵੀਰੀ ਹੈ। ਜੁਲਾਬ ਵੀ ਗਜ਼ਨੀ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਇੱਕ ਦੂਜੀ ਬਸਤੀ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਯਦ ਉਸਮਾਨ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।

ਉਸਤਾਦ

ਆਪ ਉਸਤਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਖ਼ ਅੱਬੂ ਅਲਾਬਾਸ ਅਸ਼ਕਾਕੀ, ਸ਼ੇਖ਼ ਅੱਬੂ ਜਾਫ਼ਰ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਅਲਮਸਬਾਹ ਅਲਸੀਦ ਲਾਨੀ, ਸ਼ੇਖ਼ ਅੱਬੂ ਅਲ ਕਾਸਿਮ ਅਬਦ ਉਲ-ਕਰੀਮ ਬਿਨ ਹਵਾਜ਼ਿਨ ਅਲਕਸ਼ੇਰੀ, ਸ਼ੇਖ਼ ਅਬੂ-ਅਲ-ਕਾਸਿਮ ਬਿਨ ਅਲੀ ਬਿਨ ਅਬਦ ਅੱਲ੍ਹਾ ਅਲਗਰਗਾਨੀ, ਅੱਬੂ ਅਬਦ ਅੱਲ੍ਹਾ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਅਲੀ ਉਲ-ਮਾਰੂਫ਼ ਦਾਸਤਾਨੀ ਬਸਤਾਮੀ, ਅੱਬੂ ਸਯਦ ਫਜਲ ਅੱਲ੍ਹਾ ਬਿਨ ਮੁਹੰਮਦ ਮਹੀਨੀ ਅਤੇ ਅੱਬੂ ਅਹਿਮਦ ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰ ਬਿਨ ਅਹਿਮਦ ਬਿਨ ਹਮਦਾਨ ਦੇ ਨਾਮ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।

ਸ਼ੇਖ਼ ਅੱਬੂ ਅਲਾਬਾਸ ਅਸ਼ਕਾਕੀ

ਸ਼ੇਖ਼ ਅੱਬੂ ਅਲਾਬਾਸ ਅਸ਼ਕਾਕੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਰਤ ਅਲੀ ਹਜਵੀਰੀ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਇਲਮ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਫੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਮਾਮ ਅਤੇ ਅਹਲ ਤਸੱਵੁਫ਼ ਵਿੱਚ ਆਲਾ ਦਰਜੇ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵੱਡੀ ਮੁਹੱਬਤ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਸੱਚਮੁੱਚ ਦਿਆਲੂ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਹੋਸ਼ ਸੰਭਾਲੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਕੋਈ ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ। ਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਵਧਕੇ ਸ਼ਰੀਅਤ ਦੀ ਤਾਜ਼ੀਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਵੇਖਿਆ। ਅਕਸਰ ਫ਼ਰਮਾਇਆ ਕਰਦੇ: ਅਸ਼ਥੀ ਅਦਮਨ ਲਾ ਵਜੂਦ ਲਾ। ਯਾਨੀ ਮੈਂ ਅਜਿਹੀ ਨੀਸਤੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਜਿਸਦਾ ਕੋਈ ਵਜੂਦ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਉਹੀ ਗੱਲ ਹੈ ਜੋ ਉਮਰ ਫ਼ਾਰੂਕ ਨੇ ਫ਼ਰਮਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਮਰਤਬਾ ਇੱਕ ਤਿਨਕਾ ਚੁੱਕਿਆ ਅਤੇ ਫ਼ਰਮਾਇਆ, ਏ ਕਾਸ਼ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਨਾ ਜਣਿਆ ਹੁੰਦਾ। ਏ ਕਾਸ਼ ਮੈਂ ਇਹ ਤਿਨਕਾ ਹੁੰਦਾ। ਇੱਕ ਦਫਾ ਮੈਂ ਸ਼ੇਖ਼ ਅਸ਼ਕਾਕੀ ਦੇ ਕੋਲ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਸਨ :ਜ਼ਰ੍ਬ ਅਲਲਹੁ ਮਸਲਨਿ ਅਬਨਿ ਅਮਹਲੂ ਖਨਲਾਯਕਦਿਰੁਅਲਾਈ ਸ਼ਯੁਨਿ (75:16) ۔ ਯਾਨੀ ਅੱਲ੍ਹਾ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਗ਼ੁਲਾਮ ਹੈ ਜੋ ਦੂਜੇ ਦਾ ਮਮਲੂਕ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਇਖ਼ਤਿਯਾਰ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ। ਵਾਰ-ਵਾਰ ਉਸਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਰੋ ਰਹੇ ਸਨ, ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਹ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਏ। ਅਤੇ ਮੈਂ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਰੁਖ਼ਸਤ ਹੋ ਗਏ। ਮੈਂ ਅਰਜ ਕੀਤੀ, ਐ ਸ਼ੇਖ਼ ਇਹ ਕੀ ਹਾਲਤ ਹੈ? ਫ਼ਰਮਾਇਆ ਕਿ ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਮੇਰਾ ਵਿਰਦ ਇਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਗੁਜ਼ਰ ਸਕਿਆ।

ਸ਼ੇਖ਼ ਅੱਬੂ ਜਾਫ਼ਰ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨਾਂ ਅਲਮਸਬਾਹ ਅਲਸੀਦ ਲਾਨੀ

ਸ਼ੇਖ਼ ਅੱਬੂ ਜਾਫ਼ਰ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਅਲਮਸਬਾਹ ਅਲਸੀਦ ਲਾਨੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਫਰਮਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੰਜਲ ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਹਕੀਕਤ ਦੇ ਇਲਮ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਕਮਾਲ ਸਨ। ਹੁਸੈਨ ਬਿਨ ਮੰਸੂਰ ਵਾਂਗ ਤਸੱਵੁਫ਼ ਦੀ ਤਰਫ਼ ਮਾਇਲ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਅਜ਼ ਲਿਖਤਾਂ ਮੈਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਹਨ।

