ਕੋਹੜ
ਕੋੜ੍ਹ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਨਸਨ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ(ਐਚ.ਡੀ.) ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਸਦੀਵੀ ਰੋਗ (ਡਾਕਟਰੀ) |ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਬੈਕਟਰੀਆ ਮਾਈਕੋਬੈਕਟਰੀਅਮ ਲੇਪਰਾਏ[1] ਅਤੇ ਮਾਈਕਰੋਬੈਕਟਰੀਅਮ ਲੇਪਰੋਮਾਟੋਸਿਸ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।[2] ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਲਾਗ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਲੱਛਣਾਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਕਸਰ 5 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 20 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ[1] ਲੱਛਣਾਂ ਵਿੱਚ ਤੰਤੂਆਂ,ਸਾਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਤੰਦਾਂ ਦੇ ਜਾਲ, ਚਮੜੀ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਦਾਣੇਦਾਰ-ਟਿਸ਼ੂ ਪੈਦਾ ਹੋਣੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[1] ਇਸ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਕਰਕੇ ਲਗਾਤਾਰ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗਣ ਜਾਂ ਨਾ-ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਜ਼ਖਮਾਂ ਦੀ ਲਾਗ ਕਰਕੇ ਹੱਥਾਂ-ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਖਰਾਬ ਹੋਣੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[3] ਨਿਰਬਲਤਾ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਨਿਗ੍ਹਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।[3]
| ਕੋੜ੍ਹ | |
|---|---|
| ਵਰਗੀਕਰਨ ਅਤੇ ਬਾਹਰਲੇ ਸਰੋਤ | |
| ਓ.ਐਮ.ਆਈ. ਐਮ. (OMIM) | 246300 |
| ਰੋਗ ਡੇਟਾਬੇਸ (DiseasesDB) | 8478 |
| ਮੈੱਡਲਾਈਨ ਪਲੱਸ (MedlinePlus) | 001347 |
| ਈ-ਮੈਡੀਸਨ (eMedicine) | med/1281 derm/223 neuro/187 |
| MeSH | D007918 |
ਕੋੜ੍ਹ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖੰਘ ਜਾਂ ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨੱਕ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਤਰਲ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਹ ਫੈਲਦਾ ਹੈ।[4] ਕੋੜ੍ਹ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਗਰੀਬੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਆਸ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਫੈਲਦਾ ਹੈ।[3] ਆਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਉਲਟ ਇਹ ਬਹੁਤ ਲਾਗ ਵਾਲਾ ਰੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ।[3] ਰੋਗ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਬੈਕਟਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗਿਣਤੀ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹਨ: ਪੌਸੀਬੈਕੀਲਰੀ ਅਤੇ ਮਲਟੀਬੈਕੀਲੇਰੀ[3] ਦੋਵਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਪਿਗਮੇਂਟਡ, ਸੁੰਨ ਹੋਈ ਚਮੜੀ, ਖੰਡ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਰਾਹੀਂ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪੌਸੀਬੈਕੀਲਰੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਜਾਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਲਟੀਬੈਕੀਲੇਰੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।[3] ਰੋਗ ਦੀ ਜਾਂਚ ਨੂੰ ਚਮੜੀ ਦੀ ਬਾਇਓਪਸੀ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ਾਬ-ਤੇਜ਼ ਬਾਸਿੱਲੀ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਜਾਂ ਪੋਲੀਮਰਸੇ ਲੜੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਡੀ.ਐਨ.ਏ ਦੀ ਖੋਜ ਨਾਲ ਤਸਦੀਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।[3]
ਕੋੜ੍ਹ ਇਲਾਜ ਨਾਲ ਠੀਕ ਹੋਣਯੋਗ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਲਟੀਡਰੱਗ ਥਰੈਪੀ (MDT), ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1] ਪੌਸੀਬੈਕੀਲਰੀ ਕੋੜ੍ਹ ਦਾ ਡਪਸੋਨ ਅਤੇ ਰਿਫਾਮਪੇਸਿਨ ਨਾਲ ਇਲਾਜ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਹੈ।[3] ਮਲਟੀਬੈਕੀਲੇਰੀ ਕੋੜ੍ਹ ਦਾ ਇਲਾਜ ਰਿਫਾਰਮਪੇਸਿਨ, ਡਪਸੋਨ ਅਤੇ ਕਲੋਫਾਜ਼ੀਮੀਨ ਨਾਲ 12 ਮਹੀਨੇ ਲੰਮਾ ਹੈ।[3] ਇਹਨਾਂ ਇਲਾਜਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਵਲੋਂ ਮੁਫ਼ਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1] ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਰੋਗਾਣੂ-ਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈਆਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।[3] 2012 ਦੌਰਾਨ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕੋੜ੍ਹ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1980 ਦੀ 5 ਕਰੋੜ 20 ਲੱਖ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 1 ਲੱਖ, 80 ਹਜ਼ਾਰ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ।[1][5][6] ਨਵੇਂ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 2,30,000 ਹੈ।[1] ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਵੇਂ ਕੇਸ 16 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਨ।[1][3] ਪਿਛਲੇ 20 ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ 1 ਕਰੋੜ 60 ਲੱਖ ਲੋਕ ਦਾ ਕੋੜ੍ਹ ਲਈ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।[1] ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ 200 ਕੇਸ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।[7]
