ਗਨਾਮੂਰਤੀ
ਗਣਮੂਰਤੀ (ਬੋਲਣ 'ਚ ਗਨਾਮੂਰਤੀ, ਭਾਵ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਮੂਰਤੀ) ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ।
ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਗਨਾਸਾਮਵਰਾਲੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ
ਸੋਧੋ
ਇਹ ਪਹਿਲੇ ਚੱਕਰ ਇੰਦੂ ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਇੰਦੂ-ਗੋ ਹੈ। ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀਆਂ ਸ ਰੇ ਗ ਮ ਪ ਧ ਨੁ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):
- ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਗ1 ਮ1 ਪ ਧ1 ਨੀ3 ਸੰ [a]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ3 ਧ1 ਪ ਮ1 ਗ1 ਰੇ1 ਸ[b]
ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਨੋਟ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਧੈਵਤਮ, ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਹਨ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਰਾਗ ਹੈ (ਜਿਸ ਦੇ ਅਰੋਹ ਤੇ ਅਵਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਦੇ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਝਾਲਾਵਰਾਲੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 39ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ।
ਅਸਮਪੂਰਨ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ
ਸੋਧੋਗਨਾਸਾਮਵਰਾਲੀ ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕਲਿਤ ਮੂਲ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ। ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਚਡ਼੍ਹਨ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਾਡਵ-ਸੰਪੂਰਨ ਰਾਗ ਹੈ ਅਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ 6 ਸੁਰ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ (ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ 7 ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ।
- ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਮ1 ਪ ਧ1 ਨੀ3 ਸੰ [c]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ3 ਧ1 ਪ ਮ1 ਗ1 ਰੇ1 ਸ [b]
ਜਨਿਆ ਰਾਗਮ
ਸੋਧੋਗਣਮੂਰਤੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਛੋਟੇ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਉਤਪੰਨ ਸਕੇਲ) ਇਸ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਗਣਮੂਰਤੀ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੇ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੂਚੀ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।
ਰਚਨਾਵਾਂ
ਸੋਧੋ- ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਗਨਾਮੂਰਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜੋ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਗਣਮੂਰਤੀ ਵਿੱਚ ਰਚੀ ਗਈ ਹੈ।
- ਆਦਿ ਤਾਲਾ ਵਿੱਚ ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਪਾਈ ਜਗਦਇਸ਼ਵਰਤਲ.
- ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਏਕ ਤਾਲ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਹਦੀਸ਼ਵਰ ਰਕਸ਼ਤੁਮਾ ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜੋ ਗਨਾਸਾਮਵਰਾਲੀ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਸੈੱਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
- ਆਦਿ ਤਾਲ ਵਿੱਚ ਪਲਾਇਆ ਗੋਵਿੰਦ ਇੱਕ ਭਜਨ ਹੈ ਜੋ ਸ਼੍ਰੀ ਗਣਪਤੀ ਸਚਿਦਾਨੰਦ ਸਵਾਮੀ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ
ਸੋਧੋਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਗਣਮੂਰਤੀ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ 2 ਹੋਰ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ, ਵਿਸ਼ਵੰਬਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਮਲੰਗੀ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਗਣਮੂਰਤੀ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।
ਨੋਟਸ
ਸੋਧੋਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