ਕੱਛ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
ਕੱਛ ਗੁਜਰਾਤ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ । ਗੁਜਰਾਤ ਯਾਤਰਾ ਕੱਛ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਭ੍ਰਮਣੋ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਅਧੂਰੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਪਰਿਆਟਕੋਂ ਨੂੰ ਲੁਭਾਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਹੈ । ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮੁੱਖਆਲਾ ਹੈ ਭੁਜ । ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸੈਰ ਨੂੰ ਬੜਾਵਾ ਦੇਣ ਲਈ ਹਰ ਸਾਲ ਕੱਛ ਵੱਡਾ ਉਤਸਵ ਆਜੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । 45652 ਵਰਗ ਕਿਮੀ . ਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਵਿੱਚ ਫੈਲੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਇਸ ਸਭਤੋਂ ਵੱਡੇ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਸਾਰਾ ਹਿੱਸਾ ਰੇਤੀਲਾ ਅਤੇ ਦਲਦਲੀ ਹੈ । ਜਖਾਊ , ਕਾਂਡਲਾ ਅਤੇ ਮੁਂਦਰਾ ਇੱਥੇ ਦੇ ਮੁਖਯ ਬੰਦਰਗਾਹ ਹਨ । ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਇਮਾਰਤਾਂ , ਮੰਦਿਰ , ਮਸਜਦ , ਹਿੱਲ ਸਟੇਸ਼ਨ ਆਦਿ ਸੈਰ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਿੱਚ
ਸੋਧੋਧੋਲਾਵੀਰਾ
ਸੋਧੋਇਹ ਪੁਰਾਸਾਰੀ ਥਾਂ ਹਡੱਪਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਸੀ । ਜਿਲਾ ਮੁੱਖਆਲਾ ਭੁਜ ਵਲੋਂ ਕਰੀਬ 250 ਕਿਮੀ . ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਧੋਲਾਵੀਰਾ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਬਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਜਮਾਣ ਵਿੱਚ ਹਡੱਪਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਇੱਥੇ ਫਲੀ - ਫੂਲੀ ਸੀ । ਇਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ 2900 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਲੋਂ 2500 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸਿੱਧੂ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਅਨੇਕ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤਤਵ ਵਿਭਾਗ ਇਸਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਕੱਛ ਮਾਂਡਵੀ ਵਿੱਚ
ਸੋਧੋਭੁਜ ਵਲੋਂ ਕਰੀਬ 60 ਕਿਮੀ . ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਇਹ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਸਭਤੋਂ ਆਕਰਸ਼ਕ ਬੀਚਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਦੂਰ - ਦੂਰ ਫੈਲੇ ਨੀਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਵੇਖਣਾ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਦੀ ਰੇਤ ਉੱਤੇ ਟਲਹਨਾ ਪਰਿਆਟਕੋਂ ਨੂੰ ਖੂਬ ਭਾਤਾ ਹੈ । ਨਾਲ ਦੀ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜਲਪਕਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਥੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਭਾਤ ਅਤੇ ਆਥਣ ਦਾ ਨਜਾਰਾ ਇੱਥੋਂ ਬਹੁਤ ਆਕਰਸ਼ਕ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹਨ ।
ਕੰਠਕੋਟ ਕਿਲਾ
ਸੋਧੋਇੱਕ ਵੱਖ - ਥਲਗ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਇਸ ਕਿਲੇ ਦਾ ਉਸਾਰੀ 8ਵੀਆਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਵੱਖ - ਵੱਖ ਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਉੱਤੇ ਸੋਲੰਕੀ , ਚਾਵਡਾ ਅਤੇ ਵਘੇਲ ਵਸ਼ੋਂ ਦਾ ਕਾਬੂ ਰਿਹਾ । 1816 ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਸਾਰਾ ਹਿੱਸਾ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਕਿਲੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੀ ਕੰਥਡਨਾਥ ਮੰਦਿਰ , ਜੈਨ ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਵੀ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਨਰਾਇਣ ਸਰੋਵਰ ਮੰਦਿਰ
ਸੋਧੋਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਚਰਚਿਤ ਇਸ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਪਵਿਤਰ ਝੀਲਾਂ ਹਨ । ਨਰਾਇਣ ਸਰੋਵਰ ਨੂੰਹਿੰਦੁਵਾਂਦੇ ਅਤਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਪਵਿਤਰ ਤੀਰਥਸਥਲੋਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਤਾਲਾਬੋਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭਤੋਂ ਪਵਿਤਰ ਤਾਲਾਬੋਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸ਼੍ਰੀ ਤਰਿਕਮਰਾਇਜੀ , ਲਕਸ਼ਮੀਨਰਾਇਣ , ਗੋਵਰਧਨਨਾਥਜੀ , ਦਵਾਰਕਾਨਾਥ , ਆਦਿਨਾਰਾਇਣ , ਰਣਛੋਡਰਾਇਜੀ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਮੀਜੀ ਦੇ ਮੰਦਿਰ ਆਕਰਸ਼ਕ ਮੰਦਿਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਮੰਦਿਰਾਂ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜ ਸ਼੍ਰੀ ਦੇਸ਼ਲਜੀ ਦੀ ਰਾਣੀ ਨੇ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ ।
