ਬੱਪਾ ਰਾਵਲ
ਬੱਪਾ ਰਾਵਲ (1433 - 1468) ਉਦੈਪੁਰ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਰਾਜਾ ਸੀ।
ਬੱਪਾ ਰਾਵਲ |
|---|
ਨਾਮਕਰਨ
ਸੋਧੋਬੱਪਾ ਰਾਵਲ ਬੱਪਾ ਜਾਂ ਬਾਪਾ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀਵਾਚਕ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ "ਬਾਪੂ" ਸ਼ਬਦ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਲਈ ਰੂੜ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਦਰਸੂਚਕ "ਬਾਪਾ" ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਮੇਵਾੜ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਹਿਲ ਬੰਸੀ ਰਾਜਾ ਕਾਲਭੋਜ ਦਾ ਹੀ ਦੂਜਾ ਨਾਮ ਬਾਪਾ ਮੰਨਣ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸੰਗਤੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਦੇ ਲੋਕਸੇਵਾ, ਦੇਸ਼ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਹੀ ਜਨਤਾ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਬਾਪਾ ਪਦਵੀ ਨਾਲ ਨਵਾਜਿਆ ਹੋਵੇਗਾ।
ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਮਹਾਂਰਾਣਾ ਕੁੰਭਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਰਚਿਤ ਇਕਲਿੰਗ ਮਹਾਤਮ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥ ਜਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਸਤੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਬੱਪਾ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੰਵਤ 810 (ਸੰਨ 753) ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਇਕਲਿੰਗ ਮਹਾਤਮ ਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬੱਪਾ ਦੇ ਰਾਜਤਿਆਗ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ। ਜੇ ਬੱਪਾ ਦਾ ਰਾਜਕਾਲ 30 ਸਾਲ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਸੰਨ 723 ਦੇ ਲਗਪਗ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਪਰਤਾਪੀ ਰਾਜਾ ਮੇਵਾੜ ਵਿੱਚ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ, ਪਰ ਬੱਪਾ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਉਹਨਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇ ਸੀ। ਚਿੱਤੌੜ ਦਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਦੁਰਗ ਉਸ ਵੇਲੇ ਤੱਕ ਮੋਰੀ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ਕਿ ਹਾਰੀਤ ਰਿਸ਼ੀ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਬੱਪਾ ਨੇ ਮਾਨਮੋਰੀ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਇਸ ਦੁਰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਟਾਡ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਰਾਜਾ ਮਾਨਕਾ ਵਿ.ਸੰ. 770 (ਸੰਨ 713 ਈ.) ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਮਿਲਿਆ ਸੀ ਜੋ ਸਿੱਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਪਾ ਅਤੇ ਮਾਨਮੋਰੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਚਿੱਤੌੜ ਉੱਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਕੋਈ ਆਸਾਨ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ; ਪਰ ਸਾਡਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ ਕਿ ਬਾਪਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਅਰਬਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਫਲ ਯੁੱਧ ਕਰਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਈ। ਸੰਨ 712 ਈ. ਵਿੱਚ ਮੁਹੰਮਦ ਕਾਸਿਮ ਤੋਂ ਸਿੰਧੂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਿਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਰਬਾਂ ਨੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਹੱਲੇ ਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਚਾਵੜਾਂ, ਮੌਰੀਏ, ਸੈਂਧਵਾਂ, ਕੱਛੇੱਲਾਂ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। ਮਾਰਵਾੜ, ਮਾਲਵਾ, ਮੇਵਾੜ, ਗੁਜਰਾਤ ਆਦਿ ਸਭ ਭੂ-ਭਾਗਾਂ ਉੱਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸੈਨਾਵਾਂ ਛਾ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਏ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਤੀਹਾਰ ਸਮਰਾਟ ਨਾਗਭਟ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਬਾਪਾ ਰਾਵਲ ਦੇ ਨਾਮ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ। ਨਾਗਭਟ ਪਹਿਲਾ ਨੇ ਅਰਬਾਂ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮਾਲਵੇ ਤੋਂ ਮਾਰ ਭਜਾਇਆ। ਬੱਪਾ ਨੇ ਇਹੀ ਕਾਰਜ ਮੇਵਾੜ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਕੀਤਾ। ਮੌਰੀਆ (ਮੋਰੀ) ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਅਰਬ ਹਮਲੇ ਨਾਲ ਜਰਜਰ ਹੋ ਗਏ ਹੋਣ। ਬਾਪਾ ਨੇ ਉਹ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਜੋ ਮੋਰੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰਥ ਸਨ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਲ ਚਿੱਤੌੜ ਉੱਤੇ ਵੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਬੱਪਾ ਰਾਵਲ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਫਤਹਿ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਦੰਤਕਥਾਵਾਂ ਅਰਬਾਂ ਦੀ ਹਾਰ ਦੀ ਇਸ ਸੱਚੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹੋਣਗੀ।