ਫਰੂਖਾਬਾਦ ਘਰਾਨਾ

ਫਰੂਖਾਬਾਦ ਘਰਾਨਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਤਬਲੇ ਦੀਆਂ ਛੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਜਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਜਾਂ ਘਰਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਫਰੂਖਾਬਾਦ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਤਬਲੇ ਦਾ ਫਰੂਖਾਬਾਦ ਘਰਾਨਾ 11ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਜਪੂਤ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਕਾਸਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ (ਦਾਸਤਾਨ-ਏ-ਆਕਾਸਾ) ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਅਕਾਸਾ ਤੋਂ ਬਦਲ ਕੇ ਮੀਰ ਅਕਾਸਾ ਰੱਖਿਆ। ਉਹ ਤਬਲਾ ਵਾਦਨ ਵਿੱਚ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ। ਤਬਲੇ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪਹਿਲੇ ਬੋਲ "ਤਤ-ਧੀਤ-ਥੁਨ-ਨਾਨ" ਸਨ। ਮੀਰ ਅਕਾਸਾ ਦੀ ਮੌਤ ਸਾਲ 1189 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੌਂ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਧੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਵਿਰਾਸਤ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ, ਉਸਤਾਦ ਬਿਲਾਵਲ ਖਾਨ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ, ਜਿਸਨੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਘਰਾਨੇ ਦੀ ਮਸ਼ਾਲ ਉਸਤਾਦ ਅਲੀ ਬਖਸ਼ (ਆਪਣੇ ਕਰਾਨ ਬੋਲਾਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ) ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ 26ਵੇਂ ਵੰਸ਼ਜ, ਉਸਤਾਦ ਹਾਜੀ ਵਿਲਾਇਤ ਅਲੀ ਖਾਨ (1779–1826) ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀ। ਇਹ ਉਹ ਹੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਇਸ 'ਘਰਾਨੇ' ਦਾ ਨਾਮ ਉਸ ਸੂਬੇ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਫਰੂਖਾਬਾਦ। ਉਸਤਾਦ ਹਾਜੀ ਵਿਲਾਇਤ ਅਲੀ ਖਾਨ (1779–1826) ਨੇ ਇਸ ਘਰਾਨੇ ਨੂੰ ਉਸ ਸੂਬੇ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਫਾਰੂਕਾਬਾਦ ਸੀ।

ਉਸਤਾਦ ਹਾਜੀ ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਨੂੰ 7 ਹੱਜ ਪੂਰੇ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਾਜੀ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਮਿਲੀ। ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਉਸਤਾਦ ਸਲਾਲੀ ਖਾਨਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਆਪਣੇ ਤਬਲੇ ਦੀਆਂ ਗੱਤਾਂ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਤਾਦ ਸਲਾਲੀ ਖਾਨ ਨੇ ਉਸਤਾਦ ਬਕਸ਼ੁ ਖਾਨ ਸਾਹੇਬ , ਜੋ ਕਿ ਲਖਨਊ ਘਰਾਨੇ ਦਾ ਸੀ,ਨੂੰ ਤਬਲਾ ਵਜਾਉਣ ਲਈ ਚੁਣੋਤੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਚੁਣੋਤੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਣ ਲਈ ਉਸਨੇ ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਨੂੰ ਉਸਤਾਦ ਬਕਸ਼ੁ ਖਾਨ ਸਾਹੇਬ (ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਦੇ ਮਾਮੇ ਵੀ ਲਗਦੇ ਸਨ) ਦੇ ਨਾਲ ਤਬਲੇ ਤੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।ਇਹ ਮੁਕਾਬਲਾ ਲਗਭਗ 15 ਦਿਨ ਚੱਲਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪ੍ਲਰਮਾਣਿਤ ਗੱਤਾਂ ਤੇ ਜੋੜੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਖਾਸ ਗੱਤ ਵਜਾਈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਗਾਜ਼ੀ ਦੀ ਗੱਤ ਕਹ ਕੇ ਪੁਕਾਰਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਤਾਦ ਸਲਾਲੀਖਾਨ ਉਸ ਦਾ ਜੋੜਾ ਨਹੀਂ ਵਜਾ ਪਾਏ। ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚਜੇਤੂ ਕਰਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤੇ ਇਨਾਮ ਵੱਜੋਂ ਉਸਤਾਦ ਬਕਸ਼ੂ ਖਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਦਾ ਵਿਆਹ ਆਪਣੀ ਧੀ ਨਾਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਮਾਨ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਤਬਲੇ ਦੀਆਂ 500 ਗੱਤਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ (ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਸਰੋਤ ਸਿਰਫ 12 ਗੱਤਾਂ ਕਦੇ ਹਨ)।ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਵਿਲਾਇਤ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਉਸਤਾਦ ਸਲਾਲੀ ਖ਼ਾਨ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਉਸਤਾਦ ਸਲਾਲੀ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ 14 ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਗੱਤਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਹੇਜ਼ੀ ਗੱਤਾਂ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਫਰੂਖਾਬਾਦ ਦੀ ਵੰਸ਼ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਘਰਾਨੇ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਖਲੀਫਾ (ਮੁਖੀ) ਮਹਾਨ ਤਬਲਾ ਵਾਦਕ ਉਸਤਾਦ ਸਾਬਿਰ ਖਾਨ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਘਰਾਨੇ ਦੀ 33ਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਹੈ।