ਭਦਰੇਸ਼ਵਰ ਜੈਨ ਮੰਦਿਰ
ਸੋਧੋਭਦਰਾਵਤੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਜੈਨ ਮੰਦਿਰ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਯਾਾਇਯੋਂ ਲਈ ਅਤਿ ਪਵਿਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਭਦਰਾਵਤੀ ਵਿੱਚ 449 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਰਾਜਾ ਸਿੱਧਸੇਨ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਸੀ । ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਸੋਲੰਕੀਆਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਜੋ ਜੈਨ ਮਤਾਵਲੰਬੀ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲਕੇ ਭਦਰੇਸ਼ਵਰ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ।
ਕਾਂਡਲਾ ਬੰਦਰਗਾਹ
ਸੋਧੋਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ 11 ਸਭਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੈ । ਇਹ ਬੰਦਰਗਾਹ ਕਾਂਡਲਾ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਬਣਾ ਹੈ । ਇਸ ਬੰਦਰਗਾਹ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਵ ਸ਼੍ਰੀ ਖੇਨਗਰਜੀ ਤੀਸਰੀ ਅਤੇ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਵਲੋਂ 19ਵੀਆਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ।
ਮਾਂਡਵੀ ਬੰਦਰਗਾਹ
ਸੋਧੋਇਸ ਬੰਦਰਗਾਹ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਣ ਦਾ ਪੁੰਨ ਮਹਾਰਾਜ ਸ਼੍ਰੀ ਖੇਨਗਰਜੀ ਪਹਿਲਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਲੇਖਕ ਮਿਲਬਰਨ ਨੇ ਮਾਂਡਵੀ ਨੂੰ ਕੱਛ ਦੇ ਸਭਤੋਂ ਮਹਾਨ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਹੈ । ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇ ਜਹਾਜਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਮੁੰਦਰਾ ਬੰਦਰਗਾਹ
ਸੋਧੋਇਹ ਬੰਦਰਗਾਹ ਮੁਂਦ੍ਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਲੋਂ ਕਰੀਬ 10 ਕਿਮੀ . ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਹੈ । ਓਲਡ ਪੋਰਟ ਅਤੇ ਅਦਨੀ ਪੋਰਟ ਇੱਥੇ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸੱਕਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਬੰਦਰਗਾਹ ਪੂਰੇ ਸਾਲ ਵਿਅਸਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਨੇਕ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਜਹਾਜਾਂ ਦਾ ਇੱਥੋਂ ਆਣਾ - ਜਾਣਾ ਲਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਦੂੱਜੇ ਰਾਜਾਂ ਵਲੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਕੰਮ ਕਰਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਜਖਊ ਬੰਦਰਗਾਹ
ਸੋਧੋਇਹ ਬੰਦਰਗਾਹ ਕੱਛ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਭਤੋਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੈ । ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਮੱਛੀ ਪਕਡਨੇ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਵਲੋਂ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੱਛ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇਸ ਖੂਬਸੂਰਤ ਬੰਦਰਗਾਹ ਵਿੱਚ ਤਟਰਕਸ਼ਕ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਬੀਏਸਫ ਦਾ ਜਲਵਿਭਾਗ ਹੈ ।
ਆਉਣ ਜਾਣ
ਸੋਧੋਹਵਾ ਰਸਤਾ
ਸੋਧੋਭੁਜ ਵਿਮਾਨਕਸ਼ੇਤਰ ਅਤੇ ਕਾਂਦਲਾ ਵਿਮਾਨਕਸ਼ੇਤਰ ਕੱਛ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਦੋ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਏਅਰਪੋਰਟ ਹਨ । ਮੁਂਬਈ ਵਲੋਂ ਇੱਥੇ ਲਈ ਨੇਮੀ ਫਲਾਇਟਸ ਹਨ ।
ਰੇਲ ਰਸਤਾ
ਸੋਧੋਗਾਂਧੀਧਾਮ ਅਤੇ ਭੁਜ ਵਿੱਚ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨਜਦੀਕੀ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹਨ । ਇਹ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਕੱਛ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਨੇਕ ਹਿੱਸੀਆਂ ਵਲੋਂ ਜੋਡ਼ਦੇ ਹਨ ।
ਸੜਕ ਰਸਤਾ
ਸੋਧੋਕੱਛ ਸੜਕ ਰਸਤਾ ਦੁਆਰਾ ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਲੋਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਰਾਜ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਡੀਲਕਸ ਬਸਾਂ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਅਨੇਕ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਲੋਂ ਕੱਛ ਲਈ ਚੱਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।