ਸ਼ੇਖ਼ ਅੱਬੂ ਅਲ ਕਾਸਮ ਬਿਨ ਅਲੀ ਬਿਨ ਅਬਦ ਅੱਲ੍ਹਾ ਅਲਗਰਗਾਨੀ

ਅੱਬੂ ਅਲ ਕਾਸਮ ਬਿਨ ਅਲੀ ਬਿਨ ਅਬਦ ਅੱਲ੍ਹਾ ਅਲਗਰਗਾਨੀ ਦੇ ਮੁਤਾੱਲਿਕ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਪਣੇ ਵਕ਼ਤ ਵਿੱਚ ਬੇਨਜ਼ਾਰੀ ਸਨ। ਵਕ਼ਤ ਦੇ ਤਮਾਮ ਹੱਕ ਦੇ ਤਾਲਿਬਾਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਭਰੋਸਾ ਸੀ। ਕਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਾਹਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਰ ਮੁਰੀਦ ਇਲਮ ਦੇ ਜੇਵਰ ਇਲਮ ਨਾਲ ਸਜਿਆ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਏਹਤਰਾਮ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਗੱਲ ਸੁਣਦੇ ਸਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਉਮਰ ਦਾ ਬੱਚਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਰੋਜ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖਿਦਮਤ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਖਿਆਲ ਆਇਆ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਇਸ ਕਦਰ ਆਜਿਜ਼ੀ ਅਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਬਿਨਾਂ ਇਸ ਦੇ ਕਿ ਮੈਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਕਹਿੰਦਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫ਼ਰਮਾਇਆ ਐ ਮੇਰੇ ਬਾਪ ਦੇ ਦੋਸਤ ਖ਼ੂਬ ਜਾਨ ਲੈ ਕਿ ਮੇਰੀ ਇਹ ਆਜਿਜ਼ੀ ਅਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਤੇਰੇ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਮੇਰੀ ਇਹ ਆਜਿਜ਼ੀ ਹਾਲ ਦੇ ਬਦਲਣ ਵਾਲੇ ਲਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹੱਕ ਦੇ ਤਮਾਮ ਤਾਲਿਬਾਂ ਲਈ ਆਮ ਹੈ। ਯਾਦ ਰੱਖ ਕਿ ਆਦਮੀ ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਦੀ ਕ਼ੈਦ ਤੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਰਿਹਾਈ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਬੰਦਗੀ ਕਰਨਾ ਲਾਜਮੀ ਹੈ। ਖ਼ੁਦਾ ਦੇ ਨਾਲ ਬੰਦਗੀ ਦੀ ਨਿਸਬਤ ਕੰਮ ਰੱਖ। ਇਸ ਇੱਕ ਨਿਸਬਤ ਦੇ ਸਿਵਾ ਦੂਜੀਆਂ ਤਮਾਮ ਨਿਸਬਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰ ਦੇ।

ਸ਼ੇਖ਼ ਅੱਬੂ ਅਲ ਕਾਸਮ ਬਿਨ ਹਵਾਜ਼ਿਨ ਅਲਕਸ਼ੇਰੀ

ਅੱਬੂ ਅਲ ਕਾਸਮ ਬਿਨ ਹਵਾਜ਼ਿਨ ਅਲਕਸ਼ੇਰੀ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਤਹਰੀਰ ਫਰਮਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਪਣੇ ਜ਼ਮਾਨਾ ਵਿੱਚ ਨਾਦਿਰ-ਉਲ-ਵਜੂਦ ਅਤੇ ਬੁਲੰਦ ਮਰਤਬਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸਨ। ਹਰ ਫ਼ਨ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿਦਵਤਾ ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਉਮਦਾ ਹਨ। ਬੇਕਾਰ ਬਹਿਸ ਅਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਤੋਂ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਹੁਸੈਨ ਬਿਨ ਮੰਸੂਰ ਦੇ ਬਾਰੇ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹਿਸਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਇੱਕ ਗਰੋਹ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਉਹ ਮਰਦੂਦ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਮਕਬੂਲ ਸਨ। ਉਹ ਫਰਮਾਂਦੇ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੰਸੂਰ ਅਰਬਾਬ ਮੁਆਫ਼ੀ ਹਕੀਕਤ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ ਤਾਂ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਉਸਨੂੰ ਖੁਦਾਵੰਦ ਕਰੀਮ ਤੋਂ ਅਲਹਿਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਖ਼ੁਦਾ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਤੋਂ ਮਰਦੂਦ ਸੀ ਤਾਂ ਮਖ਼ਲੂਕ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਉਸਨੂੰ ਬਾਰਗਾਹ ਖੁਦਾਵੰਦੀ ਵਿੱਚ ਮਕਬੂਲ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਦਾ। ਅਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਖ਼ੁਦਾ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫ਼ਰਮਾਇਆ:مَثَلَ الصّوفِی کَعِلَّۃِ البَرسَامِ اّوَّلہ ھِذیَان وَاٰخِرُہ سَکُوًتُ فَاِزَاتَمَکَّنَ خَرَسَ। ਯਾਨੀ ਜੋ ਖਿਆਲ ਆਏ ਉਸਨੂੰ ਪਾਗਲਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਆਖਿਰ ਚੁੱਪ ਹੈ। ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਆਦਮੀ ਦਰਜਾ ਤਮਕੀਨ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਗੂੰਗਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।