ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਹਿੰਗਾਈ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਕੜਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਲਾਗੂਕਰਨ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮਈ 2019 ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਰ 5.5% ਸੀ। ਇਹ ਜੂਨ 2011 ਲਈ 9.6% ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਨਾ ਅੰਕੜੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮਾਮੂਲੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਰਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਲਈ ਥੋਕ ਮੁੱਲ ਸੂਚਕਾਂਕ (WPI) ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕੇਂਦਰੀ ਮਾਪ ਵਜੋਂ ਉਪਭੋਗਤਾ ਮੁੱਲ ਸੂਚਕਾਂਕ (ਸੀਪੀਆਈ) ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, CPI (ਸੰਯੁਕਤ) ਨੂੰ ਮਹਿੰਗਾਈ (ਅਪ੍ਰੈਲ 2014) ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਲਈ ਨਵੇਂ ਮਿਆਰ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। [1] CPI ਨੰਬਰਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਸਿਕ ਮਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਛੜ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨੀਤੀਗਤ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਅਣਉਚਿਤ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਆਪਣੀ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਰ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਲਈ ਸੀਪੀਆਈ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਡਬਲਯੂਪੀਆਈ ਥੋਕ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਟੋਕਰੀ ਦੀ ਕੀਮਤ ਨੂੰ ਮਾਪਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਟੋਕਰੀ ਤਿੰਨ ਸਮੂਹਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ: ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਲੇਖ (ਕੁੱਲ ਭਾਰ ਦਾ 22.62%), ਬਾਲਣ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ (13.15%) ਅਤੇ ਨਿਰਮਿਤ ਉਤਪਾਦ (64.23%)। ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਲੇਖ ਸਮੂਹ ਦੇ ਭੋਜਨ ਲੇਖ ਕੁੱਲ ਭਾਰ ਦਾ 15.26% ਹੈ। ਨਿਰਮਿਤ ਉਤਪਾਦ ਸਮੂਹ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸੇ ਹਨ, ਭੋਜਨ ਉਤਪਾਦ (19.12%); ਰਸਾਇਣਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਕ ਉਤਪਾਦ (12%); ਮੂਲ ਧਾਤ, ਮਿਸ਼ਰਤ ਅਤੇ ਧਾਤੂ ਉਤਪਾਦ (10.8%); ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ ਟੂਲ (8.9%); ਟੈਕਸਟਾਈਲ (7.3%) ਅਤੇ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ, ਉਪਕਰਣ ਅਤੇ ਪੁਰਜੇ (5.2%)।
WPI ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਣਜ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੁਆਰਾ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰ ਮਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਇਸਨੂੰ ਪਛੜਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ CPI ਅੰਕੜਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 2009 ਤੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਾਸਿਕ ਮਾਪਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਮੁੱਦੇ ਸੋਧੋ
ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਬਹੁਤ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁਦਰਾ ਨੀਤੀ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਮਹਿੰਗਾਈ ਅਤੇ ਕੀਮਤ ਸਥਿਰਤਾ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਵਿੱਚ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੁਦਰਾ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਮਹਿੰਗਾਈ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਅਤੇ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਵਜੋਂ ਦ੍ਰਿੜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ ਵਸਤੂਆਂ ਲਈ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਕੀਮਤ ਰੱਖਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੀਮਤ ਸਥਿਰਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਮਾਹੌਲ ਬੱਚਤ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਰਬੀਆਈ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਗਵਰਨਰ ਸੀ. ਰੰਗਰਾਜਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਉਟਪੁੱਟ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਵਪਾਰ ਹੈ। ਉਹ ਅੱਗੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਵਪਾਰ ਬੰਦ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਕੀਮਤ ਦੇ ਪੱਧਰ ਬਾਰੇ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਮਝੌਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕਾਂ ਨੇ ਕੀਮਤ ਸਥਿਰਤਾ ਦੇ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਟੀਚਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇੱਕ ਦਲੀਲ ਇਸਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੈ.
ਅਨੁਕੂਲ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਰ ਸੋਧੋ
ਇਹ ਇੱਕ ਢੁਕਵੀਂ ਮੁਦਰਾ ਨੀਤੀ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਥੀਮ ਵਜੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਮਹਿੰਗਾਈ ਲਈ ਦੋ ਬਹਿਸਯੋਗ ਅਨੁਪਾਤ ਹਨ, ਕੀ ਇਹ 1-3 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦੀ ਰੇਂਜ ਵਿੱਚ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਰ ਉਦਯੋਗਿਕ ਅਰਥਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਇਹ 6-7 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦੀ ਰੇਂਜ ਵਿੱਚ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਰ 'ਤੇ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਇਸਦੇ ਮਾਪ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਾਪ ਪੱਖਪਾਤ ਨੇ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਰ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜੋ ਅਸਲ ਨਾਲੋਂ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੱਧ ਹੈ। ਦੂਜਾ, ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਸਮੱਸਿਆ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਤਪਾਦ ਵਿੱਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਇਹ ਕੀਮਤ ਸੂਚਕਾਂਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਸਤੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਲਈ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਤਰਜੀਹ ਲਾਗਤਾਂ 'ਤੇ ਖਪਤ ਦੀ ਟੋਕਰੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਸਤੀਆਂ ਵਸਤਾਂ 'ਤੇ ਵਧੇ ਹੋਏ ਖਰਚੇ ਵਧੇ ਹੋਏ ਭਾਰ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਲਈ ਸਮਾਂ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਬੋਸਕਿਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਯੂਐਸਏ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਵਧੀ ਹੋਈ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਾ 1.1 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਮਾਪਿਆ ਹੈ। ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਵਿਕਸਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਮਹਿੰਗਾਈ 'ਤੇ ਵਿਆਪਕ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱਟ ਹੋਣ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਪੈਸੇ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ਸੋਧੋ
[2] ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵਧੀ ਹੋਈ ਪੈਸੇ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਮਾਤਰਾਤਮਕ ਆਸਾਨੀ ਅਕਸਰ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੇ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਜਾਂ ਮੱਧਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਘੱਟ ਦਰ ਦੀ ਮਹਿੰਗਾਈ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਦੇ ਉੱਚ ਵਾਧੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਬੁਝਾਰਤ ਦਾ ਗਠਨ ਹੈ. ਜਦੋਂ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਦਰ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਪੈਸੇ ਦੀ ਉੱਚ ਕੀਮਤ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਤਰਲਤਾ ਨੂੰ ਕਠੋਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੱਧਮ ਸਮੁੱਚੀ ਮੰਗ ਲਈ ਵਧੀ ਹੋਈ ਵਿਆਜ ਦਰ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਭਾਵੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਵਾਰੰਟੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਘੱਟ ਆਉਟਪੁੱਟ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਖ਼ਤ ਮੁਦਰਾ ਨੀਤੀ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰੇਗੀ। ਸਪਲਾਈ ਦੇ ਝਟਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਦਰਾ ਨੀਤੀ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 1998-99 ਵਿੱਚ ਕਣਕ, ਗੰਨੇ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਫਰ ਝਾੜ ਦੇ ਨਾਲ ਬੰਪਰ ਵਾਢੀ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਪਲਾਈ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਨ। ਵਪਾਰਕ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ 1991 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਧੀ ਹੋਈ ਆਯਾਤ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨੇ ਸਸਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਅਤੇ ਫੈਬਰਿਕ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਨਾਲ ਘਟਾਏ ਨਿਰਮਾਣ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਲਾਗਤ-ਬਚਤ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਨੇ ਅਕਸਰ ਘੱਟ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੀਮਤਾਂ ਦੇ ਦਬਾਅ ਦੇ ਨਾਲ ਸਧਾਰਣ ਵਿਕਾਸ ਚੱਕਰ ਕਈ ਵਾਰ ਘਰੇਲੂ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਹਨ।
ਗਲੋਬਲ ਵਪਾਰ ਸੋਧੋ
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਹਿੰਗਾਈ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਲੋਬਲ ਵਪਾਰਕ ਵਸਤੂਆਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ (ਆਰਬੀਆਈ) ਦੁਆਰਾ ਡਾਲਰ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਰੁਪਏ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਈ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ 1998 ਵਿੱਚ ਪੋਖਰਣ ਧਮਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [3] ਇਸ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਹਿੰਗਾਈ ਸੰਕਟ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੁਝ ਮਾਹਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਡਾਲਰਾਂ ਨੂੰ ਜਜ਼ਬ ਕਰਨ ਦੀ ਆਰਬੀਆਈ ਦੀ ਨੀਤੀ ਰੁਪਏ ਦੀ ਕਦਰ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। [4] ਜਦੋਂ ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ 30% ਦੇ ਫਰਕ ਨਾਲ ਚੀਕਿਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਆਰਬੀਆਈ ਨੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਡਾਲਰ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਟੀਕਾ ਲਗਾਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰਲ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਗੈਰ-ਵਪਾਰਕ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਮਹਿੰਗਾਈ ਵਧ ਗਈ ਸੀ। ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਡਾਲਰ-ਐਕਸਚੇਂਜ ਦਰ ਨਾਲ ਨਿਰਯਾਤ ਨੂੰ ਸਬਸਿਡੀ ਦੇਣ ਲਈ ਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਖਤਰਨਾਕ ਮਹਿੰਗਾਈ ਨੀਤੀਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ। [5] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਯਾਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਸਤੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਜੋ ਕਿ ਉੱਚ ਤਕਨੀਕੀ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀ-ਸੰਬੰਧੀ ਤਕਨੀਕਾਂ 'ਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਤਾਂ ਗਲੋਬਲ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਘਰੇਲੂ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਸਤੇ ਭਾਅ 'ਤੇ ਵੇਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ.
