ਦੇਵ ਮੋਗ੍ਰਾ
ਦੇਵ ਮੋਗ੍ਰਾ (ਦੇਵਮੋਗ੍ਰਾ ਜਾਂ ਯਾਹ ਦੇਵਮੋਗੀ) ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਾਮਵਰ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਹੈ, ਜੋ ਸਤਪੁਦਾ ਪਹਾੜੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦੇਵੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਗੁਜਰਾਤ ਰਾਜ ਦੇ ਸਾਗਬਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਇਸ ਦੇਵੀ ਦਾ ਮੰਦਰ ਹੈ।[1][2] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਸੱਤ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਮਹਾਂ ਪੁਜਾਰੀ ਨੇ ਦੇਵ ਮੋਗ੍ਰਾ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਖਿਆ ਸੀ.[2]
ਮੰਦਰ 'ਚ ਫਰਵਰੀ ਤੋਂ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 5 ਤੋਂ 7 ਲੱਖ (500,000 ਤੋਂ 700,000) ਲੋਕ ਹਾਜ਼ਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।[2]
ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਜੀਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਕੁਦਰਤ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੱਬ, ਸਤਪੁੱਡਾ ਦੀ ਦੇਵੀ ਯਾਹਮੋਗੀ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ-ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਸਤਪੁਡਾ ਵਿਧੀਆ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਕਬੀਲੇ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਦੇਵੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਿੰਡ ਜਾਂਦੇ ਹੋ, ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਮੰਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕਬਾਇਲੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ, ਮੂਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਇਕੋ ਇਕ ਧਾਰਣਾ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਝਾੜੀਆਂ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਗੋਲਾਕਾਰ ਪੱਥਰ ਜਾਂ ਲੱਕੜ ਦੇ ਤਣੇ ਰੱਬ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਕ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ, ਸੱਤਪੁਡਾ ਦੇ ਕਬਾਇਲੀ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ, ਅਜਿਹੇ ਦੇਵਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਚੌਂਕ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਉਥੇ ਉਸਦੀ ਕੋਈ ਛੱਤ ਜਾਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪੂਜਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਸਤਪੁਦਾ ਵਿਚ ਯਾਮਾਮੋਗੀ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਬਗਲਾ ਨਦੀ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਸਤਪੁਡਾ ਪਹਾੜ ਅਤੇ ਸੱਗਬਾਰਾ ਤਾਲਕਾ (ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਨਰਮਦਾ) ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਅੱਕਲਕੁਵਾ ਤਾਲੁਕਾ ਦਾ ਦਾਬ ਪਿੰਡ, ਯਾਹਮੋਗੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਮੰਦਰ ਹਨ। ਦੇਵਮੋਗਰਾ ਵਿੱਚ, ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਚੰਦਰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਸੀ, ਚੰਦਰਮੌਲੀ ਦਾ ਘਰ ਘਾਹ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਆਦਿਵਾਸੀ ਮਕਾਨ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁਣ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਮੰਦਰ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਛੱਤ ਢਲਾਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਯਾਹਮੋਗੀ, ਦੇਵਮੋਗਰਾ ਅਤੇ ਯੇਹ ਪੰਡੋਰੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਸਤਿਕਾਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਮਹਾਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿਚ ਫਰਵਰੀ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਬਾਇਲੀ ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖੇ ਜਾਣਗੇ। ਪਰ ਯਾਹਮੋਗੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹਨ। ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਚੌਂਕੀ 'ਤੇ, ਯਾਹਮੋਗੀ' ਤੇ ਲਾਲ ਅਤੇ ਚਿੱਟਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਦੇਵੀ ਦੇ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਮੰਦਰ ਹੋਵੇ। ਪਰ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸਤਿਕਾਰ ਦਾ ਸਥਾਨ ਦੇਵਮੋਗਰਾ ਹੈ।
ਦੰਤਕਥਾ ਸੋਧੋ
ਇਸ ਦੇਵੀ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਕਲਪਨਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੀ ਇੱਕ ਭੈਣ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ਪੰਡੋਰੀ ਮਾਤਾ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਦੇਵ ਮੋਗ੍ਰਾ ਮਾਤਾ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਦੀ, ਕੋਈ ਵੀ ਉਸਦੀ ਭੈਣ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਬਾਅਦ ਮੋਗ੍ਰਾ ਨੇ ਜੰਗਲ 'ਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
ਹਵਾਲੇ ਸੋਧੋ
- ↑ Gazetteer. Vol. 6. India: Government Central Press. 1880. p. 161. Retrieved 23 November 2014.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Tribhuwan, Robin David (2003). Fairs and Festivals of Indian Tribes. New Delhi: Discovery Pub. House. pp. 230–231. ISBN 8171416403. Retrieved 23 November 2014.