ਕੋੜ੍ਹ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।[3] ਬੀਮਾਰੀ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਲਾਤੀਨੀ ਅੱਖਰ ਲੈਪਰਾ () ਤੋਂ ਮਿਲਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ "ਫਟਿਆ-ਪੁਰਾਣਾ", ਜਦੋਂ ਕਿ "ਹਨਸੇਨ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ" ਦਾ ਨਾਂ ਡਾਕਟਰ ਗਰਹਾਰਡ ਅਰਮੌਏਰ ਹਨਸੇਨ ਦੇ ਨਾਂ ਉੱਤੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[3] ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋੜ੍ਹੀਆਂ ਦੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਹਾਲੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤ[8]ਚੀਨ[9] ਅਤੇ ਅਫ਼ਰੀਕਾ।[10] ਪਰ, ਬਹੁਤੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਕੋੜ੍ਹ ਬਹੁਤਾ ਲਾਗ ਦਾ ਰੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ।[10] ਸਮਾਜਿਕ ਦਾਗ਼ ਕੋੜ੍ਹ ਦੇ ਅਤੀਤ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਖੁਦ-ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਇਲਾਜ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਹੈ।[1] ਕੁਝ ਲੋਕ ਕੋੜ੍ਹੀ (leper) ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ "ਕੋੜ੍ਹ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਵਿਅਕਤੀ" ਵਾਕ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।[11] ਸੰਸਾਰ ਕੋੜ੍ਹ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਕੋੜ੍ਹ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਲੋਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ 1954 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[12]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ 1.00 1.01 1.02 1.03 1.04 1.05 1.06 1.07 1.08 1.09 "Leprosy Fact sheet N°101". World Health Organization. Jan 2014.
- ↑ "New Leprosy Bacterium: Scientists Use Genetic Fingerprint To Nail 'Killing Organism'". ScienceDaily. 2008-11-28. Retrieved 2010-01-31.
- ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 3.12 Suzuki K, Akama T, Kawashima A, Yoshihara A, Yotsu RR,।shii N (February 2012). "Current status of leprosy: epidemiology, basic science and clinical perspectives". The Journal of dermatology. 39 (2): 121–9. doi:10.1111/j.1346-8138.2011.01370.x. PMID 21973237.
{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ "Hansen's Disease (Leprosy) Transmission". cdc.gov. April 29, 2013. Retrieved 28 February 2015.
- ↑ "Global leprosy situation, 2012". Wkly. Epidemiol. Rec. 87 (34): 317–28. August 2012. PMID 22919737.
- ↑ Rodrigues LC, Lockwood DNj (June 2011). "Leprosy now: epidemiology, progress, challenges, and research gaps". The Lancet infectious diseases. 11 (6): 464–70. doi:10.1016/S1473-3099(11)70006-8. PMID 21616456.
- ↑ "Hansen's Disease Data & Statistics". Health Resources and Services Administration. Retrieved 12 January 2015.
- ↑ Walsh F (2007-03-31). "The hidden suffering of।ndia's lepers". BBC News.
- ↑ Lyn TE (2006-09-13). "Ignorance breeds leper colonies in China". Independat News & Media. Archived from the original on 2010-04-08. Retrieved 2010-01-31.
{{cite news}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ 10.0 10.1 Byrne, Joseph P. (2008). Encyclopedia of pestilence, pandemics, and plagues. Westport, Conn.[u.a.]: Greenwood Press. p. 351. ISBN 9780313341021.
- ↑ editors, Enrico Nunzi, Cesare Massone, (2012). Leprosy a practical guide. Milan: Springer. p. 326. ISBN 9788847023765.
{{cite book}}:|last1=has generic name (help)CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ McMenamin, Dorothy (2011). Leprosy and stigma in the South Pacific: a region-by-region history with first person accounts. Jefferson, N.C.: McFarland. p. 17. ISBN 9780786463237.