ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ

ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਮਕਬਰਾ
ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਮਕਬਰਾ
	ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਦਾ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਮਕਬਰਾ
ਆਮ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਸ਼ੈਲੀ	Islamic
ਕਸਬਾ ਜਾਂ ਸ਼ਹਿਰ	ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ
ਦੇਸ਼	ਕਜ਼ਾਕਿਸਤਾਨ

ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਮਕਬਰਾ (ਕਜ਼ਾਖ਼: Айша бибі) ਇੱਕ 11ਵੀਂ ਜਾਂ 12ਵੀਂ-ਸਦੀ ਦਾ ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੁਲੀਨ ਔਰਤ ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਲਕ ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਤਰਾਜ਼, ਕਜ਼ਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ 18 ਕਿਮੀ (11 ਮੀਲ) ਦੂਰੀ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮਹੱਬਤ ਅਤੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।

ਮਕਬਰੇ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਵੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਪਰ ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਦੇ ਪਿਆਰ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਕਜ਼ਾਖ਼ ਦੰਦ ਕਥਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਥਾ ਦੇ 28 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਰਜਨ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਗਿਆਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਹਕੀਮ ਸੁਲੇਮਾਨ ਬਾਕਰਗਨੀ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਬਾਪ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ੇਖ ਆਇਹੋਜੀ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਲੈ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਰਾਜ਼ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਕਰਖਾਨ ਮੁਹੰਮਦ (ਜਿਸ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਤਰਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਮਕਬਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ) ਨੇ ਆਇਸ਼ਾ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਮੰਗਿਆ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਪਾਲਕ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਦੋਨਾਂ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨੇ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਸ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਦੀ ਸੱਪ ਦੇ ਕੱਟਣ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।^[1]

ਇਤਿਹਾਸ

ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਬੀਬੀ ਖਾਨੁਮ ਦਾ ਮਕਬਰਾ

16 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੀ ਹੁਸੀਨ ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਦੀ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਨਾਲ ਮਿਲਣੀ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਬੱਸ ਇੱਕ ਘੰਟੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਬਾਕੀ ਸੀ। ਪਰ ਇੱਕ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਨੇ ਲੜਕੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।...ਉਸ ਨੇ ਲੱਖਣ ਲਾ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਤਰਾਜ਼ ਦੇ ਅਮੀਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੇ ਕਾਬਿਲ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਨਰਸ ਦੇ ਨਾਲ ਓਤਰਾਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਚੱਲ ਪਈ। ਆਪਣੇ ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਅੰਤ ਤੇ, ਦੋ ਨਾਰੀਆਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਾਲਾਸ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਠਹਿਰ ਗਈਆਂ। ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਨਾਲ ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ। ਅਮੀਰ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਜਵਾਨ ਔਰਤ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲੀ, ਉਹ ਤੁਰਤ ਉਸਦੀ ਆਖਰੀ ਆਹ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਲਈ ਛੇਤੀ ਆਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਮਕਬਰੇ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਜ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਕਿਹੜੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼, ਉਸ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਦੇ ਨਿੱਘ ਦੀ ਯਾਦ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਬਾਰੇ ਮੁੱਖ ਗੱਲ ਪਤਾ ਹੈ: ਉਸ ਨੇ ਪਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਪਿਆਰ ਮਿਲਿਆ ਸੀ।
— ਕਾਮਿਲਾ ਏਰਬੋਲ

ਚਲੰਤ ਵਰਤੋਂ

ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਮੱਧਕਾਲ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਤੋਂ ਹੀ ਬੜੀ ਮੰਨਤਾ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਤਾਰਾਜ਼ ਨਖਲਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਸਥਾਨਕ ਇਸਤਰੀਆਂ ਅਜੇ ਵੀ ਬਾਲ ਬੱਚੇ ਲਈ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਇਥੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਰਵਾਇਤ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਤਾਰਾਜ਼ ਦੇ ਨਵ-ਵਿਆਹੇ ਜੋੜੇ ਆਪਣੇ ਮਿਲਾਪ ਲਈ ਮ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੀ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਣ। ਇਹ ਰਸਮ ਮਿੱਥ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜੀਵਤ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਮਾਰੋਹ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਤਾਰਾਜ਼ ਤੋਂ ਮੰਗੇਤਰ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਥਾਂ ਤੱਕ ਕਰਖਾਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਮੁੜ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤਾਰਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਰਖਾਨ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਦੇ ਤੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੋਨਾਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਲਾੜੀ ਅਤੇ ਲਾੜਾ ਮੋਏ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੀ ਅਰਾਧਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਬਰਕਤਾਂ ਦੀ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਮੰਗਦੇ ਹਨ।

