ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੰਗਸਰ ਸਾਹਿਬ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੰਗਸਰ ਸਾਹਿਬ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੂਹ ਹੈ ਜੋ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ 1599 ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਖੂਹ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਗੰਗਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਾਮ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਗੁੰਮ ਹੋਇਆ ਇੱਕ ਕਲਸ਼ ਇੱਥੇ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਇੱਥੋਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਜਿੰਨਾ ਪਵਿੱਤਰ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੰਗਸਰ ਸਾਹਿਬ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।[1]
ਖੂਹ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪੁਰਾਤਨ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ 1975 ਵਿੱਚ ਖੜੀ ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜ ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਇਮਾਰਤ ਨਾਲ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ ਹੇਠਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵਰਗਾਕਾਰ ਹਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ 'ਤੇ ਹੈ। ਗੁੰਬਦ ਵਾਲੀਆਂ ਹੋਰ ਚਾਰ ਮੰਜ਼ਲਾਂ ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਾਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਹੈ ਜੋ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਸਥਾਨਕ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇੱਥੇ ਆਈਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਬੈਠਦਾ ਸੀ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੰਗਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਲਈ ਆਪਣੀ ਚੌਥੀ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਅਤੇ ਜਿੱਤੀ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਪਿੰਡੇ ਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਮਿੱਤਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕਮਰਕਸਾ (ਕਮਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀਸ਼) ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਰਾਮ ਕੀਤਾ।