ਹਾਜੀ ਵਿਲਾਇਤ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਅਤੇ ਮੁਨੀਰ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਅਮੀਰ ਹੁਸੈਨ ਖ਼ਾਨ, ਜੋ ਖ਼ੁਦ ਨਿਸਾਰ ਹੁਸੈਨ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ ਹੈ, ਵਰਗੇ ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਰਚਨਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਸ ਖਜ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਗੈਟਸ ਗੱਤਾਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ

ਫਰੂਖਾਬਾਦ ਘਰਾਨਾ ਤਬਲੇ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਘਰਾਣਿਆਂ (ਭਾਵ ਸਕੂਲਾਂ) ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਦੂਜਾ ਦਿੱਲੀ ਘਰਾਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਆਪਕ "ਪੂਰਬੀ ਬਾਜ", ਜਾਂ " ਵਜਾਉਣ ਦਾ ਪੂਰਬੀ ਤਰੀਕਾ" ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਜੋ ਲਖਨਊ, ਫਰੂਖਾਬਾਦ ਅਤੇ ਬਨਾਰਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਪਖਾਵਾਜ਼ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਦਯਾ ਦੇ ਗੂੰਜਦੇ ਸਟਰੋਕ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਸੁਰ 'ਤੇ ਵਜਾਏ ਗਏ ਸਟਰੋਕ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਫਰੂਖਾਬਾਦ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਨਾਜ਼ੁਕ ਸਟਰੋਕ ਇਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ।

ਭੰਡਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ, ਓਪਨ ਰੈਜ਼ੋਨੈਂਟ ਬਾਯਾ ਸਟ੍ਰੋਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਲੱਖਣ ਸਟ੍ਰੋਕ ਸੰਜੋਗ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਕਾਇਦਾ ਜਾਂ ਪੇਸ਼ਕਾਰ ਨਾਲੋਂ ਗੱਤਾਂ, ਚਲਨ ਅਤੇ ਰੇਲਾ ਰਚਨਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ੋਰ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਬੋਲਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਰਤੋਂ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਢੇਰੇ ਢੇਰੇ/ਕਿਤਾਟਾਕਾ/ਤਕੀਤਾਧਾ।

