ਗੰਗਾ ਦਰਿਆਈ ਡਾਲਫਿਨ

ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਡਾਲਫਿਨ (Platanista gangetica gangetica) and ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਡਾਲਫਿਨ (Platanista gangetica minor) ਮਿੱਠੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਡਾਲਫਿਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਭਾਰਤ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਡਾਲਫਿਨ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਡਾਲਫਿਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 05 ਅਕਤੂਬਰ 2009 ਨੂੰ ਗੰਗਾ ਡੋਲਫਿਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਲੀ ਜੀਵ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਗੰਗਾ ਡੋਲਫਿਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜਲੀ ਜੀਵ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਸੁੰਘਣ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤਿਅੰਤ ਤੇਜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਲੁਪਤ ਇਸ ਜੀਵ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 2000 ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਗੰਗਾ ਦਾ ਵਧ ਰਿਹਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ, ਬੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣਅਤੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੇਲ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਨੂੰ ਹੋਰ ਮਛਲੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਚਾਰੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਏਸ ਸਮੇਂ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਰੋਰਾ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਪਟਨੇ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੇ - ਜਿਹੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਡੋਲਫਿਨ ਬਚੀਆਂ ਹਨ। ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਸੋਂਸ ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜਿਹੂ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕੋਲੋਕੇਸ਼ਨ (ਗੂੰਜ ਨਿਰਧਾਰਣ) ਅਤੇ ਸੁੰਘਣ ਦੀ ਬੇਹੱਦ ਤਿੱਖੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਤਲਾਸ਼ਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਜਲੀ ਜੀਵ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਜੀਵ ਕਰੀਬ 10 ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਹ ਮੱਛੀ ਨਹੀਂ ਦਰਅਸਲ ਇੱਕ ਥਣਧਾਰੀ ਜੀਵ ਹੈ। ਮਾਦੇ ਦੇ ਔਸਤ ਲੰਬਾਈ ਨਰ ਡੋਲਫਿਨ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਔਸਤ ਉਮਰ 28 ਸਾਲ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸੰਨ ਆਫ ਰਿਵਰ ਕਹਿਣ ਵਾਲੇ ਡੋਲਫਿਨ ਦੇ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਲਈ ਸਮਰਾਟ ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਕਈ ਸਦੀ ਪੂਰਵ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1972 ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਕਨੂੰਨ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗੰਗਾ ਡੋਲਫਿਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਲੇਕਿਨ ਓੜਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਲੀ ਜੀਵ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵਣੀ ਜੀਵ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਕਨੂੰਨ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਸੁਤੇਸਿਧ ਆ ਗਿਆ। 1996 ਵਿੱਚ ਹੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਯੂਨੀਅਨ ਆਫ ਕੰਜਰਵੇਸ਼ਨ ਆਫ ਨੇਚਰ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਡਾਲਫਿਨਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਵਿਲੁਪਤ ਆਮ ਤੌਰ ਜੀਵ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਡਾਲਫਿਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਮਿਸ਼ਨ ਕਲੀਨ ਗੰਗਾ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਧਾਰ ਥੰਮ੍ਹ ਹੋਵੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਕੇਂਦਰੀ ਪਰਿਆਵਰਣ ਅਤੇ ਵਣ ਮੰਤਰੀ ਜੈਰਾਮ ਰਮੇਸ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਘ ਜੰਗਲ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਡਾਲਫਿਨ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਸਿਹਤ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ।