ਧਰੂ ਤਾਰਾ
ਧਰੁਵ ਤਾਰਾ, ਜਿਸਦਾ ਬਾਇਰ ਨਾਮ ਅਲਫਾ ਉਰਸਾ ਮਾਇਨੋਰਿਸ (α Ursae Minoris ਜਾਂ α UMi) ਹੈ, ਧਰੁਵ ਵੱਡੇ ਰਿਛ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਰੋਸ਼ਨ ਤਾਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦਿਖਣ ਵਾਲੇ ਤਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 45ਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਰੋਸ਼ਨ ਤਾਰਾ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 434 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੀ ਧਰਤੀ ਵਲੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਤਾਰਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁ ਤਾਰਾ ਮੰਡਲ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਤਾਰਾ (ਧਰੁਵ ਏ) F7 ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਰੋਸ਼ਨ ਦਾਨਵ ਤਾਰਾ ਜਾਂ ਮਹਾਦਾਨਵ ਤਾਰਾ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਧਰੁਵ ਤਾਰਾ ਖਗੋਲੀ ਗੋਲੇ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਧਰੁਵ ਦੇ ਨਿਟਕ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਯਾਨੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾਤਰ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ ਤੋਂ ਧਰੁਵ ਤਾਰਾ ਧਰਤੀ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਧਰੁਵ ਦੇ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਤਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਸਮੁੰਦਰ ਜਾਂ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਰਗੀਆਂ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਪਾਂਧੀ ਅਕਸਰ ਧਰੁਵ ਤਾਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹਨ।[1] ਧਰਤੀ ਦੇ ਘੂਰਣਨ (ਰੋਟੇਸ਼ਨ) ਨਾਲ ਰਾਤ ਵਿੱਚ ਅਕਾਸ਼ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਤਾਰੇ ਹੌਲੀ - ਹੌਲੀ ਘੁਮਦੇ ਹੋਏ ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਲੇਕਿਨ ਧਰੁਵ ਤਾਰਾ ਉਤਰ ਦੇ ਵੱਲ ਸਥਿਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਕੈਮਰੇ ਦਾ ਲੈਨਜ ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਤੱਕ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰੱਖ ਕੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅਸਮਾਨ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਖਿੱਚਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਤਾਰੇ ਧਰੁਵ ਦੇ ਇਰਦ- ਗਿਰਦ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਹਨ। ਧਰੂ ਤਾਰਾ ਸੂਰਜ ਨਾਲੋਂ 2500 ਗੁਣਾਂ ਵੱਧ ਚਮਕੀਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹੋਰ ਤਾਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਚਾਲਕ ਆਪਣੇ ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਧਰੂ ਤਾਰੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਦਿਸ਼ਾ ਲੱਭਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਧਰੂ ਤਾਰਾ ਕਿਸੇ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਤਾਰੇ ਦੁਆਲੇ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੱਕਰ ਪੂਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ implied by Johannes Kepler (cynosurae septem stellas consideravit quibus cursum navigationis dirigebant Phoenices): "Notae ad Scaligeri Diatribam de Aequinoctiis" in Kepleri Opera Omnia ed. Ch. Frisch, vol. 8.1 (1870) p. 290