ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕ

ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਜਾਂ ਜ਼ਨਾਨਾ ਹੱਕ ਉਹ ਹੱਕ ਅਤੇ ਖ਼ਿਤਾਬ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਕਈ ਸਮਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਕੁੜੀਆਂ ਲਈ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਈ ਥਾਂਵਾਂ ਉੱਤੇ ਇਹਨਾਂ ਹੱਕਾਂ ਦਾ ਅਦਾਰਾਕਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਨੂੰਨ, ਸਥਾਨੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਤੇ ਵਤੀਰਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਹੋਰ ਥਾਂਵਾਂ ਉੱਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਣਗੌਲਿਆ ਜਾਂ ਦਬਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੇ ਮੋਕਲੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਅੱਡਰੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਹੱਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਉਲਟ ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਅਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਪੱਖੋਂ ਤਰਫ਼ਦਾਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ।^[2]

ਜ਼ਨਾਨਾ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਵਿਚਲੇ ਆਮ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਅਗਾਂਹ-ਲਿਖੇ ਹੱਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ: ਸਰੀਰਕ ਨੇਕ-ਨੀਤੀ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰੀ ਦਾ ਹੱਕ; ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦਾ ਹੱਕ; ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦਾ ਹੱਕ; ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਹੱਕ; ਵਾਜਬ ਉਜਰਤ ਜਾਂ ਬਰਾਬਰ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਦਾ ਹੱਕ; ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਦਾ ਹੱਕ; ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਹੱਕ; ਫ਼ੌਜ ਜਾਂ ਜ਼ਬਰੀ ਭਰਤੀ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਹੱਕ; ਕਨੂੰਨੀ ਇਕਰਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਹੱਕ ਅਤੇ ਵਿਆਹੁਤਾ ਜਾਂ ਪਿਤਰੀ ਹੱਕ।^[3]

ਇਤਿਹਾਸ

ਪੁਰਾਤਨ ਇਤਿਹਾਸ

ਮੈਸੋਪੋਟੈਮਿਆ

Ancient Sumerian bas-relief portrait depicting the poetess Enheduanna

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੁਮੇਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਜਾਇਦਾਦ ਖਰੀਦ, ਵੇਚ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ, ਆਪਣੀ ਮਾਲਕੀ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ।^[4] ਉਹ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ^[4], ਅਤੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਗਵਾਹਾਂ ਵਜੋਂ ਗਵਾਹੀ ਦੇ ਸਕਦੀ ਸੀ।^[4] ਫਿਰ ਵੀ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹਲਕਿ ਉਲੰਘਣਾ ਲਈ ਤਲਾਕ ਦੇ ਸਕਦੇ ਸਨ,^[4] ਅਤੇ ਇੱਕ ਤਲਾਕਸ਼ੁਦਾ ਪਤੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਔਰਤ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਬਸ਼ਰਤੇ ਕਿ ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਸੰਤਾਨ ਨਾ ਦਿੱਤੀ ਹੋਵੇ।^[4] ਔਰਤਾਂ ਦੇਵਤਿਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਨਨਾ, ਨੂੰ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।^[5] ਅੱਕਾਦੀ ਕਵਿੱਤਰੀ ਐਨੇਦੁਨਾ, ਇਨਾਨਾ ਦੀ ਪੁਜਾਰਨ ਅਤੇ ਸਰਗੋਨ ਦੀ ਧੀ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਵਿੱਤਰੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਦਰਜ ਹੈ।^[6] ਓਲਡ ਬਾਬਲੋਨੀਅਨ ਕਾਨੂੰਨ ਕੋਡ ਨੇ ਇੱਕ ਪਤੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਤਲਾਕ ਦੇਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਸੀ,^[5] ਪਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੀ ਸਾਰੀ ਸੰਪਤੀ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਦੀ ਦਾ ਵੀ ਨਿਯਮ ਸੀ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਮਰਦ ਦੁਆਰਾ ਉਸਨੂੰ (ਔਰਤ ਨੂੰ) ਜੁਰਮਾਨਾ ਵੀ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਬਹੁਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਕੋਡਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਔਰਤ ਨੂੰ ਤਲਾਕ ਦੇ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਔਰਤ 'ਤੇ ਤਲਾਕ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਹੀ ਸਜ਼ਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜੋ ਵਿਭਚਾਰ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਫੜੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਬਾਬਲੋਨੀਅਨ ਅਤੇ ਅਸਾਰਿਅਨ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਤਲਾਕ ਦਾ ਮਰਦਾਂ ਵਾਲਾ ਹੀ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹੀ ਜੁਰਮਾਨਾ ਭਰਨ ਦਾ ਵੀ ਨਿਯਮ ਸੀ।^[5] ਪੂਰਬੀ ਸਾਮੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਪੁਰਸ਼ ਸੀ।^[5]