ਕਾਰਕ ਸੋਧੋ
ਇੱਥੇ ਕਈ ਕਾਰਕ ਹਨ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਈ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਾਧੇ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਾ ਮੁੱਖ ਨਿਰਧਾਰਕ ਫਿਲਿਪਸ ਕਰਵ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਮੰਗ ਕਾਰਕ ਸੋਧੋ
ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਮੰਗ ਕੁੱਲ ਸਪਲਾਈ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਸਾ ਸਿਰਫ਼ ਕੁਝ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਸਤੂ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ 5,500 ਯੂਨਿਟ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ ਪਰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਸਲ ਮੰਗ 7,000 ਯੂਨਿਟ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਪਲਾਈ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਧ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸੋਕੇ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨ ਜਾਂ ਅਨਾਜ ਦੇ ਭੰਡਾਰਨ ਲਈ ਅਣਉਚਿਤ ਤਰੀਕਿਆਂ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾਵਾਰ ਘੱਟ ਜਾਂ ਵਿਗੜਦੀ ਹੈ ਇਸਲਈ ਜਿਣਸਾਂ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੰਗ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਸਪਲਾਈ ਕਾਰਕ ਸੋਧੋ
ਸਪਲਾਈ ਸਾਈਡ ਮਹਿੰਗਾਈ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੀ ਮਹਿੰਗਾਈ ਲਈ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਘਾਟ ਜਾਂ ਆਵਾਜਾਈ ਵਿੱਚ ਨੁਕਸਾਨ ਇੱਕ ਘਾਟ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉੱਚ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਬਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਕਿਰਤ ਦੀ ਉੱਚ ਕੀਮਤ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਲਾਗਤ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਸਤੂ ਦੀ ਉੱਚ ਕੀਮਤ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਲਾਗਤ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਊਰਜਾ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਅਕਸਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਅੰਤਮ ਆਉਟਪੁੱਟ ਦੇ ਮੁੱਲ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਸਪਲਾਈ ਸੰਚਾਲਿਤ ਕਾਰਕਾਂ ਕੋਲ ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਸੰਜਮ ਲਈ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿੱਤੀ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੇ ਗਲੋਬਲ ਪੱਧਰ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਕਸਰ ਅਰਥਚਾਰੇ ਦੇ ਸਪਲਾਈ ਪੱਖ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗਾਈ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਸਟਿੱਕੀ ਅਤੇ ਜ਼ਿੱਦੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਚ ਖਪਤਕਾਰ ਮੁੱਲ ਸੂਚਕਾਂਕ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਚੂਨ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਰ ਹੈ, ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ 'ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ, ਸਪਲਾਈ ਪੱਖ ਦੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਕਾਰਨ ਹੈ; ਅਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਜਿੱਥੇ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਕੋਲ ਵਿਆਜ ਦਰ ਹੀ ਇਕੋ ਇਕ ਸਾਧਨ ਹੈ। [6] ਉੱਚ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਵੀ ਸੀਮਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। [7]
ਘਰੇਲੂ ਕਾਰਕ ਸੋਧੋ
ਭਾਰਤ ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਘੱਟ ਵਿਕਸਤ ਵਿੱਤੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਹੈ ਜੋ ਵਿਆਜ ਦਰਾਂ ਅਤੇ ਕੁੱਲ ਮੰਗ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬੰਧਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਸਲ ਧਨ ਦੇ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਹਿੰਗਾਈ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੇ ਸੰਭਾਵੀ ਨਿਰਣਾਇਕ ਵਜੋਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਉਟਪੁੱਟ ਅਤੇ ਅਸਲ ਧਨ ਦੇ ਪਾੜੇ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਪੈਸੇ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਹਿੰਗਾਈ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਪਿਆਜ਼ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਉੱਚੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਭੰਡਾਰਨ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਲਈ ਕਈ ਹੋਰ ਪੈਂਤੜੇ ਹਨ। [8]
