ਤੁਰਕੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਤੁਰਕੀ ਵਿੱਚ ਈਸੇ ਦੇ ਲਗਭਗ 7500 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮਨੁੱਖ ਬਸਾਵ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਇੱਥੇ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਹਿੱਟੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1900 - 1300 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। 1250 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਟਰਾਏ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਯਵਨਾਂ (ਗਰੀਕ) ਨੇ ਟਰਾਏ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਨੇਸਤਨਾਬੂਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕੀਆਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਕਾਬੂ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ। 1200 ਈਸਾਪੂਰਵ ਵਲੋਂ ਕਿਨਾਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਯਵਨਾਂ ਦਾ ਆਗਮਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਛੇਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਾਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਫਾਰਸ ਦੇ ਸ਼ਾਹ ਸਾਈਰਸ ਨੇ ਅਨਾਤੋਲਿਆ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕਾਰ ਜਮਾਂ ਲਿਆ। ਇਸਦੇ ਕਰੀਬ 200 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਬਾਦ 334 ਇਸਵੀਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਸਿਕੰਦਰ ਨੇ ਫਾਰਸੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾਕੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿਕੰਦਰ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਭਾਰਤ ਤੱਕ ਪਹੁਂਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਾਪੂਰਵ 130 ਇਸਵੀ ਵਿੱਚ ਅਨਾਤੋਲਿਆ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣਾ। ਈਸੇ ਦੇ ਪੰਜਾਹ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸੰਤ ਪਾਲ ਨੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਚਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸੰਨ 313 ਵਿੱਚ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲਿਆ। ਇਸਦੇ ਕੁੱਝ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਕਾਂਸਟੇਂਟਾਈਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਜੁਦਾਈ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਕਾਂਸਟੇਂਟਿਨੋਪਲ ਇਸਦੀ ਰਾਜਧਨੀ ਬਣਾਈ ਗਈ। ਛੇਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਿਜੇਂਟਾਈਨ ਸਾਮਰਾਜ ਆਪਣੇ ਚਰਮ ਉੱਤੇ ਸੀ ਉੱਤੇ 100 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਰਬਾਂ ਨੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕਾਰ ਜਮਾਂ ਲਿਆ। ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਧਰਮਿਉੱਧੋਂ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਰਹਿਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬਿਜੇਂਟਾਈਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਸੰਨ 1288 ਵਿੱਚ ਆਟੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਉਦਏ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸੰਨ 1453 ਵਿੱਚ ਕਸਤੁਨਤੁਨਿਆ ਦਾ ਪਤਨ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਯੂਰੋਪ ਵਿੱਚ ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਮਹਤਵਪੂਰऩ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕੀਤੀ।

ਤੇਰਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮੰਗੋਲ ਤੀਰਬਾਜ

ਤੁਰਕ ਪ੍ਰਯਾਣ

ਵਰਤਮਾਨ ਤੁਰਕ ਪਹਿਲਾਂ ਯੂਰਾਲ ਅਤੇ ਅਲਤਾਈ ਪਰਬਤਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਬਸੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਵਿਗੜਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਾਰਣਾਂ ਵਲੋਂ ਇਹ ਲੋਕ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪੂਰਵ ਉਹ ਲੋਕ ਏਸ਼ਿਆ ਮਾਇਨਰ ਵਿੱਚ ਬਸੇ। 1071 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬਿਜੇਂਟਾਇਨੋਂ ਨੂੰ ਪਰਾਸਤ ਕਰ ਏਸ਼ਿਆ ਮਾਇਨਰ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਆਧਿਪਤਿਅ ਜਮਾਂ ਲਿਆ। ਵਿਚਕਾਰ ਤੁਰਕੀ ਵਿੱਚ ਕੋੰਨਿਆ ਨੂੰ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਅਪਨਾਇਆ। 1243 ਵਿੱਚ ਮੰਗੋਲਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਵਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚੀ। ਮੰਗੋਲਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਆਟੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ ਜਿਸਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਉਸਮਾਨ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੁਰਕੀ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋਇਆ। 1516 ਅਤੇ 1517 ਵਿੱਚ ਕਰਮਸ਼: ਸੀਰਿਆ ਅਤੇ ਮਿਸਰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਸੁਲਤਾਨ ਸੁਲੇਮਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਣਕਾਲ ਵਿੱਚ ਏਸ਼ਿਆ ਮਾਇਨਰ, ਕੁੱਝ ਅਰਬ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਉੱਤਰੀ ਅਫਰੀਕਾ, ਪੂਰਵੀ ਭੂਮਧਿਅਸਾਗਰੀਏ ਟਾਪੂ, ਬਾਲਕਨ, ਕਾਕੇਸ਼ਸ ਅਤੇ ਕਰੀਮਿਆ ਵਿੱਚ ਤੁਰਕੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭੁਤਵ ਸੀ। 18ਵੀਆਂ ਅਤੇ 19ਵੀਆਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀਇਤਾ ਦੇ ਉਦਏ ਵਲੋਂ ਤੁਰਕੀ ਦੀ ਸੀਮਾਵਾਂ ਸੰਕੋਚੀ ਹੁੰਦੀ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦੁਆਰਾ ਅਧਿਕ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਇੱਕ ਕਰ ਆਜਾਦ ਹੁੰਦੇ ਗਏ।

ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਦਾ ਅਖੀਰ

ਸਤਰਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਵਲੋਂ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਅਤੇ 1854 ਵਿੱਚ ਕਰੀਮਿਆ ਦਾ ਲੜਾਈ ਹੋਇਆ।

1839 ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਅਧਿਕਰ ਨਿਅੰਤਰਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਇਸ ਆਸ਼ਏ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ 1876 ਵਿੱਚ ਪਾਰਿਤ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੱਕ ਚਲਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਮੁਲਤਵੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਤਦ ਉੱਥੇ ਅਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਰਾਜਤੰਤਰ ਪੁੰਨ: ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ। 1908 ਵਿੱਚ ਜਵਾਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਹੋਈ, ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ 1876 ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਫਿਰ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ। 1913 ਵਿੱਚ ਸੁਲਤਾਨ ਮੇਹਮਤ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਸ਼ਵਸ਼ੁੱਧ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਜਰਮਨੀ ਦਾ ਨਾਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਤੁਰਕੀ ਹਾਰ ਹੋਏ। ਲੜਾਈ - ਵਿਰਾਮ - ਸੁਲਾਹ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਅਨਬਰ ਪਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਹੋਰ ਸ਼ੀਰਸ਼ਸਤਰੀਏ ਨੇਤਾ ਤੁਰਕੀ ਛੱਡਕੇ ਭਾਗ ਗਏ। ਏਸ਼ਿਆ ਮਾਇਗਰ ਆਦਿ ਖੇਤਰ ਬਰੀਟੇਨ, ਫਰਾਂਸ, ਗਰੀਸ ਅਤੇ ਇਟਲੀ ਵਿੱਚ ਬਟਂ ਗਏ। 1919 ਵਿੱਚ ਗਰੀਸ ਨੇ ਅਨਾਤੋਲਿਆ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਮੁਸਤਫਾ ਕਮਾਲ (ਕਮਾਲ ਅਤਾਤੁਰਕ) ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ (1922) ਗਰੀਸ ਹਾਰ ਹੋਇਆ। ਸੁਲਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਸ਼ੀਣ ਹੋਣ ਲਗਾ ਅਤੇ ਅੰਕਾਰਾ ਵਿੱਚ ਮੁਸਤਫਾ ਕਮਾਲ ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਮਾਨਿਇਤਾਪ੍ਰਾਪਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ। 1923 ਦੀ ਲਾਸੇਨ ਸੁਲਾਹ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਤੁਰਕੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭੁਤਵ ਏਸ਼ਿਆ ਮਾਇਨਰ ਅਤੇ ਥਰੇਸ ਦੇ ਕੁੱਝ ਭਾਗ ਉੱਤੇ ਮਾਨ ਮਾਨ ਗਿਆ। 29 ਅਕਤੂਬਰ, 1923 ਨੂੰ ਤੁਰਕੀ ਲੋਕ-ਰਾਜ ਘੋਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ।

ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਤੁਰਕੀ ਵਿੱਚ ਅਤਾਤੁਰਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਅਨੇਕ ਸਮਾਜਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਵਿਧਿਕ ਸੁਧਾਰ ਹੋਏ। ਗਣਤਾਂਤਰਿਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਧਰਮਨਿਰਪੇਕਸ਼ਤਾ, ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਉਤਮੂਲਨ ਅਤੇ ਸਤਰੀਆਂ ਦੇ ਉੱਧਾਰ ਆਦਿ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਹੋਈ। ਅਰਬੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਰੋਮਨ ਲਿਪੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਨ ਘੋਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ। ਮੁਸਤਫਾ ਕਮਾਲ ਦੀ ਮੌਤ (1938) ਦੇ ਪੂਰਵ ਤੱਕ ਉਸਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਪੀਪੁਲਸ ਪਾਰਟੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਹੀ।

ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਉਪਰਾਂਤ

ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਤੁਰਕੀ ਨੇ ਜਰਮਨੀ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ। 1919 ਵਿੱਚ ਮੁਸਤਫਾ ਕਮਾਲ ਪਾਸ਼ਾ (ਅਤਾਤੁਰਕ) ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ, ਧਰਮ ਇਤਆਦਿ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਰੰਪਰਿਕਤਾ ਛੱਡੀ ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ।

ਦੂਸਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਤੁਰਕੀ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਟਸਥ ਰਿਹਾ। 1945 ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰਸੰਘ (ਯੂ.ਐਨ.ਓ.) ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਾ। 1947 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਤੁਰਕੀ ਨੂੰ ਰੂਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਫੌਜੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਦਾ ਵਚਨ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਸਹਾਇਤਾ ਹੁਣ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੁਰਕੀ ਨਾਟੋ, ਸੇਂਟੋ ਅਤੇ ਬਾਲਕਨ ਪੈਕਟ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।

ਮੁਸਲਮਾਨ - ਤੁਰਕੀ ਧਰਮਨਿਰਪੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ ਹੈ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਭਰੋਸਾ ਹੈ। ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੰਨੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀਆਂ ਹਨ। ਤੁਰਕੀ ਇੱਥੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਾਰਵਭੌਮ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਰਣਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਆਵਾਜ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। 1928 ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਵਲੋਂ ਅਰਬੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਰੋਮਨ ਲਿਪੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਣ ਲਗਾ ਹੈ।

1960 ਤੱਕ ਤਤਕਾਲੀਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੇਂਡਰੀਜ (Menderes) ਨੇ ਵਿਧਿਕ ਸੁਤੰਤਰਤਾ, ਭਾਸ਼ਾ, ਲਿਖਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਸ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਉੱਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਬਲ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਇਆ। 27 ਮਈ, 1960 ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੇਂਡਰੀਜ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਾਇਰ (Bayar) ਨੈਸ਼ਨਲ ਯੂਨਿਟੀ ਕਮਿਟੀ (National unity committee) ਦੁਆਰਾ ਗਿਰਫਤਾਰ ਕਰ ਲਈ ਗਏ। ਜਨਰਲ ਗੁਰਸੇਲ (Gursel) ਕਾਰਜਵਾਹਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਕਰਣ ਲੱਗੇ। ਗਰਾਂਡ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਸੇਂਬਲੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ ਅਤੇ 1961 ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਗੁਰਸੇਲ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੁਣੇ ਗਏ।

1961 ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਤੁਰਕੀ ਪੁੰਨ: ਪਰਜਾਤੰਤਰੀ ਧਰਮਨਿਰਪੱਖ ਲੋਕ-ਰਾਜ ਬਣਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਨਅਧਿਕਾਰੋਂ ਅਤੇ ਵਿਧਿਸੰਮਤ ਨੀਆਂ ਦੀ ਸਾਰਾ ਵਿਵਸਥਾ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ, ਸਮੂਹ ਜਾਂ ਵਰਗ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਤੁਰਕੀ ਦੀ ਅੱਧੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਸਰੋਤ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਹੈ। ਦੂਸਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਦਯੋਗੀਕਰਣ ਦੇ ਵੱਲ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਵਧੀ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। 1960 ਵਿੱਚ ਫੌਜੀ ਸ਼ਾਸਨ ਸਥਾਪਤ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੁਰਕੀ ਦੀ ਆਰਥਕ ਹਾਲਤ ਸੰਤੋਸ਼ਜਨਕ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਵਿਕਾਸ - ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜੀ ਵਲੋਂ ਵਧਾ ਦੇਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਤੁਰਕੀ ਰਿਣੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਘਾਟੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਆਰਥਕ ਉੱਨਤੀ ਲਈ ਵਿਅਯੋਂ ਵਿੱਚ ਕਟੌਤੀ, ਮੂਲਿਅਨਿਅੰਤਰਣ ਦਾ ਉਨਮੂਲਨ, ਟੈਕਸਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਸ਼ੋਧਨ ਆਦਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਗਏ।

ਤੁਰਕੀ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨ ਤਾਂ ਪ੍ਰਚੁਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਪਾਰ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਮਸ਼ੀਨੀ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਖ਼ਰਚ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਮਿਤ ਉਸਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ, ਕਰਜਾ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ 70 % ਤੱਕ ਵੱਧ ਗਈ ਸੀ।

ਸਾਰੰਸ਼

• ਤੁਰਕ (500 - 1300)
• ਰੁਮ ਸਲਤਨਤ (1000–1300)
• ਅਨਾਤੋਲੀ ਬਿਲਿਕਸ
• ਆਟੋਮਾਨ ਸਾਮਰਾਜ (1299–1922)
• ਤੁਰਕੀ ਦਾ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲੜਾਈ (1919 - 1922)
• ਤੁਰਕੀ ਗਣਤੰਤਰ (1923– ਹੁਣ ਤੱਕ)