ਮੈਂਬਰ

19ਵੀਂ ਸਦੀ

• ਵਿਲਾਇਤ ਅਲੀ ਖਾਨ (1779 – 1826), ਫਾਰੂਖਾਬਾਦ ਘਰਾਨੇ ਦਾ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ। ਲਖਨਊ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਮੀਆਂ ਬਖਸ਼ੂ ਖਾਨ ਦਾ ਜਵਾਈ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
• ਹੁਸੈਨ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਵਿਲਾਇਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
• ਚੂੜੀਆਂ ਵਾਲੇ ਇਮਾਮ ਬਖਸ਼, ਵਿਲਾਇਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੇ ਚੇਲੇ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪਖਵਾਜ਼ ਵਾਦਕ
• ਨੇਸਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ (1824 – 1877), ਵਿਲਾਇਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ
• ਸਲਾਰੀ ਖਾਨ, ਵਿਲਾਇਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ।
• ਮੁਬਾਰਕ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਵਿਲਾਇਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ।
• ਚੰਨੂ ਖ਼ਾਨ, ਵਿਲਾਇਤ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ।
• ਵਿਲਾਇਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ ਕਰਮ ਇਤਲ ਖਾਨ। ਇਲਾਹੀ ਬਖਸ਼ ਦਾ ਭਰਾ।
• ਇਲਾਹੀ ਬਖਸ਼, ਵਿਲਾਇਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਕਰਮ ਇਤਲ ਖਾਨ ਦਾ ਭਰਾ।
• ਨਨੇ ਖਾਨ (1847 – 1902), ਨੇਸਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
• ਮੁਨੀਰ ਖਾਨ (1863 – 1937), ਹੁਸੈਨ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਕਾਲੇ ਖਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਸਤਾਦਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ। ਇੱਕ ਉਪ-ਸ਼ਾਖਾ, "ਲਲਿਆਣਾ ਘਰਾਨਾ" ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਮਸੀਦੁੱਲਾ "ਮਸਿਤ" ਖ਼ਾਨ (1872 – 1974), ਨਨੰਹੇ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
• ਫੈਯਾਜ਼ ਖਾਨ ਮੁਰਾਦਾਬਾਦੀ, ਕਰਮ ਇਤਲ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ। ਅਹਿਮਦ ਜਾਨ ਥਿਰਕਵਾ ਦਾ ਮਾਮਾ।