ਮਿਸਰ

Statue of the female pharaoh Hatshepsut on display at the Metropolitan Museum of Art

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ, ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੱਕ ਮਿਲੇ ਸਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਹੀ ਹੱਕਦਾਰੀ ਸਮਾਜਿਕ ਜਮਾਤ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਲੈਂਡਿਡ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ ਮਾਂ ਤੋਂ ਧੀ ਨੂੰ ਮਾਦਾ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੀ ਖੁਦ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਦੀ ਹੱਕਦਾਰ ਸਨ। ਪੁਰਾਤਨ ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਖਰੀਦ, ਵੇਚ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ, ਕਾਨੂੰਨੀ ਇਕਰਾਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ, ਵਸੀਅਤ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਕਰਤਾ ਰੱਖ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦੇ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ, ਅਦਾਲਤੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਜਾਂ ਗੋਦ ਲੈ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ।^[7]

ਭਾਰਤ

ਵੈਦਿਕ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ^[8] ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਰਜਾ ਮਿਲਦਾ ਸੀ।^[9] ਪਤੰਜਲੀ ਅਤੇ ਕਟਯਾਯਾਨਾ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਵਿਆਕਰਣਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਵੈਦਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।^[10]^[11] ਰਿਗਵੇਦ ਬਾਣੀਆਂ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਇੱਕ ਸਿਆਣੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਸੰਭਵ ਤੌਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਖ਼ੁਦ ਚੁਣਨ ਦੀ ਖੁਲ੍ਹ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਵਯੰਬਰ ਰਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਗੰਧਰਵ ਵਿਆਹ (ਲੀਵ-ਇਨ-ਰਿਲੇਸ਼ਨਸ਼ਿਪ) ਕਰਨ ਦਾ ਵੀ ਰਿਵਾਜ ਸੀ।^[12]

ਯੂਨਾਨ

ਹਾਲਾਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਔਰਤਾਂ ਕੋਲ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰ ਹੱਕ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਹਿਰ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਿਆ।^[13] ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਡੈੱਲਫੀ, ਗੋਰਟਿਨ, ਥੱਸਲਿਆ, ਮੇਰਾਰਾ ਅਤੇ ਸਪਾਰਟਾ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਵਾਲੇ ਰਿਕਾਰਡ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਵੇਲੇ, ਨਿੱਜੀ ਸੰਪੱਤੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰੂਪ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਰਕਾਈਕ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵਿਧਾਨਕਾਰਾਂ ਨੇ ਲਿੰਗ ਭੇਦ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਅਧਿਕਾਰ ਘੱਟ ਗਏ।^[14]

ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ

ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਇੱਕ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਹੱਕ ਹੈ। ਵਿੱਦਿਆ ਵਿੱਚ ਵਿਤਕਰੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਵਿਤਕਰੇ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਭੇਦਭਾਵ ਨੂੰ "ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ, ਬੇਦਖਲੀ, ਸੀਮਾ ਜਾਂ ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਜਾਤ, ਰੰਗ, ਲਿੰਗ, ਭਾਸ਼ਾ, ਧਰਮ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਾਂ ਹੋਰ ਰਾਏ, ਕੌਮੀ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਮੂਲ, ਆਰਥਕ ਸਥਿਤੀ ਜਾਂ ਜਨਮ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਵਿੱਦਿਆ ਵਿੱਚ ਇਲਾਜ ਦੇ ਸਮਾਨਤਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਜਾਂ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ।" ਆਰਟੀਕਲ 3 ਅਨੁਸਾਰ ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੇਮ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ "ਅੱਜ ਦੇ ਨੇਮ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਧੜੇ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਹੱਕ ਹੈ।", ਆਰਟੀਕਲ 13 ਦੇ ਨਾਲ" ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ" ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਕਾਦਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਵੱਡੀ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਜਿਕ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਸੰਭਵ ਹੋਣ ਲਈ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ, ਗੈਰ-ਵਿਤਕਰੇ, ਨੈਤਿਕ ਅਤੇ ਲਿੰਗ ਸਮਾਨਤਾ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾਲ ਅਕਾਦਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਜ਼ੈਦ ਰਾਆਦ ਅਲ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਦਰਸਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮਹੱਤਵ 'ਤੇ ਜੋਰ ਦਿੱਤਾ: "ਮਾਨਵਤਾ ਲਈ ਇਹ ਕਿੰਨਾ ਚੰਗਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋਸੇਫ ਮੇਨਜੈੱਲ ਨੇ ਮੈਡੀਕਲ ਅਤੇ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਡਿਗਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗ਼ੈਰ-ਮਨੁੱਖੀ ਅਪਰਾਧ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਸੀ?, ਨੇ 1942 ਵਿੱਚ ਵਾਂਸੀ ਵਿਖੇ ਹੋਲੋਕੋਸਟ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ 15 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ 8 ਪੀਐਚਡੀਜ਼ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ।

