ਇਰਾਨ-ਇਰਾਕ ਯੁੱਧ
ਇਰਾਨ-ਇਰਾਕ ਯੁੱਧ ਇਰਾਨ ਅਤੇ ਇਰਾਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜਿਆ ਗਿਆ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਯੁੱਧ ਸੀ। ਇਹ ਯੁੱਧ ਸਤੰਬਰ 1980 ਤੋਂ ਅਗਸਤ 1988 ਦਰਮਿਆਨ ਲੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਜਦੋਂ ਇਰਾਕ ਨੇ ਇਰਾਨ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 20 ਅਗਸਤ 1988 ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ' ਤੇ, ਜਦੋਂ ਇਰਾਨ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਗੜਬੜੀ ਵਾਲੇ ਜੰਗਬੰਦੀ ਜੰਗ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਰਾਕ ਇਰਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਖਾੜੀ ਸੂਬੇ ਵਜੋਂ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।ਇਰਾਕ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਚਿੰਤਾ ਸੀ ਕਿ 1979 ਦੀ ਈਰਾਨੀ ਰੈਵੋਲੂਸ਼ਨ ਬਰਾਮਥ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਰਾਕ ਦੇ ਸ਼ੀਆ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰੇਗੀ।ਇਹ ਯੁੱਧ ਸਰਹੱਦੀ ਝਗੜਿਆਂ ਦੇ ਲੰਮੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਵੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਰਾਕ ਨੇ ਤੇਲ-ਅਮੀਰ ਖੁਸ਼ਉਤਸ਼ਾਨ ਸੂਬੇ ਅਤੇ ਸ਼ੱਟ ਅਲ-ਅਰਬ (ਅਰਵੈਂਡ ਰੁਦ) ਦੇ ਪੂਰਵੀ ਕੰਢੇ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ।ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਰਾਕ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ,ਕਿ ਈਰਾਨ ਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਅਰਾਜਕਤਾ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਵੇ।ਇਸਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।ਜੂਨ 1982 ਤਕ ਈਰਾਨ ਨੂੰ ਲੱਗਭਗ ਸਾਰੇ ਗੁੰਮ ਇਲਾਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ।
ਇਰਾਨ ਇਰਾਕ ਸਬੰਧ
ਸੋਧੋ16 ਵੀਂ ਅਤੇ 17 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਉਟੋਮੈਨ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਜੰਗਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਇਰਾਨ (1935 ਤੱਕ "ਪ੍ਰਸ਼ੀਆ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਅਤੇ ਓਟੋਮੈਨਜ਼ ਨੇ ਇਰਾਕ (ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਸੋਪੋਟਾਮਿਆ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ) ਅਤੇ ਸ਼ਤ ਅਲ-ਅਰਬ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਿਯੰਤਰਣ 1639 ਵਿੱਚ ਜ਼ਾਹਬ ਦੀ ਸੰਧੀ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਫਾਈਨਲ ਸਰਹੱਦਾਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ[1]।ਸ਼ੱਟ ਅਲ-ਅਰਬ ਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਤੇਲ ਦੀ ਬਰਾਮਦ ਲਈ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਚੈਨਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ 1937 ਵਿੱਚ ਇਰਾਨ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਸੁਤੰਤਰ ਇਰਾਕ ਨੇ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸੰਧੀ 'ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਉਸੇ ਸਾਲ ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਇਰਾਕ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਸਹਿਦਾ ਦੀ ਸੰਧੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਕਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਰਹੇ।1955 ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਬਗਦਾਦ ਸਮਝੌਤੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1969 ਵਿਚ, ਈਰਾਨ ਨੇ ਸ਼ਟ ਅਲ-ਅਰਬ ਉਪਰ 1937 ਦੀ ਸੰਧੀ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਰਾਕ ਨੂੰ ਟੋਲ ਭੇਟ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਇਸਦੇ ਜਹਾਜ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਨ।ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲਗਪਗ ਸਾਰੀਆਂ ਨਦੀ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਥਲਵੇ ਨਾਲ ਚਲੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਈਰਾਨ ਹਨ।