20ਵੀਂ ਸਦੀ

• ਅਹਿਮਦ ਜਾਨ ਥਿਰਕਵਾ (1892–1976), ਚਾਚੇ ਦਾ ਚੇਲਾ, ਲਖਨਊ ਘਰਾਨੇ ਦਾ ਸ਼ੇਰ ਖਾਨ, ਮਾਮਾ, ਫੈਯਾਜ਼ ਖਾਨ ਮੁਰਾਦਾਬਾਦੀ, ਅਤੇ ਮੁਨੀਰ ਖਾਨ
• ਸ਼ਮਸੁਦੀਨ ਖਾਨ (1890-1968), ਫੈਯਾਜ਼ ਖਾਨ ਮੁਰਾਦਾਬਾਦੀ, ਮੁਨੀਰ ਖਾਨ, ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਤੇਗਾ ਜਾਫਰ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ
• ਅਮੀਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ (1899-1969), ਮਾਮੇ ਮੁਨੀਰ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਅਜ਼ੀਮ ਬਖਸ਼ ਖ਼ਾਨ, ਨੰਨੇ ਖ਼ਾਨ ਅਤੇ ਮਸਿਤ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ
• ਅਜ਼ੀਮ ਬਖਸ਼ ਖ਼ਾਨ, ਨੰਨੇ ਖ਼ਾਨ ਅਤੇ ਮਸਿਤ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ
• ਸੁਬਰਾਇਮਾ ਅੰਕੋਲੇਕਰ, ਮੁਨੀਰ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ
• ਰਾਏਚੰਦ ਬੋਰਾਲ (1903-1981), ਮਸਿਤ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਸੰਗੀਤ ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਵਜੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
• ਜਗਨਨਾਥ ਬੂਵਾ ਪੁਰੋਹਿਤ (1904-1968), ਅਹਿਮਦ ਜਾਨ ਥਿਰਕਵਾ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਗਰਾ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਗਾਇਕ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
• ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਘੋਸ਼ (1909-1997), ਮਸਿਤ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਪੰਜਾਬ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਫਿਰੋਜ਼ ਖਾਨ ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ
• ਵਿਨਾਇਕਰਾਓ ਘਾਂਗਰੇਕਰ, ਸੁਬਰਾਇਮਾ ਅੰਕੋਲੇਕਰ ਦਾ ਚੇਲਾ
• ਪੰਧਾਰੀਨਾਥ ਨਾਗੇਸ਼ਕਰ (1913-2008), ਸੁਬਰਾਮਾਮਾ ਅੰਕੋਲੇਕਰ, ਅਮਿਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ, ਅਤੇ ਅਹਿਮਦ ਜਾਨ ਥਿਰਕਵਾ ਦਾ ਚੇਲਾ
• ਮੋਂਟੂ ਬੈਨਰਜੀ (1915-1980), ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਘੋਸ਼ ਅਤੇ ਮਸਿਤ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਲਖਨਊ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਆਬਿਦ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ, ਨੱਥੂ ਖਾਨ ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਾਰਮੋਨੀਅਮ ਵਾਦਕ
• ਤਾਰਾਨਾਥ ਰਾਓ (1915-1991), ਸ਼ਮਸੁਦੀਨ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਖਪਰੁਮਾ ਪਰਵਤਕਰ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ। ਕਰਾਮਤੁੱਲਾ ਖਾਨ (1917-1977), ਮਸਿਤ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ
• ਨਿਖਿਲ ਘੋਸ਼ (1918-1995), ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਘੋਸ਼, ਅਮੀਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ, ਅਤੇ ਅਹਿਮਦ ਜਾਨ ਥਿਰਕਵਾ ਦਾ ਚੇਲਾ
• ਲਾਲਜੀ ਗੋਖਲੇ (1919-2002), ਅਹਿਮਦ ਜਾਨ ਥਿਰਕਵਾ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਪੰਜਾਬ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਮਲਾਨ ਖਾਨ ਅਤੇ ਫਕੀਰ ਖਾਨ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਹਬੀਬੁਦੀਨ ਖਾਨ ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ
• ਕਨਈ ਦੱਤਾ (1925-1977), ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਘੋਸ਼ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਸਤੀਸ਼ ਦਾਸ ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ
• ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਖਾਨ (1927-2000), ਅਜ਼ੀਮ ਬਖਸ਼ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ
• ਰਵੀ ਬੇਲਾਰੇ (1927-2005), ਮਾਮੇ ਤਾਰਾਨਾਥ ਰਾਓ ਦਾ ਚੇਲਾ
• ਭਾਈ ਗਾਇਤੋਂਡੇ (1932–2019), ਜਗਨਨਾਥ ਬੂਵਾ ਪੁਰੋਹਿਤ, ਅਹਿਮਦਜਾਨ ਥਿਰਕਵਾ, ਅਤੇ ਵਿਨਾਇਕਰਾਓ ਘਾਂਗਰੇਕਰ ਦਾ ਚੇਲਾ
• ਪੰ. ਸੁਧਾਕਰ ਪੈਠੰਕਰ, ਸਵਰਗੀ ਪੰਡਿਤ ਦੇ ਚੇਲੇ ਨਾਰਾਇਣਬੂਵਾ ਜੋਸ਼ੀ (1937 - ਵਰਤਮਾਨ) ਅਰਵਿੰਦ ਮੂਲਗਾਂਵਕਰ (1937–2018), ਅਮੀਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਮਿਰਾਜਕਰ, ਅਮੀਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ
• ਸ਼ਿਆਮਲ ਬੋਸ (1934-2003), ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਘੋਸ਼ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਬਨਾਰਸ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਲਕਸ਼ਮੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮਿਸ਼ਰਾ, ਪੰਜਾਬ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਫਿਰੋਜ਼ ਖਾਨ ਅਤੇ ਅਨਾਥ ਨਾਥ ਬੋਸ ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ
• ਸ਼ੰਕਰ ਘੋਸ਼ (1935–2016), ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਘੋਸ਼ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਫਿਰੋਜ਼ ਖਾਨ, ਅਨਾਥ ਨਾਥ ਬੋਸ ਅਤੇ ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਅਧਿਕਾਰੀ ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ
• ਸੁਰੇਸ਼ ਤਲਵਲਕਰ (ਜਨਮ 1948), ਵਿਨਾਇਕਰਾਓ ਘਾਂਗਰੇਕਰ ਅਤੇ ਪੰਡਰੀਨਾਥ ਨਾਗੇਸ਼ਕਰ ਦਾ ਚੇਲਾ
• ਸੰਜੇ ਮੁਖਰਜੀ
• ਸਵਪਨ ਸਿਵਾ (ਜਨਮ 1951), ਕਰਾਮਤੁੱਲਾ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ
• ਅਨਿੰਦੋ ਚੈਟਰਜੀ (ਜਨਮ 1954), ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਘੋਸ਼ ਦਾ ਚੇਲਾ
• ਵਿਭਵ ਨਾਗੇਸ਼ਕਰ (ਜਨਮ 1955), ਪੰਧਾਰੀਨਾਥ ਨਾਗੇਸ਼ਕਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ
• ਨਯਨ ਘੋਸ਼ (ਜਨਮ 1956), ਨਿਖਿਲ ਘੋਸ਼ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ
• ਸਾਬਿਰ ਖਾਨ (ਜਨਮ 1959), ਕਰਾਮਤੁੱਲਾ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ। ਅਭਿਜੀਤ ਬੈਨਰਜੀ (ਜਨਮ 1964), ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਘੋਸ਼ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਤੁਸ਼ਾਰ ਕਾਂਤੀ ਬੋਸ ਅਤੇ ਮਾਨਿਕ ਪਾਲ ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ
• ਬਿਕਰਮ ਘੋਸ਼ (ਜਨਮ 1966), ਪੰਡਿਤ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ। ਸ਼ੰਕਰ ਘੋਸ਼ ਤਨਮੋਏ ਬੋਸ (ਜਨਮ 1963), ਪੰਡਿਤ ਦੇ ਚੇਲੇ। ਸ਼ੰਕਰ ਘੋਸ਼ ਅਤੇ ਪੰ. ਕਨਈ ਦੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਪੰਡਿਤ ਮਹਾਰਾਜ ਬੈਨਰਜੀ ਤੋਂ ਵੋਕਲ ਅਤੇ ਪੰਡਿਤ ਮੰਟੂ ਬੈਨਰਜੀ ਤੋਂ ਹਾਰਮੋਨੀਅਮ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ
• ਸ਼ੁਭੰਕਰ ਬੈਨਰਜੀ (1966–2021), ਸਵਪਨ ਸਿਵਾ ਦਾ ਚੇਲਾ।
• ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਸ਼ਿਰੋਡਕਰ (ਜਨਮ 1960), ਸੁਰੇਸ਼ ਤਲਵਲਕਰ, ਵਿਭਵ ਨਾਗੇਸ਼ਕਰ, ਅਤੇ ਨਯਨ ਘੋਸ਼ ਦਾ ਚੇਲਾ
• ਬਿਸਵਜੀਤ ਦੇਬ (ਬੀ. 1959), ਫਾਰੂਕਾਬਾਦ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਮਰਹੂਮ ਪ੍ਰਬੀਰ ਭੱਟਾਚਾਰੀਆ ਦਾ ਚੇਲਾ।

