ਨਸਲੀ ਟਕਰਾਅ
ਨਸਲੀ ਟਕਰਾਅ ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਟਕਰਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਸਰੋਤ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਜਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਵਿਵਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਘਿਰੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਲੜਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਤਮ ਮਾਪਦੰਡ ਨਸਲੀ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਰੂਪਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।[1][2]
ਕਾਰਨਾਂ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ
ਸੋਧੋਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਸਲੀ ਟਕਰਾਅ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ 'ਤੇ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਜਨਤਕ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ
ਸੋਧੋਬਹੁ-ਨਸਲੀ ਲੋਕਤੰਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਸਲੀ ਟਕਰਾਅ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਰੋਤ ਰਾਜ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਰਾਜ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਵਾਦ ਨਸਲੀ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।[3] ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ, ਰਾਜ ਦੇ ਲਾਭਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਨਸਲੀ ਟਕਰਾਅ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਨਸਲੀਕਰਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਥੇ ਨਸਲੀ ਪਛਾਣ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।[4] ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ "ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਲੋਕਤੰਤਰ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[5] ਸਥਾਨਕ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਦੇ ਜਾਲ ਦੀ ਹੋਂਦ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਲਈ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਅਤੇ ਚੋਣ ਲਾਭਾਂ ਲਈ ਨਸਲੀ ਹਿੰਸਾ ਭੜਕਾਉਣ ਨੂੰ ਸੌਖਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਸਲੀ ਲੀਹਾਂ 'ਤੇ ਧਰੁਵੀ ਉਲਾਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਹਿ-ਨਸਲੀ ਸਥਾਨਕ ਰਾਜਨੇਤਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਜਾਤੀਗਤ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਕਾਲਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਧੇਰੇ ਜਵਾਬਦੇਹ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।[6] ਇਸ ਲਈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਥਾਨਕ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਸੰਸਥਾਗਤ ਨਸਲੀ ਟਕਰਾਅ ਦਾ ਨਿਰਾਕਰਨ
ਸੋਧੋਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਸਲੀ ਟਕਰਾਅ ਦੇ ਹੱਲ, ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਤਬਦੀਲੀ ਲਈ ਉਪਲਬਧ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦਾ ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ।ਨਸਲੀ ਟਕਰਾਅ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੀ ਰੁਚੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੀਤੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੰਭਾਵਿਤ ਮਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਧਾਂਤਕ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਨੀਤੀ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਖੋਜਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ, ਸਿਧਾਂਤ ਅਕਸਰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨਸਲੀ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁੱਕਵੀਆਂ ਹਨ।
ਇਕਸੁਰਵਾਦ
ਸੋਧੋਇਕੱਸੁਰਵਾਦ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਮਝੌਤਾ ਹੈ ਜੋ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਹਰੇਕ ਸਮੂਹ ਜਾਂ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਸਮੂਹ ਦੇ ਇੱਕ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਜਾਤੀ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।[7] ਅਰੇਂਦ ਲੀਜਫਾਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜਰੂਰਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਇੱਕ "ਮਹਾ ਗੱਠਜੋੜ" ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਲਈ ਇੱਕ ਉਪਰ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਰਸਾਈ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੋਵੇ।[8] ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਇਹ ਸਵੈ-ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵੱਲ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨ[9][10] ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਨਸਲੀ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਨਸਲੀ ਤਣਾਅ, ਨਸਲੀ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਵੀਟੋ ਤਾਕਤਾਂ ਨੂੰ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਵਿਧਾਨਕ ਖਤਰੇ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਸਫਲ ਇਕਸੁਰਵਾਦੀ ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[7]
ਸੰਘਵਾਦ
ਸੋਧੋਨਸਲੀ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਸੰਘਵਾਦ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਇਹ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਵੈ-ਸ਼ਾਸਨ, "ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਲਈ ਮੰਗਾਂ" ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ।[7] ਹੈਕਟਰ ਦਾ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਵਧੇਰੇ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅਫਸਰਸ਼ਾਹੀ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਰਾਜ ਭਰ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਥਾਨਕ ਲੋੜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਟਰੋਸਚੇਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਸਾ ਜਾਂ ਚੁੱਪਚਾਪ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਰਿਆਇਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਵਜੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।[11]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Varshney, Ashutosh (2002). Ethnic Conflict and Civic Life: Hindus and Muslims in India. New Haven: Yale University Press.
- ↑ Kaufman, Stuart J. (2001). Modern Hatreds: The Symbolic politics of ethnic war. Ithaca: Cornell University. Press. pp. 17.
- ↑ Kolev, Wang (2010). "Ethnic Group Divisions and Clientelism". APSA Annual Meeting Paper. SSRN 1644406.
- ↑ Snyder, Jack (2000). From Voting to Violence: Democratization and Nationalist Conflict. W. W. Norton & Company.
- ↑ Kitschelt, Herbert (2007). Patrons, clients, and policies: Patterns of democratic accountability and political competition (PDF). Cambridge University Press.
- ↑ Berenschot, Ward (2010). "The Spatial Distribution of Riots: Patronage and the Instigation of Communal Violence in Gujarat, India" (PDF). World Development. 39: 221–230. doi:10.1016/j.worlddev.2009.11.029.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 Hechter, Michael (2000). Containing Nationalism. New York: Oxford University Press.
- ↑ Stroschein, Sherrill (November 2014). "Consociational Settlements and Reconstruction: Bosnia in Comparative Perspective (1995- Present)". Annals of the American Academy.
- ↑ Brubaker, Roger (1996). Nationalism Reframed. New York: Cambridge.
- ↑ Kaufman, Stuart (Fall 1996). "Spiraling to Ethnic War: Elites, Masses, and Moscow in Moldova's Civil War". International Security. 21: 108–138. doi:10.1162/isec.21.2.108.
- ↑ Stroschein, Sherill (December 2008). "Making or Breaking Kosovo: Applications of Dispersed State Control". Perspectives on Politics. 6: 655. doi:10.1017/s153759270808184x.