ਇਸ ਲਈ 1937 ਦੀ ਸੰਧੀ ਇਰਾਨ ਲਈ ਗ਼ਲਤ[2] ਸੀ।ਇਰਾਕ ਨੇ ਇਰਾਨ ਦੀ ਚਾਲ ਤੇ ਲੜਾਈ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਜਦੋਂ 24 ਅਪ੍ਰੈਲ 1969 ਨੂੰ ਇਰਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਜੰਗੀ ਜਹਾਜ਼ ਨੇ ਈਰਾਨ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰਿਆ, ਤਾਂ ਇਰਾਕ-ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਇਰਾਨ ਅਤੇ ਇਰਾਕ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੰਖੇਪ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਨ 1978' ਚ ਹੋਇਆ।ਜਦੋਂ ਇਰਾਕ 'ਚ ਈਰਾਨੀ ਏਜੰਟਾਂ ਨੇ ਇਰਾਕ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਘੁਸਪੈਠ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਘੋਖ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਖੋਰਰਾਮਸ਼ਹਿਰ ਦੀ
ਸੋਧੋ22 ਸਿਤੰਬਰ ਨੂੰ, ਖੋਰਰਾਮਸ਼ਹਿਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇਰਾਨ-ਇਰਾਕ ਯੁੱਧ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਹੋਈ।22 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਖੋਰਰਾਮਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।ਜਿਸ ਵਿੱਚ 7000 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ। ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਖ਼ੂਨੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਇਰਾਨੀ ਲੋਕ ਉਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਖੋਰਰਾਮਸ਼ਹਿਰ ਭਾਵ "ਖੂਨ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ" (ਖਾਨਿਨ ਸ਼ੇਰ, ਖੂਨਿਨ ਸ਼ਾਹਰ) ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ।
ਡੇਜ਼ਫੁਲ ਦੀ ਲੜਾਈ
ਸੋਧੋ5 ਜਨਵਰੀ 1981 ਨੂੰ, ਈਰਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਅਪਮਾਨਜਨਕ, ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਨਸਰ (ਜਿੱਤ) ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਪੁਨਰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ।ਇਰਾਕ ਦੇ 45 ਟੀ -55 ਅਤੇ ਟੀ -62 ਟੈਂਕ ਮਾਰੇ ਗਏ।ਜਦੋਂ ਕਿ[3][4] ਇਰਾਨ ਦੇ 100-200 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਐੱਮ -60 ਟੈਂਕ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਰਿਪੋਰਟਰਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਰਾਨੀ ਟੈਂਕ ਲਗਭਗ 150 ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਏ। 40ਟੈਂਕ ਇਰਾਕ ਦੇ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ 141 ਈਰਾਨੀ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।
H3 ਤੇ ਹਮਲਾ
ਸੋਧੋਇਰਾਕੀ ਏਅਰ ਫੋਰਸ, ਜੋ ਇਰਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨੇ ਗਏ ਸਨ, ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਇਰਾਕ ਵਿੱਚ ਜੰਮੋਨੀਅਨ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅਤੇ ਦੂਰ ਇਰਾਨ ਤੋਂ ਐਚ -3 ਏਅਰਬਾਜ਼ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਪਰ 3 ਅਪ੍ਰੈਲ 1981 ਨੂੰ, ਈਰਾਨੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਨੇ ਅੱਠ ਐੱਫ -4 ਫੈਂਟੋਮ,ਫੌਟਰ ਬੰਬਾਂ, ਚਾਰ ਐੱਫ -14 ਟੋਮਕੈਟਸ, ਤਿੰਨ ਬੋਇੰਗ 707 ਰਿਫੋਲਿੰਗ ਟੈਂਕਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੋਇੰਗ 747 ਕਮਾਂਡ ਪਲੇਨ ਨਾਲ ਐਚ 3 ਉੱਤੇ ਅਚਾਨਕ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ।27-50 ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[5]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ "The Origin and Development of Imperialist Contention in Iran; 1884–1921". History of Iran. Iran Chamber Society.
- ↑ Bulloch, John; Morris, Harvey (1989). The Gulf War: Its Origins, History and Consequences (1st published ed.). London: Methuen. ISBN 9780413613707.
- ↑ Dennis, Simon Dunstan (2009). The Six Day War, 1967: Jordan and Syria (1st ed.). Oxford: Osprey Publishing. p. 22. ISBN 9781846033643.
- ↑ Jafari, Mojtaba. "Nasr Offensive Operation".
- ↑ "Assault on Al-Wallid". Imperial Iraniasn Air Force.