• 21ਵੀਂ ਸਦੀ
• ਸਤਿਆਜੀਤ ਤਲਵਲਕਰ (ਜਨਮ 1970), ਸੁਰੇਸ਼ ਤਲਵਲਕਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ
• ਸਾਵਨੀ ਤਲਵਲਕਰ (ਜਨਮ 1980), ਸੁਰੇਸ਼ ਤਲਵਲਕਰ ਦੀ ਧੀ ਅਤੇ ਚੇਲਾ
• ਅਨੁਬਰਤਾ ਚੈਟਰਜੀ (ਜਨਮ 1985), ਅਨਿੰਦੋ ਚੈਟਰਜੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ
• ਰਿੰਪਾ ਸਿਵਾ (ਜਨਮ 1986), ਸਵਪਨ ਸਿਵਾ ਦੀ ਧੀ ਅਤੇ ਚੇਲਾ
• ਆਰਿਫ ਖਾਨ (ਬੀ. 1988), ਸਾਬਿਰ ਖਾਨ (ਫਾਰੂਖਾਬਾਦ ਘਰਾਨੇ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਖਲੀਫਾ) ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ ਆਸਿਫ ਖਾਨ (ਬੀ. 1990), ਸਾਬਿਰ ਖਾਨ (ਫਾਰੂਖਾਬਾਦ ਘਰਾਨੇ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਖਲੀਫਾ) ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ
• ਅਮੀਨ ਖਾਨ (ਬੀ. 1992), ਸਾਬਿਰ ਖਾਨ (ਫਾਰੂਖਾਬਾਦ ਘਰਾਨੇ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਖਲੀਫਾ) ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ
• ਈਸ਼ਾਨ ਘੋਸ਼ (ਜਨਮ 2000), ਨਯਨ ਘੋਸ਼ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