ਬਾਹਰੀ ਕਾਰਕ ਸੋਧੋ
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੇ ਦਬਾਅ ਲਈ ਵਟਾਂਦਰਾ ਦਰ ਨਿਰਧਾਰਨ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਦਾਰ ਆਰਥਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਘਰੇਲੂ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕੀਮਤਾਂ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਦਾ ਅਸਰ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਹੁਣ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਉੱਚ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਦਰਾਮਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਮਾਮੂਲੀ ਵਟਾਂਦਰਾ ਦਰ ਅਤੇ ਆਯਾਤ ਮਹਿੰਗਾਈ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਉਪਾਅ ਹਨ ਜੋ ਆਰਥਿਕਤਾ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। [9]
ਮੁੱਲ ਸੋਧੋ
ਅਗਸਤ 2013 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਰ 6.2% (WPI) ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, 1969 ਤੋਂ 2013 ਤੱਕ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦੀ ਦਰ ਔਸਤਨ 7.7% ਰਹੀ ਜੋ ਅਕਤੂਬਰ 1974 ਵਿੱਚ 34.7% ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਅਤੇ ਮਈ 1976 ਵਿੱਚ -11.3% ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਹੇਠਲੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ।
ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਲੇਖਾਂ ਲਈ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ 9.8% (2012 ਤੱਕ) ਹੈ। ਇਹ ਖੁਰਾਕ ਲਈ 7.3%, ਗੈਰ-ਭੋਜਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ 9.6%, ਅਤੇ ਮਾਈਨਿੰਗ ਉਤਪਾਦਾਂ ਲਈ 26.6% ਦਰ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦਾ ਹੈ। ਬਾਲਣ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਰ 14.0% ਹੈ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਨਿਰਮਿਤ ਲੇਖਾਂ ਲਈ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ 7.3% ਹੈ। [10]
ਸੂਚਕਾਂਕ ਸੋਧੋ
17ਵੀਂ ਸਦੀ
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੀਡੀਪੀ ਡਿਫਲੇਟਰ, ਔਸਤ ਉਪਭੋਗਤਾ ਮੁੱਲ ਮਹਿੰਗਾਈ, ਲਾਗਤ (ਟੈਕਸ ਰਿਟਰਨ ਭਰਨ ਲਈ) ਮਹਿੰਗਾਈ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਮਹਿੰਗਾਈ ਸੂਚਕਾਂਕ (IMF, CBDT, RBI ਅਤੇ ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ)। ਜੀਡੀਪੀ ਡਿਫਲੇਟਰ ਐਂਗਸ ਮੈਡੀਸਨ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਿਭਾਗਾਂ (1950 ਤੋਂ) ਦੁਆਰਾ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸਮਾਂ ਲੜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਯੁਕਤ ਸੂਚਕਾਂਕ ਹੈ। ਕੀਮਤ ਸੂਚਕਾਂਕ ਵਿਕਰੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ, ਲਾਗਤ ਸੂਚਕਾਂਕ ਖਰਚੇ ਅਤੇ ਖਰੀਦਦਾਰਾਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੋਨੇ ਦਾ ਸੂਚਕਾਂਕ ਦੌਲਤ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੋਨੇ ਦਾ ਸੂਚਕਾਂਕ ਤਿੰਨ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ। [11] [12] [13]
ਹਵਾਲੇ ਸੋਧੋ
- ↑ "RBI adopts new CPI as key measure of inflation". The Hindu. 2014-04-02.
- ↑ "Central Banking In New Millennium- Andrew Crockett" (PDF).
- ↑ G. Shailaja (2008). International Finance. Universities Press. p. 58. ISBN 978-81-7371-604-1. Retrieved 9 September 2013.
- ↑ Venkitaramanan S (15 August 2003). Indian Economy: Reviews And Commentaries -. ICFAI Books. p. 168. ISBN 978-81-7881-161-1. Retrieved 9 September 2013.
- ↑ From fiscal dominance to currency dominance: diagonosing and addressing India's inflation crisis of 2008
- ↑ "Interest rates a blunt tool, but sole option in inflation fight: RBI Governor". livemint. 1 October 2014.
- ↑ "Inflation fears blurring Modi's 'Made in India' vision". East Asia Forum. 25 September 2014.
- ↑ "Hoarding In India" (PDF). The New York Times. 7 July 1889.
- ↑ Inflation Determination in Open Economy Phillips Curve
- ↑ "India - Prices". Quandl. Archived from the original on 2014-02-14. Retrieved 2014-02-14.
- ↑ IMF price inflation index
- ↑ CBDT cost inflation index
- ↑ "Gold and Silver inflation in India as per RBI". Archived from the original on 2022-11-18. Retrieved 2022-11-18.