ਕੜ੍ਹੀ ਪੱਤੇ ਦਾ ਰੁੱਖ
ਕੜ੍ਹੀ ਪੱਤੇ ਦਾ ਰੁੱਖ (ਮੁਰਾਇਆ ਕੋਏਨਿਜੀ, (Murraya koenigii); ਉਮਰ (syn) ਬਰਗੇਰਾ ਕੋਏਨਿਜੀ, (Bergera koenigii), ਚਲਕਾਸ ਕੋਏਨਿਜੀ (Chalcas koenigii) ਤਪਤ-ਖੰਡੀ ਤੇ ਅਰਧ ਤਪਤ-ਖੰਡੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰੁਤਾਸੇਈ (Rutaceae) ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਦਰਖਤ ਹੈ, ਜੋ ਮੂਲ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ। ਅਕਸਰ ਰਸੇਦਾਰ ਖਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਇਸਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਕੜ੍ਹੀ ਪੱਤਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ਮਿੱਠੀ ਨਿੰਮ ਦੇ ਪੱਤੇ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਤਮਿਲ ਨਾਮ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ, ਉਹ ਪੱਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਰਸੇਦਾਰ ਖਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੰਨੜ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ - ਕਾਲ਼ੀ ਨਿੰਮ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੇ ਪੱਤੇ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਕੌੜੀ ਨਿੰਮ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕੜ੍ਹੀ ਪੱਤੇ ਦੇ ਦਰਖਤ ਦਾ ਨਿੰਮ ਦੇ ਦਰਖਤ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੜ੍ਹੀ ਪੱਤਾ ਤੇਜ ਪੱਤਾ ਜਾਂ ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ, ਜੋ ਭੂ ਮਧਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਪੱਤੇ ਹਨ, ਤੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵੱਖ ਹੈ।[1]
ਵਿਵਰਣ
ਸੋਧੋਇਹ ਦਰਖਤ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਉਂਚਾਈ 4-6 ਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸਦੇ ਤਣੇ ਦਾ ਵਿਆਸ 40 ਸੈਂ ਮੀ ਤੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਪੱਤੇ ਨੁਕੀਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਹਰ ਟਾਹਣੀ ਵਿੱਚ 11-21 ਪੱਤੀਦਾਰ ਕਮਾਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਕਮਾਨੀ 2-4 ਸੈਂ ਮੀ ਲੰਬੀ ਅਤੇ 1-2 ਸੈਂ ਮੀ ਚੌੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੱਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਫੁਲ ਛੋਟੇ - ਛੋਟੇ, ਸਫੇਦ ਰੰਗ ਦੇ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਛੋਟੇ - ਛੋਟੇ, ਚਮਕੀਲੇ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਫਲ ਤਾਂ ਖਾਧੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਲੇਕਿਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੀਜ ਜਹਰੀਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਨੂੰ ਵਨਸਪਤੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਜੋਹਾਨ ਕਾਨਿਗ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਉਪਯੋਗ
ਸੋਧੋਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ- ਤਟ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਲੰਕਾ ਦੇ ਖਾਣਿਆਂ ਦੇ ਛੌਂਕ ਵਿੱਚ, ਖਾਸਕਰ ਰਸੇਦਾਰ ਖਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਬਿਲਕੁਲ ਤੇਜ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਸਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪਕਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੁ ਵਿੱਚ ਕਟੇ ਪਿਆਜ ਦੇ ਨਾਲ ਭੁੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਥੋਰਣ, ਵੜਾ, ਰਸਮ ਅਤੇ ਕੜ੍ਹੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਤਾਜਾ ਪੱਤੇ ਨਾ ਤਾਂ ਖੁੱਲੇ, ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਫਰਿਜ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਂਜ ਇਹ ਪੱਤੇ ਸੁੱਕਾਏ ਹੋਏ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ਬੂ ਬਿਲਕੁਲ ਨਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਮੁਰਾਇਆ ਕੋਏਨਿਜੀ (Murraya koenigii) ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਆਯੁਰਵੇਦ ਚਿਕਿਤਸਾ ਵਿੱਚ ਜੜੀ - ਬੂਟੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਔਸ਼ਧੀ ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚ ਐਂਟੀ – ਡਾਇਬੈਟਿਕ (anti-diabetic), ਐਂਟੀਆਕਸੀਡੈਂਟ (antioxidant), ਐਂਟੀਮਾਇਕਰੋਬੀਅਲ (antimicrobial), ਐਂਟੀ-ਇੰਫਲੇਮੇਟਰੀ (ant-inflammatory), ਹੇਪਾਟੋਪ੍ਰੋਟੈਕਟਿਵ (hepatoprotective), ਐਂਟੀ-ਹਾਇਪਰਕੋਲੇਸਟਰੋਲੇਮਿਕ (anti-hypercholesterolemic) ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਕੜ੍ਹੀ ਪੱਤਾ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਤੰਦੁਰੁਸਤ ਵਾਲਾਂ ਲਈ ਵੀ ਬਹੁਤ ਲਾਭਕਾਰੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ .
ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੜ੍ਹੀ ਪੱਤੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਉਪਯੋਗ ਰਸੇਦਾਰ ਖਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਵੀ ਹੋਰ ਕਈ ਖਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਸਾਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਉਪਜ
ਸੋਧੋਬੂਟੇ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਤਾਜੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਬੀਜਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਸੁੱਕੇ ਜਾਂ ਮੁਰਝਾਏ ਫਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਕੁਰ-ਸਮਰੱਥਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਫਲ ਨੂੰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸੰਪੂਰਣ ਤੌਰ ਤੇ (ਜਾਂ ਗੁੱਦ ਕੱਢਕੇ) ਗਮਲੇ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਗੱਡ ਦਿਓ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਗਿੱਲਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਿਰਫ ਨਮ ਬਣਾਈਂ ਰਖੋ।