ਹਵਾਲੇ

↑ Fulvia was the first historical woman to appear on coins: goddesses and personifications appeared widely.
↑ Hosken, Fran P., 'Towards a Definition of Women's Rights' in Human Rights Quarterly, Vol. 3, No. 2. (May, 1981), pp. 1–10.
↑ Lockwood, Bert B. (ed.), Women's Rights: A "Human Rights Quarterly" Reader (Johns Hopkins University Press, 2006), ISBN 978-0-8018-8374-3.
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 ^4.4 Kramer, Samuel Noah (1963), The Sumerians: Their History, Culture, and Character, Chicago, Illinois: University of Chicago Press, p. 78, ISBN 0-226-45238-7
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 Nemet-Nejat, Karen Rhea (1998), Daily Life in Ancient Mesopotamia, Daily Life, Greenwood, ISBN 978-0313294976
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001B-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Joshua J. Mark (4 November 2016). "Women in Ancient Egypt". Ancient History Encyclopedia. Retrieved 26 July 2017.
↑ Madhok, Sujata. "Women: Background & Perspective". InfoChange India. Archived from the original on 24 July 2008. Retrieved 24 December 2006.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001E-QINU`"'</ref>" does not exist. Details.
↑ Varttika by Katyayana, 125, 2477
↑ Comments to Ashtadhyayi 3.3.21 and 4.1.14 by Patanjali
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001F-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000020-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000021-QINU`"'</ref>" does not exist.

ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tag defined in <references> has no name attribute.

ਬਾਹਰਲੇ ਜੋੜ

ਇਹ ਲੇਖ ਅਧਾਰ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਵਧਾਕੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

[1] Fulvia was the first historical woman to appear on coins: goddesses and personifications appeared widely.

[Hosken-2] Hosken, Fran P., 'Towards a Definition of Women's Rights' in Human Rights Quarterly, Vol. 3, No. 2. (May, 1981), pp. 1–10.

[quarterly-3] Lockwood, Bert B. (ed.), Women's Rights: A "Human Rights Quarterly" Reader (Johns Hopkins University Press, 2006), ISBN 978-0-8018-8374-3.

[Kramer1963-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 ^4.4 Kramer, Samuel Noah (1963), The Sumerians: Their History, Culture, and Character, Chicago, Illinois: University of Chicago Press, p. 78, ISBN 0-226-45238-7

[Nemet1998-5] 5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 Nemet-Nejat, Karen Rhea (1998), Daily Life in Ancient Mesopotamia, Daily Life, Greenwood, ISBN 978-0313294976

[6] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001B-QINU`"'</ref>" does not exist.

[7] Joshua J. Mark (4 November 2016). "Women in Ancient Egypt". Ancient History Encyclopedia. Retrieved 26 July 2017.

[infochange_women-8] Madhok, Sujata. "Women: Background & Perspective". InfoChange India. Archived from the original on 24 July 2008. Retrieved 24 December 2006.

[vedam_towards_gender-9] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001E-QINU`"'</ref>" does not exist. Details.

[10] Varttika by Katyayana, 125, 2477

[11] Comments to Ashtadhyayi 3.3.21 and 4.1.14 by Patanjali

[12] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001F-QINU`"'</ref>" does not exist.

[:10-13] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000020-QINU`"'</ref>" does not exist.

[14] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000021-QINU`"'</ref>" does not exist.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]