ਰੂਸੀ ਆਰਕੀਓਲਜਿਸਟ ਵਸੀਲੀ ਬਰਤੋਲਦ ਪਹਿਲਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ 1893 ਵਿੱਚ ਖੰਡਰਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।^[2] ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਨੇ ਯਾਦਗਾਰ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ (ਅੰ.1960) ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਲਾਸ ਸ਼ੈੱਲ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਤਾਰਾਜ਼ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦੇ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ। 2002 ਵਿੱਚ ਕਜ਼ਾਕਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ ਨੇ ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਪਾਰਕ ਅਧਾਰ ਢਾਂਚਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਰਾਮੇਤੋ ਨੂੰ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ।

ਡਿਜ਼ਾਈਨ

ਦੰਤਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਕਬਰੇ ਨੂੰ ਕਾਰਖਾਨਿਦ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਸੁੰਦਰ ਮੰਗੇਤਰ ਆਇਸ਼ਾ-ਬੀਬੀ, ਸੂਫੀ ਕਵੀ ਖਾਕਿਮ-ਅਤਾ ਦੀ ਧੀ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਸਜਾਵਟ ਵਧੀਆ ਕਿਨਾਰੀ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪੂਰੀ ਇਮਾਰਤ 60 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫੁੱਲਦਾਰ ਜਿਓਮੈਟ੍ਰਿਕ ਪੈਟਰਨਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਵਾਲੀ ਕੈਲੀਗ੍ਰਾਫੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉੱਕਰੀਆਂ ਟੈਰਾਕੋਟਾ ਟਾਈਲਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਬੁਖਾਰਾ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨਿਦ ਮਕਬਰੇ ਦੀ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਸ਼ੈਲੀਵਾਦੀ ਵੰਸ਼ਜ ਹੈ।

ਸਾਈਟ

ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਦਸ ਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਬਾਬਾਜੀ ਖਾਤੂਨ ("ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਰਾਣੀ") ਨਾਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਮਕਬਰਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸੜਕ ਦੇ ਪਾਰ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਚੂਨੇ ਦੀ ਗੁਫ਼ਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਬਾਗ ਦੇ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਪਾਰਕਿੰਗ ਸਥਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਮਾਰਕ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਕੰਪਲੈਕਸ ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਤਰਾਜ਼ ਓਏਸਿਸ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਰਿਜ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਟਾਈਪੋਲੋਜੀ

ਸਮੁੱਚਾ ਮਕਬਰਾ ਟੈਰਾਕੋਟਾ ਪੈਨਲਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜੋ ਇਸਲਾਮੀ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਨਤਕ ਰਹਿਤਤਾ ਦਾ ਭਰਮ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਟੈਰਾਕੋਟਾ ਸਜਾਵਟ ਵੀ ਰੰਗ ਦੀ ਬਜਾਏ ਰੋਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਪਰਛਾਵੇਂ, ਇੱਕ ਪੂਰਵ-ਮੰਗੋਲ ਸ਼ੈਲੀ, ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਦਰਸ਼ਕ ਅੰਨ੍ਹਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਪੂਰੀ ਧੁੱਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰਵਿਘਨ ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਦੀ ਕੰਧ ਤੋਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੋਨੇ 'ਤੇ ਕਾਲਮ ਸੋਗਦੀਨ ਪੂਰਵ-ਇਸਲਾਮਿਕ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੇ ਗਏ ਲੱਕੜ ਦੇ ਕਾਲਮਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਹਰ ਇੱਕ ਕਾਲਮ ਵਿੱਚ ਸੰਕੁਚਿਤ ਬਿੰਦੂ 'ਤੇ ਕੈਲੀਗ੍ਰਾਫੀ ਦਾ ਇੱਕ ਬੈਂਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਹ ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਿਆਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਡਿਸਟਿਚਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ: "ਪਤਝੜ... ਬੱਦਲ... ਧਰਤੀ ਸੁੰਦਰ ਹੈ"।